dosya

08:22

Ji Assata heta Marîssayê li DYA’yê li dijî netewperestiyê têkoşîna jinan DYA ku xwedî dewlemeniya tecrubeyên feminist e, di têkoşîna jinan de zagon guherîbin jî pêkanînên netewperest neguherîne. Li DYA’yê yek ji navên ku balê dikşîne şoreşgera tevgera azadiya reşikan Assata Olugbala Shakur e. Ew piştî îşkence û girtîgehê neçar ma ji welatê xwe bireve. Îro jî ji ber ku li welat, şîdeta zayendî, şîdeta polîsan û tevli zagonan jî mînakên newekheviyê her roj didomin, li hemberî tecawiza li zanîngehan zêde bûye jinên xwendekar ‘çalakiya bi doşek’ li dar dixin. Di rojeva jinan de doza jina reşik Marîssa Alexander a bi salan şîdet ji hevjînê xwe dît û ji bo xwe biparêze gule berda hewayê û 60 sal cezayê girtîgehê jê re tê xwestin heye.

08:55

Ji şoreşê ber bi femînîzmê ve welatê Sîmon ve Olympe: Fransa Beriya şoreşa 1789’an a bi dirûşma “Wekhevî, azadî û edalet dest pê kir; li Fransaya ku yek ji cihên yekem ê tevgera femînîzmê ye, têkoşîna jinan a ji bo jiyan û mirina wekhev dûr û dirêj bû. Gotinên dawî yên Olympe de Gouges a ji ber “Belavoka Mafên Hemwelatî û Jinan” amade kiribû hat bidarvekirin ev bûn: “Bilerizin tîranên modern! Cesareta min dibe sedem ku hûn hovtir bibin.” Sîmone de Bauvaîr a qalibên zayendiya civakî lêpirsîn dikir bi tesbîta “Jin nayê cîhanê dûre dibe jin” rê vekir û teoriya femînêzmê bi pêş xist. Li Fransayê ku li dijî pergala nêr têkoşîn didomiya, rojeva jinan şîdeta zayendî û newekhevî bû. Rojê hema bêje 27 jin rastî tecawizê dihatin û ji nîvî zêdetirê wan koçber bûn.

11:47

Li Îspanyayê jin di şopa Dolores ve Lucia de ne… Li Îspanyayê ku li di nav welatên li Ewropayê de herî zêde jinên naxebitin lê zêde ne, rojeva sereke ya jinan ‘qedexeya kurtajê’ ya hikumeta muhafezekar e. Encama polîtîkayên neoliberal xizanî û şîdeta nava malbatê ye. Jinên spanyolî ku ji aliyê zagonî ve xwedî gelek mafan in, li hemberî faşîzmê, têkoşîna azadî û wekheviyê ya jinên pêşeng Luci Sanchez Saornîl û Dolores Ibarrurî dimeşînin. Dirûşma jinên spanyolî “No pasaran” (Cih ji faşîzmê re nîn e) li hemberî polîtîkayên nêr tê gotin.

08:23

Jinên ku li Tirkiyeyê yekem car 1921’ê de, derketin qadan, ev 100 sal in bi daxwazên cuda 8’ê Adarê Roja Jinan a Cîhanê pîroz dikin. Tevî hemû zextan jî jinên ku qedexeyan nas nakin, her sal rêxistinbûna xwe zêde dikin û derdikevin qadan. Dema ku bayê 8’ê Adarê ji rojava ber bi rojhilat ve diçû jinên Kurd ji salên 1990’an ku êrîşên herî dijwar hebûn, bi rengên xwe, tilîliyên xwe û bi daxwazên xwe bi coşeke mezin cejna jinan pîroz dikirin.

09:12

Li hawîrdorek ku her roj bi dehan jin têne qetilkirin û li deverên cûda rastî şîdeta laşî û derûnî tên,dewlet û dadgeh parastina vê pergalê digirin dest, berxwedana jinan dibe hêvî… Ev sedema ku, em heroj hin zêdetir bi encamên xisara giran a ku mêtîngeriya kapîtalîst li ser jiyana jinan afirandî re rû bi rû diminin re, berxwedanên girseyî yên bi pêşengiya jinan dîrokê dinivisê.

08:29

Zext, şîdet, şer, nijadperestî, milîtarîzm û bindestiya zayendê di nava hev de pêvajoya dîrokek bi hezaran sal derbabûy û wek awayê jiyanê lê hatî, di roja me ya îro de jî tê parastin. Di jiyana kar û parvekirina kar de zayendperestî serwer e. Jin ne tenê ji li jiyanê bimînin, ji bo li ser lingên xwe bimînin û ji bo jiyana xwe berdewam bikin ne tenê di bazara kar de, ji bo di nava şertên wekheviyê de bimîne têdikoşe. Dema mijar dibe kar, dibêjin ev kar ê mêr e ev ê jinê ye. Jin ruxmê ewqas zêde kar jî dike destheqek kêm digre. Jiyana jinan a kar di fabrîkayên tekstîlê de dest pê dike. Niha jî di sektorên xizmetê de didome. Di rêzedosyayên ku me amade kirine, di heman demê de pêşveçûnên jinan di aliyê çandî û siyasî de pêvajoyek guhertinê derket holê. Di rêzedosyaya yekem de çalakiya jinan a rêxistinkirî, navê ku divê em ji bîr nekin Olympe De Gouges e em ê di vê beşa gotara xwe de berxwedana ‘Keçên Fabrîkayê’ ya li Lowell parve bikin.

08:35

Li New Yorkê ji jinên karker heta artêşa jinê ya Mîno her tim li hemberî mêtingerî û koletiyê têkoşiyan. Li Rûsya, Nijerya, Vîetnam, Nîkaraguayê jin her tim li ser piyan bûn. Dîroka cîhanê bû dîroka serhildanên jinan. Jinan kolan, tax, fabrîka, gund û hemû qadên jiyanê veguherandin qadên berxwedanê, ji gelek serhildanan re pêşengî kirin.

08:20

Cîhaneke zindî ya jinê: 'Compañerayên Zapatista nê Ji sala 1994'an vir ve li parzemîna Chiapas a Meksîkayê projeya wekheviya mafê jinan a Zapatista tê dîtin. Jinên Zapatistayê ku mafê jinan bi nîqaşan didin jiyîn, digotin: "Tişta em lê digerin, bi awayekê ji nû ve çêkirina mirovane. Ya ku em dixwazin biguherin eve. Daxwaza ne cîhanek dine. Têkoşîna ku jin, zilam û em hemû parçeyek ji wê ne eve. Em naxwazin tiştekî ku zîhniyeta dîrokî bimeşîne ava bikin.

10:31

'Bi nûjenbûna ziman û çandê em ê welatê xwe ava bikin' Xwendekarên bajarê Hesekê bi perwerdeya zimanê Kurdî bi kêf in, tişta ku herî li xweşa wan tê jî ew e ku dê nifşên dîtir bi azadî zimanê xwe yê Kurdî bixwînin.

08:15

Avakirina her pergalê li ser perwerdeyê ye. Jînda Elî Ehmê jî da zanîn ku dema mirov perwerde bi zimanê xwe dibîne, pê re fêrî çanda xwe jî dibe.

09:56

"Divê Kurdî li her qadê zindî bimîne" Rojnamavan Elîf Can Alkan ku edîtora rojnameya Xwebûnê li Amedê ku heftane bi Kurdî weşan dike, li dijî polîtîkayên dewletê yên qirkirina ziman, banga parastina zimanê Kurdî dike. Nurê Aba ya 60 salî ji di jiyana xwe ya rojana de ji ber ku Tirki nizanibû bal kişand ser zehmetiyên xwe û dibejê; “Em di rêya zimanê xwe, doza xwe û gelê xwe de ne.”

08:19

Bi şoreşa 19'ê Tîrmehê re pêşketina zimanê Kurdî Kurd bi hezaran sal bi riya tirk kirin û ereb kirinê, bi polîtikayên çewisandin, înkar, tunekirin û helandina zimanan rû bi rû maye. Şoreşa Rojava ya ku bi çiruska 19’ê Tîrmeha 2012’an despêkirî ronîbûn di qada ziman de jî çêkir û her kuçe û kolan bû cihê perwerda bi zimanê dayikê.

10:42

Jinên 1916'an ên li Îrlandayê li pişt xendekan li ber xwe didan Li Îrlandayê dema Raperîna Paskalya ya di sala 1916'an de destpê kir jin ji bo mafê deng dayînê û wekhevî têdikoşiyan, li hemberî êrîşên leşkerên Îngilîzan bi pêşengiya Fermandar Constance Markievicz barîkat ava kirin û hêzên parastina cewherî ava kirin. Jinên ku li pişt barîkatan li ber xwe didan û teslîm nebûn, bi navê 'Jinên 1916'an derbazî rûpelên dîrokê bûn.

09:18

Her çendî Lijneya Giştî ya UNESCO’yê 21’ê Sibatê wekî “Roja Zimanê Dayikê bipejirîne jî li cîhanê ji sedî 40 ziman di bin xetera tunebûnê de ne. Li Tirkiyeyê jî Kurdên ku bi polîtîkayên zextê re rûbirû ne, bi taybetî di nava 5 salan de di serî de Dibistana Seretayî ya Ferzad Kemanger, KURDÎ-DER û Dibistana Seretayî ya Bêrîvan, gelek sazî û dezgehên ziman hatin girtin. Kurd ji ber ku bi zimanê xwe diaxivîn rastî zextê hatin, li nava kolanan derbên kêran xwarin û hatin qetilkirin. Di beşa yekem a dosyaya me de em ê behsa zimanên cîhanê yên li ber windabûnê û pêkanînên li Tirkiyeyê yên ku peymanên navneteweyî nas nake bikin û bêguman em ê li ser zext û êrîşên li ser zimanê Kurdî ku tê xwestin were ‘bêdengkirin’ bikin. Di beşa duyemîn û sêyemîn de jî em ê hevpeyvînên bi sernavê “Ziman her tiştê min e” biweşînin.

08:18

Siyaseta perwerdehiya Hikumeta Sûriyê Li Sûriyê ji bilî cudabûna zaravayan li gorî herêmê 15 zimanên ku pê têne axaftin hene. Lê rejîma Baas zimanê hemû netewan di bin yek al, yek ziman û yek rengî de çewisandiye.

09:10

Koçberên ji Sûriye û Iraqê ji bo ku jiyana bi ewle û aram bijîn herêmên Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê-Rojava hilbijartin. Di roja îro de zêdetirî 20 milyon koçber li kampên di bin sîwana Rêveberiya Xweser de dijîn.

08:50

Jinên ku hewl didan tevlî şoreşa Îspanyayê ya di sala 1936'an de destpê kir bibin, li hemberî koletiya jinan dibin sîwana Mujeres Libres-Bi Jinên Azad re xwe birêxistin kirin. Pepita Carpeña ku di çeperan de banga "Xwe azad bike" li jinan dikir wiha digot: "Bila zilam ne hizirin ku ji jinan baştirin, dema me got mafê wan ê hikûmkirina li ser me tune ye, bi awayekî alozî derxistin. Li gorî min jinên Îspanyayê li benda bangek wiha bûn." Jinên ku di xwestin tevlî şer bibin ji aliyê fermandarên zilam ve dihat redkirin lê jinan jiyanek nû dihûnandin.

08:54

'Em maf û hevsengiya civakê diparêzin' Li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê-Rojava bi damezirandina pergala Rêveberiya Xweser, modela hevseroketiyê di tevahî encûmen, deste û buroyan de ket meriyetê. Jinên ku cihê xwe di Rêveberiya Xweser de digirin bi lêv dikin ku rêbaza hevseroketiyê hişmendiya civakê guhertiye.

08:28

Li Bakur û Rojhilatê Sûriyê Rêveberiya Xweser bi pergala hevseroketiyê ji şaneyên komunê heta rêveberiyê xizmeta civakê dike.

08:44

Gelek jin ji ber li edaletê digerin li ber deriyê Dadgehê tên kuştin! Li gora rapora Pilatforma Emê Cînayetên jinan Rawestînin di sala 2020’an de 300 jin ji aliyê mêran ve hatine kuştin. 171 jin jî bi awayek guman jiyana xwe ji dest dan e. li ser van kuştinan dibêjin; întihar kiriye, yan jî pîsîkolojiya wê ne temam bû, me henek dikir ji bilindahiyê ket bi van sedemên ji rêzê dixwazin dosyayên jinan qepat bikin. Dema hevpeymaniya Stenbolê pêkbihata niha hemû ev jinane wê jiyan bikiran. Gelek ji wan jinan ji ber li edaletê digeriyan li ber derê dadgehan hatin kuştin! Ew zagona ku jinan di parast li gorî ku di hat xwestin ne hat pêkanîn. Niha jî di rojevê deye ku bi temamî ev zagon were rakirin.