رەفيف ئیسليم 

 

غەززە ـ دوای سێ مانگ لە گەمارۆی توند لەسەر کەرتی غەززە و لەگەڵ ڕێگریکردن لە چوونە ناوەوەی هاوکارییەکان بەبێ ئاسایشیەتی هێزەکانی ئیسرائیل بۆ گەیشتن بە دەزگاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان و دابەشکردنی، ژنانی فەڵەستینی پەنا دەبەنە بەر تەواوکەری خۆراکی بۆ خۆیان و منداڵەکانیان، کە لەلایەن دەزگای فریاگوزاری و کارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان ئونروا "UNRWA" یان خاڵە پزیشکییەکان دابەشدەکرێن، بە پشتگوێخستنی ئەو هۆشیارییە تەندروستییانەی کە پێویستە پێش وەرگرتنی یارمەتییەکان بۆ ئەوەی دووربکەونەوە لەو مەترسیانەی کە لەوانەیە ببنە هۆی.

 

نەعیما کەفارنە نزیکە لە برسێتی بمرێت، لەگەڵ منداڵەکانیدا، چونکە ڕێگە بە هیچ خواردن و یارمەتییەک نادرێت بچێتە ژوورەوە، وتی: ئەو یارمەتییە ئەمریکییەی کە پەرەی پێدەدرێت، تەڵەیەکە بۆ ژنان و پیاوان، یاسای جەنگەڵ تێیدا زاڵە، ئەوانەی چەکیان هەیە دەتوانن بچنە ژوورەوە و پاکەتەکە وەربگرن و بێ زیان بگەڕێنەوە ماڵەوە، لە کاتێکدا ئەوانەی کە چەکیان نییە بە برسی دەمێننەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، کاتێک تەواوکەری خۆراکی بۆ خۆی و منداڵەکانی وەرگرتووە، تەندروستی باشتر بووە، بەو پێیەی توانیویەتی هەموو کارەکانی ڕۆژانە ئەنجام بدات و چاودێری منداڵەکان بکات، هەروەها تەواوکەری کەرەی فستق وەک ژەمێک بۆ دوو کچەکەی کاری دەکرد، بۆیە لەبری نانی بەیانی ئەوی پێداون، تا ژەمی داهاتوو بێ خواردنیان دەهێشتەوە بەبێ ئەوەی گلەیی لە برسێتیەکەیان بکەن بۆ دایکیان.

 

سەبارەت بە پەروەردەی تەندروستی وتی: کە چەند مانگێک بوو تەواوکەرێکی خۆراکی گشتگیری وەرگرت، کە هەموو توخمەکانی لە ئەی تا زینک لەخۆگرتبوو، بەڵام پشکنینی پزیشکی نەکردبوو بۆ ئەوەی پشتڕاست بکرێتەوە کە ئایا جەستەی بەسە بۆ هەندێک ڤیتامین یان نا. ئاماژەی بەوەشکردووە، سەرنجی هەندێک پرسی تەندروستی لە کچەکەیدا داوە، وەک سکچوون، بەڵام هەرگیز بە بیری نەهاتووە کە تەواوکەرەکە هۆکارەکەی بێت.

 

نەعیمە کفارنە ڕوونی کردەوە کە نیشانەکانی بەدخۆراکی لە خۆی و دوو کچەکەیدا لە ئەنجامی وەستاندنی تەواوکەری خۆراکەکە دەستی بە دەرکەوتن کردووە، هەستی بە لاوازی بەردەوام و سەرئێشە و ئازاری چاو و بێتوانایی لە ڕۆیشتن بە مەودای کورتدا دەکرد، سەبارەت بە کچەکان، دەستیان کرد بە دەرکەوتنی لەڕادەبەدەر لاواز و چیتر حەزیان لە جووڵە و یاریکردن نەبوو، وەک ئەوەی بزانن جوڵەی زیادەڕۆیی بە مانای برسێتی بەردەوام دێت، بەو پێیەی هیچ خواردنێکیان نەبووە بۆ تێرکردنی سکی بەتاڵیان.

بەگوێرەی ڕاگەیەندراوێکی یونیسێف، ئەگەری مردنی ١٤ منداڵ لە دوو ڕۆژی داهاتوودا نزیکە، ئەگەر هێزەکانی ئیسرائیل بەردەوام بن لە گەمارۆدانی توندی ئەو شارە بەهۆی برسێتیی کەرتی غەززە و ڕێگریکردن لە هاتنە ناوەوەی هاوکاری مرۆیی لە ڕێگەی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانەوە کە دەسەڵاتیان پێدراوە بەسەر سودمەنداندا دابەشی بکەن.

 

ئیمان سیام، پسپۆڕی خۆراکی کلینیک و پسپۆڕی لەشجوانی، تەواوکەرە خۆراکییەکانی بە کۆمەڵێک ڤیتامین و کانزا پێناسە کرد کە هەندێکیان لە جەستەدا دروست دەکرێن، لەکاتێکدا هەندێکی تر ناتوانرێت لەلایەن لەشەوە دروست بکرێن، بەو هۆیەوە لە ڕێجیمێکی گشتگیر و هەمەچەشن و یەکگرتوو وەرگیراون، لە دەرمانخانەکاندا بە شێوەی حەب بۆ گەورەکان و سیرۆم بۆ منداڵان بەردەستن، کە ڕۆژانە بە لەڕێگەی دەمەوە بەیانیان دەخورێت.

 

سەبارەت بە پێویستی خواردنی ئەم تەواوکەرە خۆراکیانە ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر لەش بڕێکی پێویست لە خۆراک بەکارنەهێنێت بۆ ئەوەی ڤیتامین و کانزای پێویست بۆ جەستە دابین بکات، پێویستە تەواوکەرەکە بە ڕێژەی یەک حەب لە ڕۆژێکدا بخورێت، ئەگەر ژەمە دەرمانێک لەدەستچوو، نابێت دوو حەب بە یەکجار بخوات، گرنگترینی ئەو تەواوکەرە خۆراکیانە بریتییە لە ئۆمیگا ٣ کە لە ماسی و گوێز و کەرەی گوێزەوە دەستدەکەوێت، هەروەها تۆوی چیا، کە پێشنیار دەکرێت بەهۆی کەمی خواردنە دەریاییەکانەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ژنان و کچان بۆیان نییە کەرەی فستق وەک جێگرەوەی شەکر بخۆن، بەو پێیەی ئەم تەواوکەرە خۆراکییە ژەمێکە کە دەتوانێت منداڵ لە برسێتی ڕزگار بکات، بەپێی پێوەرە تایبەتەکان دابەش دەکرێت، کە بەهۆیەوە دەوری ناوەڕاستی قۆڵ دەپێورێت، ئەگەر ١٢.٥ یان کەمتر بێت ڕەنگەکەی زەرد دەبێت، ئەگەر ١١ بێت ڕەنگەکەی سەوزە، ئەگەر لە ١١ کەمتر بوو ئەوا ڕەنگەکەی سوورە، ئەم خۆراکانە بۆ منداڵان لە تەمەنی شەش مانگەوە تا تەمەنێک دروست دەکرێن.

 

هەندێک لەو تەواوکەرە خۆراکیانە پرسی گەدە لە منداڵاندا دروست دەکەن، بەتایبەتی بەهۆی ئەوەی کەرە و شەکریان تێدایە، دەبێتە هۆی ئاڵۆزییەکانی وەک تێکچوونی کۆئەندامی هەرس و غازات و ئاوسانی سک و سکچوون، بۆ چارەسەرکردنی ئەم نەخۆشییە باشتر وایە لە نێوان ژەمەکاندا بیانخورێت، بەڵام لەگەڵ بەخەبەرهاتنەوەی بەیانیاندا دەستبەجێ نەبێت، گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە دەتوانرێت لەسەر نان بڵاوبکرێنەوە یان لەگەڵ خواردن تێکەڵ بکرێن، هەروەها بڕێکی پێویست ئاو بخورێت.

 

ئیمان سیام ئاماژەی بەوەدا کە وتەیەکی بەردەوام هەیە کە دەبێت پەیڕەوی لێ بکرێت: خواردنەکەت دەرمانی تۆیە. کاتێک دایک دەتوانێت هێلکە یان شیر بەدەست بهێنێت، پێویستە خۆی لە پێدانی کالیسیۆم بە منداڵەکەی بەدوور بگرێت، هەمان شت بۆ کانزا و ڤیتامینەکانی تریش دەگونجێت کە لە خۆراکەکاندا هەن، لەگەڵ ئەوەشدا دایکان ڕێگەیان پێدەدرێت گەنمەشامی بخۆن بۆ بەدەستهێنانی پرۆتینی بنچینەیی ڕووەکی، گۆڕینی قاوە بە کاکاو کە پڕە لە دژە ئۆکسێنەر، بۆ نەهێشتنی ئەو ژەهرانەی کە بەهۆی خواردنە قوتووەکان لە جەستەدا دروست دەبن.

 

ئامۆژگاری دایکان دەکات کە تەواوکەرە خۆراکیەکان بەکاربهێنن کە لە ئێستادا خواستێکی زۆریان لەسەرە و لە دەرمانخانەکان بۆ منداڵان دەفرۆشرێن، وەکو سیریۆم، بۆ کەیسەکانی وەک دواکەوتنی ڕۆیشتن و ددان دەرهاتن، هەروەها پێویستە ڕێنماییەکانی سەر پاکەتەکە بخوێننەوە و دڵنیابن لەوەی کە هەموو پێکهاتەکان ئامادەن بۆ ئەوەی جەستە سوودی لێ وەربگرێت، ئەم تەواوکەرە خۆراکیانە ئارەزووی خواردن هان دەدەن، بۆیە ئەگەر خۆراک بەردەست نەبوو، نابێت بدرێت بە منداڵان یان گەورەکان، چونکە خواردنی یەک ژەم لە ڕاستیدا دەبێتە هۆی ئەوەی پێویستت بە سێ ژەم بێت.

 

هەروەها ئیمان سیام ئامۆژگاری ژنان دەکات کە لەکاتی خواردنی تەواوکەری خۆراکی واتە حەبدا نوسراوی پاکەتەکە بخوێننەوە بۆ ئەوەی دڵنیابن کە هەموو ئەو ماددە خۆراکیانەی تێدایە کە پێویستیانە، دوای ماوەیەک پێویستە پشکنینی پزیشکییان بۆ بکرێت بۆ ئەوەی تەنها ئەو ماددە خۆراکیانە دیاری بکەن کە هێشتا جەستە پێویستی پێیەتی، هەوڵبدرێت بۆ ماوەی چەند مانگێک بە بەردەوامی نەیانخۆن.