ئیبتیسام ئیغفیر  

 

بنغازی-لە لیبیا کە داب و نەریتی خێڵەکییەکان وردەکارییەکانی ژیان و مردن بەڕێوەدەبەن و ناکۆکییەکان لە ئەنجومەنەکاندا یەکلایی دەکرێنەوە نەک لە دادگا، ژنێکی نائاسایی سەریهەڵداوە، ئەو چووەتە ناو بوارێکەوە کە بۆ دەیان ساڵە دۆمەینی تایبەتی پیاوان بووە، ئەویش بواری چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی خێڵەکی.

 

پسپۆڕی لە بواری یاسادا تەنیا پیشەیەک نەبوو بۆ ئامینە حسێن بن سەلیم، ڕاوێژکاری یاسایی ؛ دەروازەی ئەو بوو بۆ کاریگەریکردن لەسەر پرسە دڕکاوییەکانی وەک کوشتن، پارەی خوێن، جیابوونەوە و نەفەقە.

 

بە زیرەکی شارەزایان و ئەزموونی ڕاوێژکاران، دەسەڵاتی یاسای لەگەڵ گەرمی سۆزدا تێکەڵ کرد، وەک ژنێک کە توانای کۆنتڕۆڵکردنی ئازار و نووسینەوەی ڕێکەوتنی ئاشتیی هەبوو، هاتە ناو ئەنجومەنی ئاشتەواییەکانەوە، لەم چاوپێکەوتنەدا ئامینە حسێن بن سەلیم باس لە هەڵوێستی خۆی دەکات لە ئەنجومەنی پیران و شێخەکانی بنغازی و دەوروبەرەکەی، هەروەها کاریگەریی خۆی لە چارەسەرکردنی هەندێک ناکۆکی دڕکاوی خێڵەکیدا.

 

پێگەی ژنان وردە وردە دەستی بە گۆڕانکاری کردووە

ئامینە حسێن بن سەلیم وتی: وەک ڕاوێژکاری یاسایی لە ئەنجومەنی پیران و شێخەکانی بنغازی و دەوروبەری کاردەکات، لە ڕێگەی ئەم ڕۆڵەوە، خولەکی کۆبوونەوەکانی یاسایی کردووە، لەوانە ئەوانەی پەیوەندییان بە چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی نێوان هۆزەکانەوە هەیە، بەتایبەتی لە کویسەکانی کوشتن و پارەی خوێن، بە هاوکاری شێخ و کەسایەتییە دیارەکان لەم بوارەدا پێشکەوتنی بەرچاوی بەدەستهێناوە.

 

ئەو دان بەوەدا دەنێت کە ژینگە هێشتا لە بنەڕەتدا پیاو زاڵە و هێشتا نۆرمەکانی کۆمەڵایەتی زۆرێک لە وردەکارییەکان بەڕێوەدەبەن، بەڵام پێگەی ژنان وردە وردە دەستی بە گۆڕان کردووە، بەتایبەتی کاتێک کە لێهاتوویی خۆیان دەسەلمێنن و خاڵی هاتنە ژوورەوەی تایبەت لەم کەیسانەدا دەدۆزنەوە بە قسەکردنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ دایکی قوربانییەکان، کە زۆرجار بیرۆکەی ئاشتەوایی یان تایبەتی ڕەتدەکەنەوە.

 

ڕوونیکردەوە کە کەیسەکانی کوشتنی بە ئەنقەست تەواو جیاوازن، ئازارەکە توندترە و زۆرجار دایکان و ژنەکان ڕەتیدەکەنەوە دان بەوەدا بنێن، ئەمەش شتێکە کە ئەو باش تێدەگات، سەرەڕای ئەوەش، هیوا لەدەست نادات لە هەوڵدان بۆ هێورکردنەوەی دۆخەکە و پێشکەشکردنی جێگرەوەکان کە کەرامەتی هەمووان بپارێزن.

 

ئامینە حسێن بن سەلیم وەک شارەزایەکی یاسایی توانی خولەکەکانی ئاشتەوایی بەڵگەدار بکات، ئەمەش دوای ئەوەی مۆری ئەنجومەنەکەیان مۆرکرابوو، هێزی یاسایی پێبەخشی، هەر شێخێک مۆری تایبەتی خۆی هەیە، تەنانەت ئەم بەڵگەنامانەش لە دادگاشدا دەناسرێنەوە، ئەم بەڵگەنامەیە لە زۆر کەیسدا، پێویستی بە نوتەری ڕێکەوتن یان ڕێکارە یاساییە درێژخایەنەکان نامێنێت، بەتایبەتی کە هەموو وردەکارییەکانی دانیشتنەکە لەخۆدەگرێت، لە پێشکەشکردنی پارەی خوێنەوە، تا ناوی ئامادەبووان، تا دەستبەرداربوونی فەرمی.

 

پێی وایە کە داب و نەریت وەک کاریگەرییەکی بەهێز دەمێنێتەوە و دەتوانێت ببێتە جێگرەوەیەکی سەرکەوتوو و قبوڵکراو بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان، بەتایبەتی لە کۆمەڵگەیەکی خێڵەکی وەک لیبیا کە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان بەهێزترن لە یاسا نووسراوەکان، لەم ڕوانگەیەوە هەست دەکات کە کارەکانی وەک ڕاوێژکاری یاسایی تەنها لە دەقەکاندا سنووردار نییە، بەڵکو تەواوکەری چوارچێوەی نەریتییە، ئەمەش متمانەی زیاتر بە کارەکانی دەبەخشێت.

 

ئەو بە شانازییەوە باس لە پێگەی خۆی دەکات لەناو ئەنجومەنەکەدا، سەرەڕای کەمی ژمارەی ژنان، ئاماژە بەوە دەکات کە لە هەموو گفتوگۆیەکدا بووەتە لایەنێکی گرنگ و نزیکەی لە هەموو کەیسەکاندا ڕاوێژی لەگەڵ دەکرێت، تەنانەت ئەوانەی پەیوەندییان بە یاسای گشتیەوە هەیە، ئەو نموونەی ئەمە دەهێنێتەوە: لە کەیسەکانی کوشتنی بە ئەنقەستدا، تەنانەت ئەگەر دەستبەرداربوون لە بنەماڵەی قوربانییەکەش وەربگرین، تاوانبارەکە ئازاد ناکرێت، بەڵام ئێمە لە هەموو ڕوانگە یاسایی و نەریتییەکانەوە بە دۆسیەکە دەکۆڵینەوە و هەوڵدەدەین ناکۆکییەکە چارەسەر بکەین بۆ ئەوەی یاسای گشتی بتوانێت ڕێڕەوی خۆی بگرێتەبەر.

 

مۆدێلی سەرکەوتوو و ئیلهامبەخش

ڕوونیشیکردەوە، ژنان لەم بوارەدا بەهۆی چەواشەکاری کۆمەڵایەتییەوە تووشی پرس و گرفت دەبنەوە، بەڵام لە شارەکانی وەک بنغازی دۆخەکە زیاتر کراوەیە، پاڵپشتی کۆمەڵایەتیش یارمەتی ژنان دەدات بۆ ئەوەی بەشداری لەو جۆرە کەیسانەدا بکەن، ئەمە ڕێگری ناکات لە بوونی مۆدێلی سەرکەوتوو و ئیلهامبەخش لە دەرەوەی شارەکان، سومە تارقی، نموونەیەکی ئیلهامبەخش ژنێکی باشوورە، کە سەرکەوتوو بوو لە بەدیهێنانی ئاشتەوایی نێوان هۆزی تەوارق و توبو، کە نموونەیەکی زیندووی ڕۆڵی ژنانە لە بونیادنانی ئاشتیدا.

 

بەشدارییەکانی ئامینە حسێن بن سەلیم تەنیا لە دۆسیەکانی کوشتن سنووردار نییە، بەڵکو درێژدەبێتەوە بۆ پرسی جیابوونەوە و نەفەقە، وتی: ژن هەیە بڕیاری دادگایان پێگەیشتووە بۆ داوای نەفەقە، بەڵام بەهۆی لاوازی جێبەجێکردن، ژنان ڕوو لە ئێمە دەکەن، ئێمە لە عەشیرەتی هاوژینەکە نزیک دەبینەوە بۆ ئەوەی لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە فشار بخەینە سەری، هەندێکجار ئەم فشارە لە هەموو ڕێکارێکی یاسایی کاریگەرترە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، یەکێک لە هۆکارەکانی سەرکەوتنی نزیکییەتی لەگەڵ ژنان لەم چوارچێوەیەدا، وتی: پیاو ناتوانێت بچێتە ناو ماڵی ژنێک تا داوای وازهێنانی لێبکات، سەبارەت بە من، چونکە من ژنم، بەبێ بەربەست دەچمە ژوورەوە و قسەی لەگەڵ دەکەم، چیرۆکەکەی دەبیستم، ئەویش لە منەوە شتێک دەبیستێت کە دەست لە ڕۆحی خۆی دەدات.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا ئامینە حسێن بن سەلیم ئامۆژگارییەکی پێشکەش بەو ژنانە کرد کە دەیانەوێت بچنە ناو ئەم بوارەوە و وتی: زۆر گرنگە بۆیان کە پێشینەی یاسایییان هەبێت، چونکە ئەمە متمانەیان پێدەبەخشێت و ئاسانکارییان بۆ دەکات بۆ نووسینی خولەک و ڕێکەوتنی بەڵگەنامە، ئەوانەی ئەم پێشینەیەیان نییە دەتوانن لە بواری هۆشیارکردنەوەدا کاربکەن، بەتایبەتی ئەگەر پێشینەی ڕاگەیاندنی هەبێت.

 

بۆ ئەو ئەزموونەکە دەوڵەمەندکەر بوو، سەرەڕای هەموو ئاڵەنگاریەکان لە ژینگە کۆمەڵایەتییەکەیدا بە سەرکەوتوو پێناسەی دەکات، هەرچەندە کۆمەڵگە لە هەندێک لایەندا کۆنەپەرستانە و پیاوسالاری دەمێنێتەوە، بەڵام ژنانی لیبیا توانیویانە لە لەگەڵ پیاوان بوەستن و دەنگێک بن بۆ عەقڵ و سۆز لە بوارێکی ناسکی وەک چارەسەرکردنی ناکۆکی خێڵەکییەکان.