حەنان حارت

 

مەغریب-ژنان زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە بەهۆی ئەو توندوتیژییانەی کە ڕووبەڕووی دەبنەوە و لە زۆرێک لە پێداویستییەکانیان بێبەشیان دەکەن، سوعاد بەراهمە، سەرۆکی کۆمەڵەی مەغریب بۆ ژنانی پێشکەوتوو و چالاکوانی مافەکانی مرۆڤ، ئاماژەی بەوە کرد، ئەو ژنانەی لە ناوچەکانی لافاو یان بوومەلەرزەدا دەژین زیاتر دەتوانن بیر لە چۆنیەتی کەمکردنەوەی مەترسییەکانی ئەم کارەساتانە بکەنەوە.

 

وتیشی: وتی: لە کاتێکدا توندوتیژی ئابووری و کۆمەڵایەتی و دامەزراوەیی بەردەوام لە زیادبووندایە، ئازارەکانی ژنانی مەغریب لەو ناوچانەی بەهۆی بوومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتووە خراپتر بووە، دوای ئەوەی ماڵەکانیان وێران بوون و دەرفەتی نیشتەجێبوون کەم بووەتەوە.

 

چەندین وڵاتی ناوچەکە تووشی کارەساتی سروشتی بوون، کەواتە بۆچی ژنان زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە؟

کاتێک باسی کارەساتە سروشتییەکان دەکەین، باسی بارودۆخی وێرانکەر دەکەین کە بەهۆی سروشتەوە دروست دەبێت و لە دەرەوەی توانا و کۆنترۆڵی مرۆڤەوەیە، بەڵام کاتێک باسی دەرئەنجامی کارەساتەکان و هۆکارە درێژخایەنەکانیان دەکەین، دەربارەی کرداری مرۆڤ قسە دەکەین، بەتایبەتی ڕۆڵی دەوڵەتەکان لە کەمکردنەوەی مەترسی و کاریگەرییە وێرانکەرەکانیان بۆ مرۆڤ، ئەگەر باسی بارودۆخی ژنان بکەین ئەوا ئەوان لە ئێستادان و پابەندن بە ماڵەکانەوە بۆ ئەوەی چاودێری خێزانەکە بکەن و پێداویستییە ناوخۆییەکانی دابین بکەن، ژنان جوتیارن و بەرپرسن لە بەڕێوەبردنی زەوییە کشتوکاڵییەکان بۆ دابینکردنی خۆراک، زۆرترین بوونیان هەیە لە کارگەکان و بوارەکاندا بەڵام کەمترین مووچەیان هەیە، هەروەها بەرزترین ڕێژەیان هەیە لە کەرتی تەندروستی و پەروەردەدا، بۆیە زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە لە کاتی کارەساتە سروشتییەکاندا، ئەو کەسانەن کە نەیانتوانی خانووە ویرانەکان بەجێبهێڵن کاتێک کارەساتەکە ڕوویدا و منداڵەکانیان بەجێنەهێشت و لەژێر وێرانەکاندا گیانیان لەدەستدا، ئەوان ئەو کەسانەن کە لە کاتی بوومەلەرزەکەدا بەسەر باڵەخانەکانی کارگە هەستیارەکاندا کەوتن و بەهۆی لافاوەوە لەناوچوون لە کاتی گەڕان لە کێڵگەکاندا بۆ بژێوی، بۆیە خنکان و زۆرترین بریندار بوون.

 

"هەماهەنگی گرنگییەکی زۆری هەیە"

هەماهەنگی کێشەیەکی زۆر گرنگە، چونکە ئەو ژنانەی لە ناوچە کارەساتەکاندا دەژین توانای زیاتریان هەیە و ئەزموونیان زیاترە و دەتوانن بەشداری بکەن لە چۆنیەتی کەمکردنەوەی مەترسی ئەم لافاوە لەسەر ئەوانەی زیانیان پێگەیشتووە و بەشدارییەکی بەرچاو دەکات لە خۆدوورگرتن لە مەترسییەکانیان و کەمکردنەوەی قەبارەی کاریگەرییەکانیان و ژمارەی قوربانییەکان و هەمان شت بۆ ئەو ژنانەی لەو ناوچانەدا دەژین کە بوومەلەرزەکەی تێدا ڕوویدا، بۆیە هەماهەنگی گرنگییەکی زۆری هەیە لە ئاڵوگۆڕکردنی شارەزایی و ئەزموون و فێربوونی چۆنیەتی کەمکردنەوەی مەترسی و کاریگەرییەکانی کارەساتەکان لەسەر ژینگە، مرۆڤ و ژنان بەتایبەتی ئەگەر ئەوە لەبەرچاو بگرین کە هەرچەندە جوگرافیا و ناوچەکە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا جیاوازن، ڕاستی ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسی ژنان زۆر هاوشێوەیە، چونکە بارودۆخی لاوازی و هەژاری و جیاکاری و پەراوێزخستن و بیرکردنەوەی پیاوسالاری و توندوتیژی بە هەموو جۆرەکانیەوە تایبەتمەندییەکی بەرچاوی ناوچەکەیە، کارەساتەکان بۆ ژنان توندوتیژتر و توندتر دەکات.

 

بۆچی ژنان لە قەیرانەکاندا هەمیشە ڕۆڵی پێشەنگایەتییان نییە لە کاتی پەرەپێدانی ڕێوشوێنەکان و هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر؟

نەبوونی ڕۆڵی ژنان لەسەر مێزەکانی پێوەرەکان تەنها لە کاتی قەیرانەکاندا نییە، بەڵکو زۆرجار گشتی و هەمیشەییە، چونکە دەزاندرێت زۆرترین توانایان هەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە، بەڕێوەبردنی توند و دڵسۆزی، هەروەها توانای ئەوەیان هەیە بیرۆکەی نوێ پێشکەش بکەن بۆ خۆدوورگرتن لە مەترسییەکان و کەمکردنەوەی ئەنجامە خراپەکانیان بەهۆی ئەو هەڕەشەیەی کە لەوانەیە لەسەر ژیانی خەڵک و زیانبەرکەوتووان دروستیان بکەن، بەتایبەتی لەنێو ژنان و منداڵاندا، هەروەها لە پۆستەکانی بڕیاردان کە پەیوەندییان هەیە بە بەڕێوەبردنی قەیرانەکان و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی کارەساتەکان و زانینی ئەوەی کە تایبەتمەندی بارودۆخی ژنان پێویستی بەوەیە کە بەڕێوەبردن و بڕیاردان ژن بێت، زۆرترین زانیاری و توانایان هەیە بۆ دۆزینەوەی چارەسەر و دابینکردنی پێداویستییە تایبەتەکانی ژنان.

 

ئەزموونی ناسراوی ژنان هەیە کە ناسراون بە لێهاتوویی و توانایان بۆ زاڵبوون بەسەر قەیرانەکان و ڕزگارکردنی هەزاران زیانبەرکەوتووی کارەساتی سروشتی.

 

ئایا ڕووداوەکەی ئەم دواییەی مەغریب کاریگەری لەسەر ژنان کردووە لە لایەنی مافی مرۆڤەوە و ڕێژەی توندوتیژی بەرامبەریان چەندە؟

بە دڵنیاییەوە بوومەلەرزەکەی ئەتڵەسی بەرز و ناوەڕاست، یان ئەوەی بە بوومەلەرزەی ئەلحەوز لە مەغریب ناسراوە، کاریگەری لەسەر هەمووان کردووە و سەدان زیانبەرکەوتوو سەدان بریندار هەبووە، لەگەڵ ئەوەشدا، بە تایبەتی ئازارەکانی ژنان قووڵتر بوو، چونکە هەژاری و پەراوێزخستن و جیاکاری دیارترین بابەتەکان بوون کە چاومان بە ژنان کەوت، لە بواری تەندروستی و پەروەردە دوورخراونەتەوە، بۆیە هیچ نەخۆشخانەیەکی نزیک لەوێ نییە، ژنان ناچار دەکرێن لە ماڵەوە منداڵیان ببێت، خۆیان و منداڵە تازە لەدایکبووەکانیان لە حاڵەتی سەختی منداڵبووندا گیان لەدەست دەدەن، هیچ ڕێگایەکی ڕێکخراو نییە بۆ گواستنەوەیان، بۆیە ئازارەکانی ژنان بەردەوام لە زیادبووندایە و توندوتیژی بە هەموو جۆرەکان خراپتر دەبێت لەگەڵ وێرانبوونی ماڵەکانیان.

 

لە کۆتاییدا، پەیامت چییە و چۆن دەکرێت مافەکانی ژنان لە باکووری ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەوپێش بچێت؟

ئەو کارەساتانەی کە بەهۆی مرۆڤەوە دروست دەبن و ئەوەی ئێستا لە فەلەستین ڕوودەدات لە ڕووی کوشتن و لەناوبردنی خەڵکی مەدەنی و ئەوەی لەنێو ژنان و کچان و منداڵاندا ڕوودەدات، تەنها دەتوانین ئەم هێرشانە ئیدانە بکەین بێدەنگی وڵاتە عەرەبییەکان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی  شەرمەزار بکەین سەبارەت بەوەی لە فەلەستین ڕوودەدات، بۆ زاڵبوون بەسەر ئەم کارەساتانەدا، پێویستە بە وردی بیر لە ئازارەکانی ژنان لە ناوچەکەدا بکەینەوەو پێویستە هەموو پێکهاتەکان دەستێک بخەنە ڕوو بۆ بەرەوپێشبردنی ڕۆڵی ژنان و مافەکانیان، پێویستە کاربکەین بۆ بەهێزکردنی ژنان لە مافە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانیان، ئەمەش تەنها لە ڕێگەی پێکهێنانی هەماهەنگی لە ناوچەکەدا دەبێت.