ناوەندی هەواڵ

 

چەندین هۆکار هەیە کە ئاوارەبوونی زۆرەملێی هاوڵاتیان لە ناوچەی کەناردا دەباتە پێشەوە، کە بە پەرەسەندنی توندوتیژی چەکداری، تێکچوونی بارودۆخی ئاسایشی و کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا هۆکاری سەرەکین کە ملیۆنان کەس ناچار دەکەن ماڵەکانیان بەجێبهێڵن و بەدوای سەلامەتی و پێداویستییە سەرەتاییەکاندا بگەڕێن.

 

نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی ١٠ی تشرینی یەکەم لە ڕاپۆرتێکدا، ڕایگەیاند، کە ناوچەی کەنار ئاوارەبوونی بەکۆمەڵی بەخۆیەوە دەبینێت و بەهۆی پەرەسەندنی توندوتیژی و تێکچوونی بارودۆخی ئاسایشی نزیکەی چوار ملیۆن کەس ناچاربوون ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێبهێڵن، هەروەها کۆمیساریای باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی ١٠ی تشرینی یەکەم ڕایگەیاند، کە وڵاتانی زیانلێکەوتوو ناتوانن بە تەنها ڕووبەڕووی ئەم قەیرانە ببنەوە و داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد پشتیوانی زیاتر بکەن بۆ یارمەتیدانیان لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگە پەرەسەندووەکان.

 

بەڕێوەبەری هەرێمی ئەنچەر بۆ ڕۆژئاوا و ناوەڕاستی ئەفریقا ڕوونیکردەوە، کە ژمارەی ئاوارەکان لە بورکینافاسۆ، مالی، نیجەر و وڵاتانی دراوسێ گەیشتووەتە نزیکەی چوار ملیۆن کەس، کە بە بەراورد بە پێنج ساڵ لەمەوبەر بە ڕێژەی لە ٪٦٦ زیادیکردووە، هۆکاری ئەم زیادبوونەی گەڕاندەوە بۆ خراپتربوونی نائاسایشی و کەمبوونەوەی دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان و بژێوی ژیان و پەرەسەندنی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا.

 

ئاماژەی بەوەدا، کە نزیکەی لە٪٧٥ی هاوڵاتیانی ئاوارە لە ناوچەی کەنار لە ناوخۆی وڵاتەکانیاندا ماونەتەوە، بەڵام جموجۆڵی سنووربەزێن لە زیادبووندایە، ئەمەش فشارێکی زیاتر دەخاتە سەر کۆمەڵگە میواندارەکان کە لە ئێستاوە بەدەست کەمی بەرچاوی یارمەتییەکانەوە دەناڵێنن، ژنان و منداڵان نزیکەی لە ٪٨٠ی کۆی گشتی ئاوارەکانی زۆرەملێ لە هەرێم پێکدەهێنن، هەروەها ژمارەی ئەوانەی بەهۆی توندوتیژی لە نێو ئاوارەکاندا زیانیان بەرکەوتووە لەمساڵدا بەشێوەیەکی بەرچاو زیادیکردووە.

 

بەڕێوەبەرەکە جەختی لەوە کردەوە: کە نائاسایشیی لە ناوچەی کەنار، دانیشتوان بەرەوڕووی چەندین مەترسی دەبێتەوە، لەوانە بەرکەوتن بە توندوتیژی، دامەزراندنی زۆرەملێ، سنووردارکردنی ئازادی هاتوچۆ، و دەستبەسەرکردنی ئارەزوومەندانە، ئەمەش ئازارەکانی ئاوارەبووەکان زیاتر دەکات و هەڕەشە لە سەقامگیری کۆمەڵگە ناوخۆییەکان دەکات.

 

بورکینا فاسۆ، مالی و نیجەر زیاتر لە دە ساڵە بە هۆی چالاکی گروپە چەکدارەکانی پەیوەست بە قاعیدە و داعش، شەپۆلێکی توندوتیژی بەردەوامیان بەخۆوە بینیوە، ئەم پەرەسەندنی دۆخە ئاسایشییە بووەتە هۆی خراپتربوونی بارودۆخی مرۆیی و زیادبوونی ڕێژەی ئاوارەبوون و مەترسی لەسەر سەقامگیریی کۆمەڵگە ناوخۆییەکان لەم وڵاتانەدا دروستکردووە.

 

ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، لەوانەش هیومان ڕایتس وۆچ، لایەنە جیاوازەکانی بورکینافاسۆ و مالی- لەوانەش شۆڕشگێڕان، هێزە سەربازییەکان و هاوبەشە ناوخۆییەکان- بە ئەنجامدانی پێشێلکاری ئەگەری مافی مرۆڤ تۆمەتبار کردووە، بەڕێوەبەری ناوچەیی ئونچەر ئاماژەی بەوەدا، کە خراپتربوونی نائاسایشی خۆراک هاوڵاتیان زیاتر ناچار دەکات هەڵبێن، لە کاتێکدا، شۆکەکانی کەشوهەوا کێبڕکێ لەسەر سەرچاوە سنووردارەکان، وەک ئاو زیاد دەکات، ئەمەش بەشدارە لە گرژییەکانی نێوان کۆمەڵگە ناوخۆییەکان.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، زیاتر لە ٢١٢ هەزار پەنابەر و پەناخواز لە بورکینافاسۆ، مالی و نەیجەر تا ئێستا تۆمارنەکراون، ئەمەش ڕێگری لە دەستڕاگەیشتنیان بە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان دەکات و مەترسی دەستبەسەرکردنی ئارەزوومەندانەیان لێدەکەوێتەوە، هەروەها ئاشکرای کرد کە تا ناوەڕاستی ئەمساڵ نزیکەی ١٥ هەزار قوتابخانە و زیاتر لە ٩٠٠ دامەزراوەی تەندروستی لە ناوچەکەدا داخراون، ئەمەش لە کاتێکدایە کە قەیرانە ئاسایشییەکان و مرۆییەکان کە کەناریان گرتووەتەوە، وە داوای نوێکردنەوە و بەرزکردنەوەی پابەندبوونی نێودەوڵەتی بۆ چارەسەرکردنی ئەم قەیرانە کرد، چونکە وڵاتانی ناوچەکە ناتوانن بە تەنها ڕووبەڕووی ئەم ئاڵەنگاریانە ببنەوە.