رەفیف ئیسلیم

 

غەززە- شەڕ قەیرانە کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکانی قووڵتر کردووەتەوە، ئەمەش بووەتە هۆی سەرهەڵدانی پراکتیزە نائاساییەکانی هاوسەرگیری ژنان لەگەڵ کەسانی بێتوانا لە ڕووی دەروونییەوە، جا چ بۆ سەقامگیری کۆمەڵایەتی بێت یان بۆ ڕزگارکردنی بارگرانییە داراییەکان.

 

ئا.م. باس لەوە دەکات کە عاشقی گەنجێکی ئابووری باشبووە کە داوای هاوسەرگیری لێ کردووە، بەڵام باوکی کەسێکی درەوون ناجێگیری بۆداناوە، هەرچەندە بە تەواوی ئاگادارى ئەوە بوو کە ناشایستەیە، بەڵام ویستی تۆڵە لە کچەکەی بکاتەوە، چونکە کچەکە تەنها باسی مافی هەڵبژاردنی هاوبەشی ژیانی بۆ کردبوو، بە هەڵسوکەوتەکانی کچەکەی بە بێ ڕەوشتی دەزانێت و پێویستە لەسەری سزا بدرێت.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، لە ڕۆژی هاوسەرگیریدا، ڕەتیکردووەتەوە جلە سپییەکەی لەبەر بکات، بۆیە باوکی چەقۆیەکی لە پشتی داوە، دواتر دەرزییەکی هێناوە و لە نێو هاوارەکانیدا برینەکەی دوریوە، پاشان کفنە سپییەکەی تەواو کرد، وەک خۆی باسی دەکات،  ئاهەنگی هاوسەرگیرییەکەی تەواو کرد، لە تەنیشت پیاوێک دانیشتبوو بێ ئاگا لەوەی چی لە دەوروبەری دەگوزەرێت، بە بەتاڵی سەیری دەکرد و زەردەخەنەی کرد، بە بووکەڵەیەکی دەزانی کە دایکی پێی بەخشیبوو، بێئاگا لە ئەرکەکانی وەک هاوژین.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو هیچ لەبارەی پەیوەندی هاوسەرگیرییەوە نەزانیوە و دایکی ناچاری کردووە ئەو کارە بکات، لەنێو کابوسێکدا کە تا ئێستا وردەکارییەکانی لەبیرە، هەر جارێک سەیری کوڕەکەی دەکات کە بە کەموکوڕی جۆراوجۆری لەدایکبوون لەدایک بووە، ئەگەری ئەوە بەدوور ناگرێتەوە کە ئەو کوڕە لە باوکیەوە بە بۆی ماوەتەوە، لە کاتی شەڕی غەززەدا دایکی لە چادرەکە دەریکردووە و بە تەنیا جێی هێشتووە کە چاودێری هاوژینەکەی و دوو منداڵەکەی بکات، بەبێ ئەوەی هیچ پاڵپشتییەک بۆ ڕزگاری بکات، لەو دۆخە سەختەی باوکی فڕێیداوەتە ناویەوە، ئەمەش ژیانی ئاسایی وەک هەر ژنێکی دیکە بێبەش کردووە.

 

خەون بە ژیانی ئاساییەوە دەبینێت وەک ژنانی تر

لە چیرۆکێکی دیکەدا، س.ل. ئاماژەی بەوەکرد، هیچ بیرۆکەیەکی نەبووە کە داواکەرەکەی ناشایستە بێت، تەنها شتێک کە خێزانەکەی پێیان دەوت ئەوە بوو کە گەنجێکی بەئەدەب و لە خێزانێکی دامەزراوە، لە دۆخێکی دارایی و کۆمەڵایەتی باشتردا دەژی، کاتێک داوای کرد چاویان پێی بکەوێت، ئەوان وا خۆیان نیشاندا کە گەشتی کردووە. بەڵام خێزانی کچەکە پێشتر دەیانزانی کچەکەیان چ ئازارێک دەچێژێت.

 

س.ل. تەمەنی لە ١٦ ساڵ زیاتر نەبوو و سەرقاڵی ئامادەکاری بوو بۆ ئاهەنگی هاوسەرگیری و ئاهەنگ گێڕان بەو خۆشییە، هەستی بە ئاسوودەیی کرد کاتێک خێزان و خوشک و براکانی ناسی کە هەموویان قۆز و بە ئەدەب بوون، بەڵام کاتێک هاوژینەکەی ناسی و بارودۆخی هاوژینەکەی زانی، تووشی شۆک بوو،داوای کرد دەستگیراندارییەکەی ببڕێت، بەڵام خێزانەکە بە توندی ڕەتیکردەوە.

 

وتی: ئێستا ژیانێکی ئاسوودە دەژی، سەرەڕای ئەو هەلومەرجە سەخت و برسێتیەی وڵات تووشی بووە، بەڵام هیچ زیانێکی پێنەگەیشتووە، هیچ لە پێداویستییە سەرەتاییەکانیشی کەم نەبووە، تەنانەت ئاو و کارەبای خۆیشی کەم نەبووە، بەڵام هەست دەکات ژیانی ناتەواوە، زۆر وردەکاریی لەدەست داوە، لە هەمووی گرنگتر توانای هەبوونی ڕۆژانی ئاسایی وەک ژنانی تر، بۆیە بەنیازە لە یەکەم هەلدا کۆتایی بەم ئازارە بهێنێت، بەبێ گوێدانە کاردانەوەی خێزانەکەی.

 

هەژاری و لاوازی چاودێری یاسایی دیارترین هۆکارن

عالیا نەسار توێژەری یاسایی ڕایگەیاند، خراپتربوونی بارودۆخی ئابووری و کۆمەڵایەتی بەهۆی ئابڵوقە و پاشهاتەکانی شەڕەوە پاڵیان بە هەندێک خێزانەوە ناوە بۆ ئەوەی کچەکانیان بە کەسانی کەمتوانای دەرونی بخوازن، هۆکاری سەرەکی هەژارییە، یان خواستی دابینکردنی شوێنی حەوانەوە یان دەستەبەرکردنی داهاتووی کچەکە بە هەر ڕێگەیەکی بەردەست، هۆکاری بڵاوبوونەوەی ئەم کارانەی گەڕاندەوە بۆ لاوازی چاودێری یاسایی لەناو سەرقاڵبوون بە دۆخی ئاسایشی.

 

دووپاتی کردەوە کە یاسای بنەڕەتی فەڵەستین (٢٠٠٣) پاراستنی کەرامەتی مرۆڤ و دەستەبەرکردنی ئازادییە سەرەتاییەکانی دیاریکردووە، ئەمەش بەو مانایەیە کە هاوسەرگیریی زۆرەملێ پێچەوانەی ئەم بنەمایەیە و بنەمای ئیرادەی ئازاد و یەکسانی نێوان ژن و پیاو بەهێز دەکات، جگە لەوەش یاسای باری کەسی فەڵەستین (١٩٥٤) ڕێگە بە هاوسەرگیری منداڵێکی کەم تەمەن یان ژنێکی بێتوانا دەدات بە ڕەزامەندی سەرپەرشتیار یان ئەمیندار، بەبێ ئەوەی پێویست بە ڕەزامەندی ڕوونی ئەو بکات، ئەمەش جۆرێک لە توندوتیژی یاسایی پێکدەهێنێت، بەتایبەتی لەو کەیسانەی کە کچەکە بە زۆر دەکرێت یان پێگەی کۆمەڵایەتییەکەی دەقۆزرێتەوە.

 

سەبارەت بە بۆچوونە یاساییەکان سەبارەت بە ڕەوایەتی هاوسەرگیری زۆرەملێ لەم کەیسەدا، عەلیا نەسار ڕوونیکردەوە کە ڕەوتی باو ئەوەیە کە ڕێکەوتنی هاوسەرگیری پووچەڵ بکرێتەوە ئەگەر بەهۆی زۆرەملێ یان ساختەکارییەوە پەڵەدار بوو، جگە لەوەش یاسای باری کەسی فەڵەستین (١٩٥٤) داوای ڕەزامەندی سەرپەرشتیار یان ئەمیندار دەکات لە کەیسی کەسێکی بێتوانادا، ڕێکەوتنەکە لەبەردەم دادوەرێکی یاساداناندا دەکرێت، کە دەبێت دڵنیابێت لە ڕەچاوکردنی بەرژەوەندییەکانی کەسی بێتوانا لەکاتی پەسەندکردنی ڕێکەتنەکەدا.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، تۆمارکردنی داواکاری و سکاڵا لەبەردەم دادگاکانی یاساداناندا ڕێکدەخات، لەوانەش ڕێکارەکانی دیاریکردنی توانای یاسایی لایەنەکانی ڕێکەوتنەکان، ئەمەش جەخت لەسەر پێویستی پێشکەشکردنی بەڵگەنامەی سەلماندنی توانای یاسایی هاوژینەکە دەکاتەوە، بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ژنەکە زیانی پێنەگەیشتووە، ئەمەش بەگوێرەی فەرمانەکانی ئەنجومەنی باڵای دادوەری یاسادانان کە جەخت لەسەر پێویستی وردبینی لەو هاوسەرگیریانە دەکەنەوە کە یەکێک لە لایەنەکان بێتوانایە، بەتایبەتی ئەگەر لایەنەکە تووشی کەمئەندامییەکی هزری یان دەروونی بێت.

 

سەبارەت بە بانگەوازی ژن بۆ مافەکانی، عەلیا نەسار ڕوونی کردەوە کە ژن مافی ئەوەی هەیە بەپێی یاسا داوای مارەیی دواخراو و نەفەقەی بکات، تەنانەت ئەگەر هاوژینەکەش بێتوانا بێت، داواکارییەکە ئاراستەی سەرپەرشتیار یان ئەمینداری هاوژینەکە دەکرێت کە بەرپرسیارە لە بەڕێوەبردنی دارایی و کاروباری هاوژینەکەی، ئەگەر سەرپەرشتیار یان ئەمیندار ڕەتیکردەوە پارەی نەفەقە دابین بکات، ئەوا ژن مافی ئەوەی هەیە کە بەپێی یاسای ڕێکاری دادگای یاسادانان سکاڵای یاسایی لە دادگای یاسا تۆمار بکات.

 

عەلیا نەسار ئاماژەی بەوەشکرد، ئەگەر هاوسەرگیرییەکە منداڵی لێبکەوێتەوە، ئەوا ژنەکە مافی ئەوەی هەیە داوای سەرپەرشتیکردنی منداڵەکان بکات بەپێی یاسای یاسادانان، بەتایبەتی ئەگەر سەلمێندرا باوکەکە بێتوانایە لە چاودێریکردنیان، زۆرجار سەرپەرشتیکردن بە دایکەکە دەدرێت ئەگەر باوکەکە نەتوانێت چاودێری پێویست پێشکەش بکات.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، ژن مافی ئەوەی هەیە داوای هەڵوەشاندنەوە یان جیابوونەوە لە دادگای یاسادانان تۆمار بکات ئەگەر هاوسەرگیرییەکە زیان بە ژنەکە بگەیەنێت، لەم کەیسانەدا یاسا پشتبەستن بە بڕگەکانی یاسای ڕێکاری دادگای یاسادانان و فەرمانەکانی ئەنجومەنی باڵای دادوەری یاسادانان دەخاتە ڕوو، لەوانە دابیننەکردنی نەفەقە، کەمئەندامی دەروونی کە ڕێگری لە هاوژینەکە دەکات لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانی هاوسەرگیری، زۆرکردن یان ساختەکاری کە بەپێی ئەو هاوسەرگیرییە ئەنجامدراوە.

 

جەختیشی لەوەکردەوە کە هاوسەرگیری ژنان لەگەڵ کەسانێک کە توانای یاسایییان نییە لەگەڵ بنەماکانی مافی مرۆڤ و مافەکانی ژنان ناتەبایە، ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە جۆرێکە لە توندوتیژی یاسایی ئەگەر بەبێ ڕەزامەندی ئاگادارکراوی ژنەکە ڕووبدات،  پێویستی بەهێزکردنی یاساکانی فەڵەستین و پێشکەشکردنی ڕێنمایی دادوەری گونجاو بۆ دەستەبەرکردنی پاراستنی مافەکانی ژنان بە تایبەت لە ژێر ڕۆشنایی ئەو بارودۆخە ناوازەیەی کە ڕووبەڕووی کەرتی غەززە بووەتەوە.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا عالیا نەسار ڕایگەیاند کە دەبێت هەڵمەتەکانی هۆشیاری یاسایی چڕتر بکرێتەوە سەبارەت بە مەترسییەکانی هاوسەرگیری لەگەڵ ئەو کەسانەی کە توانای یاسایییان نییە، مافی یاسایی ژنان و ڕێکاری دروستی دادگاییکردنیان نییە، هەروەها جەختی لە پێویستی بڵاوکردنەوەی فەرمانەکانی ئەنجومەنی باڵای دادوەری بە شێوەیەکی بەرفراوانتر کردەوە بۆ هۆشیارکردنەوەی خێزانەکان و دەسەڵاتە پەیوەندیدارەکان، هەموارکردنەوەی یاساکان بۆ ئەوەی لەگەڵ ستانداردە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤدا بگونجێت، بەهێزکردنی چاودێریکردنی ڕێکەوتن هاوسەرگیری بۆ ئەو کەسانەی کە توانای یاسایییان نییە.