حەنان حارت

 

مەغریب - لەتیفە بوچوی، ئەندامی فیدراسیۆنی کۆمەڵەی مافی ژنان، ڕوونیکردەوە، سەرکەوتنی وۆرکشۆپەکانی پێداچوونەوە بە یاسای خێزان پەیوەستە بە وەرگێڕانی ڕاسپاردەکان بۆ دەقی یاسایی ڕوون کە دان بە پێگەی ڕاستەقینەی ژناندا بنێت، گەرەنتی دادپەروەری لەناو خێزانەکەدا دەکات، یەکسانی لە ماف و ئەرکەکاندا دەچەسپێنێت.

 

یاسای باری کەسی کە لە ساڵی ١٩٥٨ لە ژێر ناوی کۆدی باری کەسیدا دەرچووە، بەردەوام بوو لە ڕەنگدانەوەی پێکهاتەیەکی پیاوسالاری کە پەیوەندییەکانی خێزان بەڕێوەدەبات و دەسەڵاتی پیاوانە دەچەسپێنێت، دوای نیو سەدە لە چەقبەستن، پێداچوونەوەی ساڵی ٢٠٠٤ ئەو شتەی پێکهێنا کە لەو کاتەدا بە "شۆڕشێکی بێدەنگ" پێناسە دەکرا، دەستکەوتی وەک پێدانی مافی سەرپەرشتیکردن بە ژنان و سنووردارکردنی فرەژنی و بەرزکردنەوەی تەمەنی هاوسەرگیری بۆ ١٨ ساڵ و ڕێکخستنەوەی سەرپەرشتیکردن و جیابوونەوە بەدەستهێنا.

 

سەرەڕای ئەم هەموارکردنانە، چەندین بۆشایی مانەوە کە ڕێگرییان لە بەدەستهێنانی دادپەروەری دەکرد، بەتایبەتی سەبارەت بە هاوسەرگیری کەم تەمەن، سەرپەرشتیکردنی منداڵ، میرات و ڕەچەڵەک، ئەمە بووە هۆی ئەوەی تەڤگەری ژنان و چالاکوانانی کۆمەڵگەی مەدەنی داوای چاکسازییەکی نوێ و هەمەلایەنە بکەن، وتاری عەرشی ساڵی ٢٠٢٢ ئەم وۆرکشۆپەی کردەوە، بە بانگەوازێکی شاهانە بۆ پێداچوونەوە بە کۆدەکەدا، دڵنیابوون لە دادپەروەری و دادپەروەری و یەکسانی.

 

ئایا دەنگی ژنان هێندرایە ناوەندی مشتومڕەکە؟

کۆمیسیۆنێکی شاهانە پێکهێنرا، کە پێکهاتبوو لە دامەزراوە فەرمییەکان و پێکهاتە ئاینییەکان و دەسەڵاتی دادوەری، بە درێژایی ساڵی ٢٠٢٣ ڕاوێژکارییەکان ئەنجامدرا، لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٤دا بە پێشکەشکردنی یاداشتێکی سەرەتایی کە هێڵکارییە فراوانەکانی هەموارکردنەکەی تێدابوو گەیشتە لوتکە، ئەم یاداشتە هێشتا وەرگێڕان دەکرێت بۆ ڕەشنووسی یاسا.

 

لەتیفە بوچوی، ئەندامی فیدراسیۆنی خولی مافی ژنان دەڵێت، بەڕاستی بەشداری ژنان لەڕێگەی دانیشتنەکانی کۆمسیۆنەوە ئەنجامدراوە، بەڵام ئەم ئامادەبوونە، هەرچەندە ئەرێنی بێت، بە ناتەواوی دەمێنێتەوە ئەگەر وەرنەگێڕێتە سەر هەموارکردنی کۆنکرێتی کە ڕەنگدانەوەی داواکارییەکانی تەڤگەری ژنان بێت، دەڵێت، لە دوای پێداچوونەوەی ساڵی ٢٠٠٤ەوە، تەڤگەری ژنانی مەغریبی بەردەوام بووە لە خەباتکردن بۆ کۆدێکی دادپەروەرانە لە ڕێگەی داکۆکیکردن و ڕێکخستنی دەستپێشخەریی و بەڵگەنامەکردنی شایەتحاڵی ناوەندەکانی ڕاوێژکاری، ژنانی مەغریبی بە ڕوونی ئازارەکانیان دەربڕیوە لەبەرامبەر بارگرانی سنووردارکردنی یاسایی و هەڵاواردن لەناو دامەزراوەی خێزانەکەدا.

 

جەختی کردەوە کە فیدراسیۆن لە یەکەم دەنگەکان بووە  کە داوای گۆڕانکاری ڕیشەیی لە یاسای ساڵی ٢٠٠٤دا دەکەن، بە "شۆڕشێکی بێدەنگ" پێناسەیکردووە. بەڵام لە ڕاپۆرتە ساڵانەدا چەندین کەموکوڕی دەستنیشان کردووە، دیارترینیان بەردەوامبوونی هاوسەرگیری منداڵانی خوار تەمەنی یاسایی، نەبوونی یەکسانی لە میراتدا، پرسەکانی دایک و باوک و سەرپەرشتیکردن و جۆرەکانی تری جیاکاری.

 

٢٠ ساڵ خەبات... ئایا کاتی گۆڕانە؟

لەتیفە بوچوی ڕایگەیاند، "٢٠ ساڵ تێپەڕیوە، بڕیار بوو دەستپێکردنی یاسای نوێ بێت لەسەر بنەمای ئەم بناغە نوێیانە و پێگەی ژنان لە کۆمەڵگەدا،ئێمە لە تەڤگەری ژنان و فیدراسیۆندا، هەوڵمانداوە دەنگی ژنان لە هەموو ئەو چالاکیی و بەربەستانەدا ئامادە بکەین کە کارمان لەسەر کردووە".

 

جەختی کردەوە کە کۆدی ئێستا چیتر هاوسەنگ نییە لەگەڵ پێشهاتە دەستوورییەکان و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان کە لەلایەن مەغریبەوە پەسەندکراون، داوای یاسای نوێ دەکات کە ناڕوونی و لێکدانەوەی کەسی نەهێڵێت، فیدراسیۆنەکە توێژینەوە و پێشنیارەکانی پێشکەشکردووە و ڕاسپاردەی ڕوونی بۆ حکومەت داڕشتووە، دیارترینیان هەڵوەشاندنەوەی هاوسەرگیری کەم تەمەن و یەکسانی لە میراتدا و دانپێدانانی ڕەچەڵەک لەڕێگەی پشکنینی بۆماوەییەوە.

 

ڕوونیکردەوە، پێشنیاری بەرزکردنەوەی کەمترین تەمەنی هاوسەرگیری بۆ ١٧ ساڵ لەبری ١٨ ساڵ قەناعەت پێنەکراوە، ڕەخنەی لە پاشەکشە گرتووە لە دەستکەوتێک کە لە مێژە کۆدەنگییەکی نیشتمانی بۆ پاراستنی منداڵانی کچان پێکهێناوە، نەبوونی بڕگەیەکی ڕوون بۆ بەکارهێنانی پشکنینی بۆماوەیی بۆ سەلماندنی ڕەچەڵەک، کە بە شکستهێنان لە پاراستنی مافی منداڵانی دەرەوەی هاوسەرگیریی زانی.

 

گفتوگۆ لەسەر میرات و دەمارگیری... دادپەروەریش هەڵواسرایە

ئاماژەی بەوەشکرد، پرسی میرات سەرەڕای چەندین پێشنیار و مشتومڕ چارەسەرنەکراوە، "دەکرا سیستەمی دەمارگیری، بە تەواوی هەڵبوەشێتەوە، وەک وڵاتانی دیکەی ئیسلامی کردوویانە، بەڵام بە شێوەیەکی نادادپەروەرانە ئامادەیە، پێشنیاری گواستنەوەی خاوەندارێتی بۆ ژنان لەڕێگەی دیارییەوە هەنگاوێکی ئەرێنییە، بەڵام بەس نییە بۆ دامەزراندنی یەکسانی".

 

ڕوونیشیکردەوە، هێڵکارییە بەرفراوانەکانی هەموارکردنەکە خاڵی ئەرێنی لەخۆدەگرێت، بەڵام پێویستی بە ڕوونی زمانەوانی و یاسایی هەیە بۆ ئەوەی دڵنیابن لەوەی دەقەکان بە شێوەیەک لێکنەدرێنەوە کە لە ناوەڕۆکی یاسایی خۆیان بەتاڵ بکرێنەوە.

 

دیدێکی ژنانە بۆ خێزانی مەغریب

لەتیفە بوچوی لە کۆتایی قسەکانیدا وتی "سەرکەوتنی وۆرکشۆپەکانی پێداچوونەوە بە یاسای خێزان پەیوەستە بە وەرگێڕانی ڕاسپاردەکان بۆ دەقی یاسایی ئاشکرا کە دان بە پێگەی ڕاستەقینەی ژناندا بنێت، گەرەنتی دادپەروەری لەناو خێزاندا دەکات و یەکسانی لە ماف و ئەرکەکاندا دەچەسپێنێت".

 

لەکاتێکدا چاوەڕوانی ڕەشنووسی کۆتایی هەموارکردنەکە دەکەین، پرسیارەکە هەروایە: ئایا ئەم پێداچوونەوەیە سەرکەوتوو دەبێت لە چالاککردنی دەنگی ژنان نەک تەنها گوێگرتن؟

یان گوێگرتن لە دیمەنێکی یاساییدا کە جیاکاری بە شێوەی نوێ بەرهەم دەهێنێتەوە، بەبێ جێبەجێکردن دەمێنێتەوە؟