ڕونەیدا حاجی

حەسەکە- ڕاگەیاندنی شوناسێکی بینراوی نوێ لەلایەن حکومەتی کاتی سووریاوە کە کۆماری عەرەبی سووریایە، لە میانی مەراسیمێکدا کە لە دیمەشقی پایتەختی سووریا بەڕێوەچوو، کارلێکی بەربڵاوی لەنێوان سوورییەکان بەدوای خۆیدا هێنا و بۆچوونەکان لەنێوان پشتیوانی و زەوتکردندا جیاواز بوون.

 

زۆر کەس ئەو شوناسە بینراوە نوێیەی کە لەلایەن حکومەتی کاتی سووریاوە ڕاگەیەندرا بە نوێکارییەکی ڕووکەشیان زانی کە پچڕانێکی ڕاستەقینە لەگەڵ هێماکانی ڕابردوودا بەدەست ناهێنێت، بەتایبەتی کە هەڵۆ لە هێماکان دەچێت کە لەلایەن گروپەکانەوە بەکارهێنراون کە کاراکتەری ئایینی یان سەربازی گفتوگۆیاوی هەیە.

 

"هیچ چارەسەرێک پێشکەش نەکراوە"

لەو چوارچێوەیەدا یەڵماز محمد، ئاوارەی عەفرین گەڕانەوەی ئاوارەکانی بۆ سەر ماڵ و ناوچەکانی خۆیان بە گرنگتر زانیوە لە دەستپێکردنی شوناسی بینراو، کە بە پشتگوێخستنی فرەچەشنی جوگرافی و سیاسی وڵات سەیری دەکرد، وتی: کاتێک ڕژێمی بەعس ڕووخێنرا، باوەڕمان وابوو سووریا دەست بە سەردەمێکی نوێ دەکات، بەداخەوە ئەمڕۆ حکومەتی کاتی نەیتوانیوە چارەسەری ئازارەکانی گەلی سووریا بکات و لەبری ئەوە بەپێی بەرژەوەندی و سیستەمی ئایینی خۆی مامەڵە دەکات.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، تا ئێستا هیچ چارەسەرێک نەخراوەتەڕوو، جگە لەوەش پلانی کوشتن و قڕکردنی هاوڵاتیان جێبەجێدەکرێت، ئازارەکانی ئاوارەبوون لە سووریا بەردەوامە، هاواری دایکان و منداڵان لە کەناراوەکانی سووریا دەنگدانەوەی تاوان و پیلانەکانی دژ بە هاوڵاتیانە.

 

دووپاتی کردەوە کە ئەو شەڕەی لە ساڵی ٢٠١١ەوە لە سووریا بەردەوامە، کۆتایی نەهاتووە. ئێمە ئێستا چارەسەرمان دەوێت، ئەمە کاتی ڕاگەیاندنی شوناسێکی بینراو نییە، بەو پێیەی قبوڵکراو نییە، کاتێکی گونجاوە بۆ دامەزراندنی ئاسایش و سەقامگیری و دڵنیابوون لە گەڕانەوەی ئاوارەکان.

 

یەڵماز محەمەد پابەندبوونی خۆی بە شوناس و نەتەوەی خۆیەوە دەربڕی و وتی: ئێمە کوردین، شوناسەکەمان کوردە، ئێمە قبوڵ ناکەین بە هیچ شوناسێکی دیکەدا بژین، لە هەمان کاتدا ئەمە بۆ پێکهاتەکانی دیکەش دەگرێتەوە، تەنیا پڕۆژەی نەتەوەی دیموکراتی دەتوانێت گەرەنتی چارەسەری پرسە هەڵپەسێردراوەکانی سووریا بکات، بۆیە ڕژێمی تاکلایەنە و ئایینی و ڕەگەزپەرستانە ئیتر نەماون، ئێمە داوا لە هەموو پێکهاتەکان دەکەین ئەم شوناسە ڕەت بکەنەوە، چونکە نوێنەرایەتی بوونی ئێمە ناکات،  دەبێت بەرگری لە شوناسی دایکی خۆمان بکەین.

 

"یەکگرتوویی گەلی سووریا لە قبوڵکردنی مەزهەب و نەتەوە و ئایینە جۆراوجۆرەکانیاندایە"

ستیر موراد، جێگری پێشەنگی یەکێتی ژنانی سووریا جەختی لەوە کردەوە کە یەکێتی گەلی سووریا بە قبوڵکردنی شوناسی هەموو پێکهاتەکانی بەدی دێت، وتی: داواکاری سەرەکی گەلی سووریا ئەوەیە کە بە سەلامەتی بژین و بگەڕێنەوە سەر ماڵ و خاکەکانی خۆیان، ڕاگەیاندنی شوناسێکی بینراو جێگەی قبوڵکردن نییە، پێشەنگی بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێکە بۆ ئازارەکانی سووریا، پاشان هەڵبژاردنی شوناسێکی بینراو کە لەگەڵ تێڕوانینی پێکهاتەکانیدا بگونجێت.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئێمە دابەشبوون قبوڵ ناکەین؛ بەڵکو یەکگرتوویی گەلی سووریامان دەوێت، بەڵام حکومەتی کاتی سووریا، چ لە دەستووردا بێت یان لە ڕاگەیاندنی شوناسی بینراودا، ئەمەی ناوێت. یەکێتی گەلی سووریا بە قبوڵکردنی پێکهاتە و شوناس و ئایین و پێکهاتەی جۆراوجۆرەکانیان بەدەست دێت، سووریا تەنها شوێنی پێکهاتەی عەرەبی نییە، سووریا لانکەی شارستانیەتەکانە، بۆیە دەبێت هاوسەنگی لەنێوان پێکهاتەکانیدا هەبێت.

 

لەکۆتایی قسەکانیدا وتی: ژنان چیتر تەنها دایک و ژن نین، ئەوان جڵەوی پێشەنگایەتییان لە هەموو بوارەکانی ژیاندا گرتە دەست لە کاتی شۆڕشی ڕۆژئوا و جێگەی ڕاستەقینەی خۆیان گرتووە. ئەمڕۆ ئەو سیستەمەی حکومەتی کاتی سووریا بەڕێوەی دەبات، نکۆڵی لە بوونی ژنان دەکات، بۆیە سیستەمێکی دادپەروەرانە نییە، ئێمە ئەمە قبوڵ ناکەین چونکە ڕژێمی بەعس بە خەبات و بەرخۆدانی ژنان ڕووخا.

 

"شوناسی بینراو نوێنەرایەتی یەک پێکهاتە دەکات."

لوسناک کاڤۆریان، هاوسەرۆکی تەڤگەری گەنجانی ئەرمەنستان، ڕایگەیاند کە سووریا لە ڕژێمێکی دیکتاتۆرەوە دەگۆڕێت بۆ ڕژێمێکی تیرۆریستی ئایینی، گەلانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، کە شۆڕشی ڕۆژئاوایان ئەنجامدا، شەڕی داعشیان کرد، باجێکی قورس و بەرخۆدانی زۆریان دا، ئەمڕۆ حکومەتی کاتی سووریا لە داڕشتنی دەستوور و نە لە شوناسی بینراویدا، بۆچوونی هاوڵاتیانی لەبەرچاو نەگرتووە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەم شوناسە نوێنەرایەتی ئێمە ناکات، ئەوانەی برا عەلەوی و دروز و سریانیەکانمان لە شوێنە پیرۆزەکاندا دەکوژن نوێنەرایەتی ئێمە ناکەن، سووریا لەلایەن بیانییەکانەوە بونیاد نادرێت کە هەوڵی سەپاندنی کولتوری خوێنڕشتن بەسەر گەلی سووریادا دەدەن، بەڵکو بە هەوڵی گەنجان و ژنان بونیاد دەنرێت، لەسەر بنەمای فرەچەشنی کولتووری و ئایینی. ئێمە ئەو شوناسە قبوڵ ناکەین کە ناوی کۆماری عەرەبی سووریای لەسەرە و خەباتی خۆمان لە دژی بەڕێوە دەبەین.