شنیار بایز

 

سلێمانی- باشووری کوردستان لانەیەکی ئارامی هاوڵاتیانی نەماوە، هێرش و داگیرکارییەکانی دەوڵەتی تورکیا، چاوبڕینە خاکی کوردستان لەلایەن دوژمنەوە، هێرشەکانی لە ڕێگەی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی دەوڵەتی تورکیاوە بۆ سەیرانگای کونەماسی، ئاخجەلەر، کەلار و ناوچەی گەشتیاری گوندی پەرەخ لە زاخۆ، خراپی دۆخی ئابووری هەرێم و نەبوونی کار، بەرزبوونەوەی ڕێژەی توندوتیژی خێزانی و تایبەت ژنان، زیادبوونی بەکارهێنەرانی ماددەی هۆشبەر، ململانێی سیاسی و نا سەقامگیری هەرێم، ئەمانە و چەندین هۆکاری دیکە وایان لە باشووری کوردستان کردووە هاوڵاتیان ئارام نەبن تیایدا، هەمیشە ترسیان لە داهاتووی خۆیان هەیە.

 

بەهۆی دۆخی قورسی سیاسی باشووری کوردستان و نەبوونی ئاسایش و ئارامی بۆ خەڵکەکەی، کۆچکردنی گەنجان و هاوڵاتیان بەرەو هەندەران زیادیکردووە، بەهۆیەوە چەندین کەس لەو ڕێیەدا گیانیان لەدەستداوە، بە پێی ئەو ئامارانەی کە بە دەستی ئاژانسی نوژنها کەوتووە لە ماوەی نێوان ساڵانی ٢٠١٥ بۆ ٢٠٢١دا  ٦٣٣ هەزار و ٢٧٣ کەس لە هەرێمی کوردستان و عێراق کۆچیان کردووە، ٢٦١ کەس گیانیان لەدەست داوە، کۆی گشتی زیانلێکەوتووانی ڕێگەی کۆچکردن بریتیبووە لە ٤٤٦ کەس.

 

بە تەنها لە هەرێمی کوردستان لە ماوەی ١٠ مانگی ساڵی ٢٠٢١دا  ٣٧ هەزار کەس کۆچیان کردووە، ١٠ کەس گیانیان لەدەستداوە و ١٢ کەس بێسەروشوێن بوون.

 

لە دۆسیەی ئەمجارەدا، ئاژانسی نوژنها لە هاوڵاتیانی شاری سلێمانی دەپرسێت، ئایا باشووری کوردستان ئارامە؟ هاوڵاتیان تا چ ئاستێک هەست بە سەلامەتی گیانی خۆیان دەکەن؟ کێ هۆکارە و پێویستە چارەسەرییەکان چی بن؟

 

لە وەڵامدا تەواوی هاوڵاتیان وتیان "کوردستان نەک تەنها ئارام نییە بەڵکو جێیەک نییە بتوانین ژیانی تێدا بکەین".

 

"هەرێم خاوەنی حکومەتێکە کە پارێزگاری لە سنورەکان ناکات، کەرامەتی هاوڵاتیانی ناپارێزێت"

دونیا ساڵح، یەکێکە لەو هاوڵاتیانەیە کە باشووری کوردستان بە ئارام نابینێت، هەرچەندە دونیا دانیشتووی وڵاتی فینلەندایە، بەڵام لە میانەی سەردانی بۆ باشوور و بینینی دۆخی هەرێمی کوردستان گەیشتووەتە ئەو باوەڕیەی هەرێم سەقامگیر نییە.

 

ئاماژەی بەوەدا، ئەوەی دەیبینێت جیاوازییەکی زۆر هەیە لە نێوان هەرێمی کوردستان و وڵاتانی دەرەوەدا، چونکە هەرێم خاوەنی حکومەتێکە کە پارێزگاری لە سنورەکان ناکات، ڕۆژانە دەوڵەتە داگیرکەرەکان وەک ئێران و تورکیا هێرش دەکەن و ناوچەکان بۆمباران دەکەن، لەگەڵ ئەوەی یاسایەک نییە ڕێز لە هاوڵاتی بگرێت و ڕۆژانە خەڵکی وەکو ئاو خواردنەوە دەکوژرێت.

 

هەروەها وتیشی یاسایەک نییە پارێزگاری لە کەرامەتی مرۆڤ بکات، هۆکاری ئەمەشی گەڕاندەوە بۆ بوونی چەندین ڕووداوی توندوتیژی و هاوکاریکردنی تاوانباران لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە، "پێویستە بە یاسا شکۆی مرۆڤەکان پارێزگاری لێبکرێت و بکوژ سزا بدرێت، هەروەها چیتر حکومەت بێدەنگ نەبێت لە ئاست هێرشەکانی وڵاتانی داگیرکەر و سنورەکانیان بپارێزن".

 

"بەهۆی دوو بنەماڵەوە ئارامی لە باشووری کوردستان نەماوە"

نەسرین حەمەکەریم، ئەوەی خستەڕوو کە، "ماڵی هەموو کوردێک پڕ بووە لە خەم و خەفەت، بەهۆی ئەوەی کوشتن زۆر بووە و ئارامی نەماوە لە بەر بوونی هەر دوو بنەماڵەوە، لە کاتێکدا دەتوانن کوردستان بکەنە خۆشترین وڵات و باشترین ژیان بۆ هاوڵاتیانی دابین بکەن".

 

ئاماژەی بەوەشدا کە هەرێمی کوردستان هەرێمێکی بێخاوەنە و دەسەڵاتدارەکانی پارێزگاری لە سنورەکانی ناکەن، وتی: "ژیان و ئیسراحەتمان نەماوە لە هەموو ڕوویەکی ژیانەوە، ئابووری خراپە، پەروەردە و خێزانیان تێکداوە، گەنج بەدەست بێکارییەوە دەناڵێنێت، هێشتاش داگیرکاریمان لەسەرە، هەر ڕۆژە و گەنجێک دەکوژرێت و ڕۆڵەی یەکێک شەهید دەبێت، بەڵام هیچ کەسێک خۆی ناکات بە خاوەنی"، لە کۆتایدا داوای لە حکومەت کرد، چیتر ڕێگە بە زیادبوونی داگیرکاری و کوشتن و توندوتیژی نەدەن بۆ ئەوەی کوردستان هەمیشە ئاوەدان بێت نەک وەک ئێستا کە کوردستانیان تێکداوە.

 

"دەسەڵات و حکومەت ئاگای لە هاوڵاتیە برسییەکەی نییە و پاڵپشتی لە تاوانبارانیش دەکات"

سەبیحە عەفور، وەک هەر هاوڵاتییەکی دیکە باشووری کوردستان بە ئارام نابینێت، چونکە پێی وایە ئابووری وڵات زۆر خراپە و وایکردووە چەندین هاوڵاتی بەدەست خراپی دۆخی ژیانیانەوە بناڵێنن، هەروەها نایەکسانی لە دادگاکاندا هەن و ژنان توندوتیژیان بەرامبەر دەکرێت و دەسڵاتدارانیش بە ڕێگە خۆشکەر بۆ دوژمنان دەزانێت، داوا دەکات حکومەت بێتەوە هۆش خۆی و پلان دژی ئەم داگیرکاری و دۆخە خراپەی وڵات دابنێت.

 

چنور حەمە ڕەشید، ئاماژەی بەوەدا ژیانی خەڵک لە هەرێمی کوردستان لە ژێر مەترسیدایە، جگە لەم مەترسیانە چەندین قەیرانی جۆراوجۆر بەسەر هاوڵاتیاندا هاتووە، بۆیە خەڵکی ژیانی نەماوە، بەهۆی ئەم ڕووداوە یەک لە دوایەکانەوە کوشتن و نەخۆشییە دەروونیەکانیش زیاد بووە.

 

وتیشی: ڕۆژانە ژن دەکوژرێت بەڵام تاوانباران بە ڕێگەی جۆراوجۆرەوە دەرباز دەبن لە سزای دادگا و زیندانەکان، هەروەها داگیرکار هێرش دەهێنێت و یاسا و دەسەڵات بێدەنگە، چونکە حکومەت لە بەرژەوەندی خۆی کار دەکات نەک میلەتەکەی".