dosya

09:27

Li Lubnanê ku yek ji welatên Rojhilata Navîn ê di bin siya şerê navxweyî yê parçebûna siyasî û baweriyên herî laîk de ji bo jinan ‘azadî’ bi qasî tunehesibandinê serwer e. Zagona zewaca zarokan, tacîz û tecawizê meşrû dike, mêtîngeriya kedê û tundiya bedewiyê jî di nav de jinên lubnanî ji bo bidestxistina mafên xwe yên bi zagonê tune tên hesibandin têdikoşin, di siyasetê de ji sedî 0,2 nûneriya wan heye.

09:06

Li Misirê ji Nefertîtî heta Tehrîrê jinbûn Misira ku ji çanda şaristaniya dayiksalariyê tê, jinan çanda berxwedaneke kevn mîras girt. Yek ji vana Nefertîtî ye, wê çarenûsa welatê xwe guherand û karên wisa girîng û pêşîvekirî kir ku piştî bi hezaran salan jî dê were bibîranîn. Di destpêka sedsala 20’an de jinên misrî çand û kevneşopiya wê ji xwe re mînak girtin û li Misirê li dijî sineta jinan, şîdeta li ser jinan û şîdeta dewletê îmze avêtin bin gelek gavên nû. Welatê ku bihara Ereb lê dest pê kir, ji roja pêşîn ve ji bo bibe parçeyek guherînê, jin derketin kolanan lê di pêvajoyên dawiyê de ji derve hatin hiştin. Jin li dijî ji dervehiştinê îro ji bo mafên xwe biparêzin û bi pêş bixin têkoşîna xwe didomînin.

08:15

Taban Germiyan: Em hîna li peyî gorên komî û hestiyên windaya ne Endama Serkirdeya YNK’ê Taban Germiyanî ku di enfalê de 7 xuşk û birayê xwe winda kiriye û li ser bandoriya enfalê ya li ser jinan dosya amadekiriye dide zanîn ku Enfal herî zêde bandor li ser jinan kiriye û êşa herî mazin bi jinan daye jiyîn got: “5 xwişk û 2 birayên min li gel du zarokên xwişka min a zewicî dema ji ber êrîşan ber bi bajêr ve direviyan hatin girtin û ew birin kampên mirinê. Carekdin me agahî ji wan negirt…”

08:33

‘Cemedaniya stuyan kirin kelepçeya destan’ Sebriye Ehmed Kerîm a bi du zarokên xwe ve ji nava qafileyên mirinê yên Enfal ê maye got: “Hevjînê min û 9 xizmên me birin û carekdin me ji wan agahî negirt. Her kes dibirin, tenê em jinên xwedî zarok mabûn. Me jî xwe bi ser zarokên xwe de digirt ji bo em bikarin wan biparêzin.”

09:43

Li gorî baweriya Êzidiyan Çarşema Sor ango cejna despêka buharê afirandina zindiyan û jiyanê ye.

09:17

‘Ji çar zarokan tenê lawikek min maye’ Atiye Husen Mehmud a ji nava qafilan berî bigihin kampên mirinê bi zarokên xwe re reviyaye got: “Ez du canîbûm, sê zarokên min jî biçukbûn, bavê zarokan jî çu hinek tişt bigire û carekdin li me nevegeriya. Ez tirsiyam û bi zarokan ve ji nava qafileyê reviyam. Ji çar zarokan tenê kurê min ma. Ji bo kurê xwe bidim jiyandin û xwendin min ked da û ew mezin kir.”

09:16

‘Ji bo girtina sumunekê nav dinivîsîn’ Şahzade Hisên Mihemed a dema Enfal ê bûka nûbûye got: “Ez salek û deh mehbû zewiciyî. Keçika min deh mehî li ber milê min û ducanîbûm dema hevjînê min ji me veqetandin û birin. Zaroka bi min re jî ji ber min çu, tenê keçika min li ber milê min ma. Ez ji wan tirsiyam û reviyam heta êdî destê wan negihe min çum.”

08:50

Hîna jî 22 welatiyên gundê Dawayan windane Ji niştecihên gundê Dawayan ê Sabriye Ehmed Salim a di pêvajoya Enfalê de bi zarokên xwe re di kampên rejîma Baas ên navçeya Dibis a Kerkukê de mayîn got: “Rojekê leşkeran bi ser gundê me de girtin, piştî karesatên weke filîman li ber çavên me re derbasbûn, me xwe li Dibis ê dît. Me nedikarî derkevin, derdora me hemû leşkeran dorpêç kiribû.”

08:17

Berî 33 salan rejîma Baas binavê operasonên Enfal ê yên qirkirina nijadiya Kurdan hedef kirî bi deh hezaran mirov qetilkirin, bi hezaran jin rastî tecawîzê hatin û di bazaran de hatin firotin. Li gorî belgeyên rejîmê jinên Enfal ê yên ji bo di qulubên şevê de bixebitin birine Misrê, li gel derbasbûna salan jî hîna ti agahî ji wan jinan nayên girtin

08:29

Li Nîjeryayê jin nikarin bêhnê bigrin Boko Haram ku wekî çeteya DAIŞ’a Afrîkayê tê zanin; bi revandina 276 zarokên keçik ket rojevê, li Nîjeryayê ji bo jinan weka girtîgeha mêran e. Li wî welatê ku nêzî 25 milyon jinên sinetkirî lê hene, ji sedî 75’ê jinan bi zorî bi peretî tên firotin. Ji ber çeteyên tecawizê yên li welat bi cih bûne gelek jinan, ji bo fihûşê bi zorê dibin welatên Ewropayê. Li Nîjeryayê Chîmamanda Ngozî Adîchîe ya ku ji zarokatiya xwe de nirxdariya jinan fam kir û xwe bi xwe hişmendiya jinane afirand û xwe bi hêz kir; ji bo bibe dengê jinan, hewl dide ji wê jiyana ku jin tê de nikarin bêhnê bigrin re bibe bêhngirtin. Adîchîe bi romanên xwe hewl dide vê rewşa xirab bi cîhanê bide zanîn.

08:48

Li Somaliyê jin di dorpêça birçîbûn, sinet, tecawiz û recmê de ne Li Somaliyê her sal ji 5 milyonî zêdetir zarokên keçik tên sinetkirin, bi hezaran jin rastî tecawizê tên, zarokên keçik di temenê biçûk de bi zorêtên zewicandin. Li gorî daneyan3,7 milyon însan birçî ne û zêdetirî wan jin in. Di şerê navxweyî de destpêkê êrîşê bedena jinan dikin, jinên direvin sînoran jî rastî tecawiza leşkeran tên. Şerê bi navê îslamê li welat tê meşandin, hem tecawiza li dijî jinan hem jî recma bi zîhniyeta mêr bi xwe re aniye. Çîroka “Kulîlka Çolê” ya Waris Dirie, dengê jinan digihîne hemû cîhanê, ji bo hemû jinên li welat bûye awêne.

07:52

08:39

Li Brezîlyayê ji ber kurtaja qaçax salê milyonek jin dimirin Welatê qelebalix ê Emerîkaya Latîn Brezîlaya; di cîhanê de welatê yekem e li dijî şîdeta li ser jinan yekîneya polîsan ‘Ewlekariya Jinan’ ava kiriye lê li welatê di dorpêça polîtîkayên nêr de xizanî û jinîtî di heman kategoriyê de di rewşeke bindest de ne. Li welatê ku kurtaj lê qedexe ye, zêdetirî wan jinên reşik ên xizan, milyonek jin ji ber kurtaja qaçax jiyana xwe ji dest didin. Tenê li bajarê Rioyê rojê 16 jin rastî tecawizê tên. Jinên ku di dorpêça polîs, malbat û çeteyan de rastî şîdeta zayendî û fizîkî tên ji bo xwe rizgar bikin têdikoşin.

07:27

‘Ez dixwazim bibim pira di navbera 8’ê Adar û 21’ê Adarê de’ Sema Yuce, 21’ê Adara 1998'an de piştî Îdeolojiya Rizgariya Jinan hat îlankirin li Girtîgeha Canakaleyê got: “Ez dixwazim bedena xwe bikim pirek di navbera 8’ê Adar û 21’ê Adarê de” û bedena xwe da ber agir. Sema Yuce di nameyên li paş xwe hişt de hizîrîna xwe ya kur û ronahiya ku ji hevalên xwe yên li gel wê diman re mîras hişt di rêya pratîk a têkoşîna jinên a kîlometre dirêj de bû berên têkoşînê.

07:54

Her ku agirê Newrozê geş dibû sînor derbas dikir Her ku agirê Newrozê geş dibû sînor û Kurdistan derbas dikir. Du jinên kurd Ronahî û Berîvan Manneheîm li Almanyayê bedena xwe dan ber agir û wiha gotibûn: “Em dizanin û bawer dikin ku agirê azadiyê yê me vêxistî dê mezintir bibe. Bedena me û fikrên me bila diyarî hemû gelê kurd be.” Piştî wê rojê di devê her kesê de gotinek hebû: “Ger azadî ewqas hêsan baya dê Bêrîvan û Rohanî xwe ne şewitandibana.”

07:05

Rahşan Demîrel a 17 salî bi agirê bedena xwe bersiv da gefên rayedarên derdiketin telefzîyanan digotin ‘Newroz qedexeye vêxistina lastîkan qedexeye’ û bû agirê raperînê. Rahşan wiha gotibû: “Ez li Kadîfekaleyê xwe dikim Newroz. Divê ez bersiva Cizîr, Mêrdîn û Nisêbînê bidim. Xwedî li min derkevin. Ez bang li Îsmet Sezgîn dikim dê Newroz were pîroz kirin… ger bi lastîkan ne be jî em ê bi canê xwe pîroz bikin.”

07:30

‘Zekiye her sal li Amedê dibe Newroz’ Dîrok 21’ê Adara 1990’an cih Sûrên Amedê… Zekiye Alkan got: “Newroz bi vêxistina agir tê pîrozkirin” li hemberî zilmê, tarîbûnê serî rakir. Jinên kurd di şopa lingê wê de rêya berxwedanê dişopînin.

08:17

Sembola Cizîr û berxwedanê Bêrîvan Newroza ku navê berxwedana li dijî zilmê ye, bi têkoşîna jinan pêl bi pêl belav bû. Binevş Agal (Bêrîvan) ku navê xwe ji destana 'Cembeliyê Mîrê Hekkarî û Binevşa Narîn' girtiye bû sembola jinên ku li Cizîrê li ber xwe dan.

09:18

Hindistan: Ji Kralîçeya Haydûtiyê ber bi Rêxistina Gulabî ve Hindistana ku rojeva wê tecawizên komî ye; çîroka Dêwa Phoolan ‘Kralîçeya Haydûtan’ ku bi jiyan û awayê tolhildanê bûye efsane, li welat wekî serhildan, şahidî û kurteya jiyanê ye. Phoolana ku 11 salî bi zorê hatiye zewicandin, rastî tecawizê hatiye, derketiye çiya, ji tecawizkaran tola xwe girtiye, ketiye girtîgehê, bûye parlamenter û bi sûîqestê hatiye kuştin. Li welatê ku tecawiz û kuştina jinan bûye wekî çandek, ji bebika 10 mehî, heta jina 65 salî, şîdeta zayendî, êrîşek e û her dem pêk tê. Jin jî di rêya Phoolan de diçin, li dijî pergala mêr, xwe bi çekan girêdan û ji bo xwe biparêzin di rêxistina Gulabî (Pembe) de bûn yek.

09:27

Helepçe 33 sal in bûye birîna kûr a jinan Tevî ku 33 sal di ser komkujiya Helepçeyê re derbas bûye jî; jinên xizm û zarokên xwe di wê rojê de winda kirine hê jî bi hêviya dîtina wan dijîn. Şewnim yek ji wan jinan e ku zarokên xwe, dayik, bav û du birayên xwe di komkujiya Helepçeyê de winda kiriye.