زهور مەشرقی

تونس - کوشتنی ژنان لە تونس بۆتە ڕاستییەکی ئازاربەخش کە زۆرجار دەچێتە سەردێڕی هەواڵەکان، دواترینیان کوشتنی ژنێکی تەمەن ٦٠ ساڵان لە ماڵەکەی خۆیدا لە پارێزگای قابس ، کوشتنی ژنێکی گەنج لە پارێزگای مەنووبە لەلایەن هاوژینەکەی کە دوای ناکۆکییەکی بچووک بە چەقۆ کوشتی.

 

ئەم ڕووداوانە لە چوارچێوەی قەیرانی بەردەوامی توندوتیژی و کوشتنی دژ بە ژنان ڕوودەدەن، لە کاتێکدا ستراتیژێکی نیشتمانی کاریگەر بۆ نەهێشتنی ئەم دیاردەیە چالاک نەکراوە، سەرەڕای بوونی یاسای ٥٨ ی ساڵی ٢٠١٧ کە ئامانج لێی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنانە و سەرەڕای یاسادانان، توندوتیژی بەردەوامە لە لەناوبردنی ژیان.

 

ساڵی پار ٢٧ ژن بە پێی ئامارەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کوژراون کە زۆربەیان لەلایەن هاوژینەکانیانەوە بوون، قوربانی ڕاستەقینەی سیستەمێک بوون کە ڕووبەڕووبوونەوەیان هەڵبژارد تەنها بە دامەزراندنی یاسا، نەک بە فشار خستنە سەر جێبەجێکردنی و ناچارکردنی دەزگاکانی دادوەری بۆ دادگاییکردنی تاوانباران بەهۆی توندوتیژی لە دادگاییکردندا.

 

بەگوێرەی ئامارەکان، ٪٣٨ ی ژنان بە چەقۆ کوژراون، ٪٢٩ بە ئامێری تیژ، ٪١٣ بە خنکاندن، ٪٨بە سەربڕین، ٪٤ بە ڕاکردن و سوتاندن، دەبێت ئاماژە بەوە بکرێت کە ٪٢٧ی کوشتنی ژنان تەمەنیان لەنێوان ٢٦ بۆ ٣٥ ساڵدایە، دوای ئەویش تەمەنی نێوان ٣٦ بۆ ٤٥ ساڵ بە ٪٢٦ دێت.

 

نایلە زۆغلامی کۆمەڵناس و سەرۆکی پێشووی کۆمەڵەی ژنانی دیموکراتی تونس دەڵێت:" کۆمەڵگەیەکی پیاوسالارانە کە ژنان لاواز دەکات، پاڵنەرێکە بۆ کوشتن، بەڵام کێشەی ڕاستەقینەی بەرەنگاربوونەوەی ئەم کارەساتە شکستی وەزارەتی داد لە پاراستنی ژنان."

 

ڕوونیشیکردەوە کە شەڕەکە پێویستی بە بودجە و بینین و تێگەیشتن و دەرکردنی یاسا هەیە بۆ ئەوەی لە بۆشای دیجیتاڵیدا بپارێزرێت، چونکە بڕیاری ژمارە ٥٤ ناتوانێت ئەم مەبەستە بەدی بهێنێت ،بە سەرکوتکەر دادەنرێت بۆیە پێویستە بەپەلە هەڵبوەشێنرێتەوە، یاسایەک دابڕێژرێت کە ژنان لە توندوتیژیی ئەلیکترۆنی بپارێزێت پێش ئەوەی بگاتە گیانیان بۆ ئەوەی بە ڕزگاربووی مردن دابنرێن.

 

لای خۆیەوە فازیلە محەمەد دەشرەوی سەرۆکی کۆمەڵەی حەریر بەلادی ،جەختی لەوە کردەوە کە ناهاوسەنگیی کۆمەڵایەتی و هەژاری و بێکاری و پەراوێزخستن و داڕمانی سیستەمی تەندروستی و پەروەردە و کەمی سەرچاوە و وازهێنان لە خوێندن هەموویان هۆکارن بۆ دروستکردنی گرژی کۆمەڵایەتی کە زیان بە ژنان دەگەیەنێت ،چونکە بەدەست لاوازییەکی گەورەوە دەناڵێنن کە دەبێتە هۆی دروستبوونی ناکۆکی لەناو خێزاندا و ئاماژەی بەوەشکرد کە نزیکەی ٧٠٪ کەیسەکانی توندوتیژی و کوشتنی ژنان لەلایەن هاوژینەکانیان ئەنجامدراوە ،ئەوانی تر لەلایەن خزمەکانەوەیە.

 

 شێوازەکانی کوشتن ترسناک بوون، هەندێکجار گەیشتوونەتە ئاستی کوشتن لەگەڵ چاکبوونەوە ، رەفقەل شارنی ژیاوە کە لەگەڵ هاوژینەکەی کە لە ئاسایش کاری دەکرد ، بە شەش فیشەک کوژراوە.

 

 ڕێژەی کوشتن ساڵ لەدوای ساڵ لە زیادبووندایە و لە ساڵی ٢٠٢٣ نزیکەی ٢٥ ژن لە تونس کوژراون، ساڵی ٢٠٢٤، ٢٧ ژن کوژراون ،بەگوێرەی ئەو حاڵەتانەی کە تۆمارکراون و ڕاگەیەندراون.

 

 هۆشداری دا کە ژنان بێدەنگ دەبن لە توندوتیژی، کە بە شەڕ دەست پێدەکات ، هەندێک جار کارمەندانی ئاسایش بەکەم سەیری سکاڵاکان دەکەن، کاتێک قوربانی بڕیار دەدات سکاڵا تۆمار بکات، ئەمەش هانی دەستدرێژکەر دەدات، هەست بە ئاسوودەیی دەکات ، ئازادی خۆی دەقۆزێتەوە بۆ بەردەوامبوون لە توندوتیژییەکە تا دەگاتە کوشتن.

 

داوای لە ژنان کرد لە تۆمارکردنی سکاڵا نەترسن بۆ ئەوەی دیمەنەکە ناشرینتر نەبێت، قوربانیانی داهاتوو بن ، هۆشداری دا لە لێبوردەیی کوشتنی ژنان لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە ،درێژی ،تێچوونی ڕێوشوێنە یاسایی و دادوەرییەکان کە هەندێک جار قوربانی ناچار دەکات پاشەکشە بکات و بەجێی بهێڵێت.

 

فەزیلە محەمەد دەشرەوی لۆمەی میدیاکانی کرد بۆ شێوازی مامەڵەکردنیان لەگەڵ تاوانەکانی ڕفاندن و کوشتنی منداڵان، کە بۆتە ئامرازی "بوز" و بەدەستهێنانی ڕێژەی بینەری زیاتر ، گرنگی نەدان بەم بابەتە لەلایەن میدیا گشتییەکانەوە کە نایەوێت دەسەڵات شەرمەزار بکات ، ڕاستیەکان بۆ ئاشکرا بکات، ڕای گشتی چارەسەری بکات ،بوەستێنێت لەڕێگەی لێکۆڵینەوە و شیکردنەوە بۆ گەیشتن بە ئەنجامێک کە تێبگات و کەمبکاتەوە.

 

"بوز" دیاردەیەکە کە لەم چەند ساڵەی دواییدا بڵاوبووەتەوە، ئەویش ئەوەیە کە میدیا یان دیجیتاڵ کەسایەتی، ڕووداو یان لێدوانی ئەستێرەکان یان هاوڵاتیان دەردەخات، لە ڕێگەی ڤیدیۆوە بە خێرایی لە میدیا جۆراوجۆرەکانی پەیوەندی مەجازیدا دەفرۆشرێت، بۆ بەدەستهێنانی بینەر و لایک.

 

زوحا قەلال چالاکوانی مافەکانی مرۆڤ و ژنان و ئەندامی ڕێکخراوی یەکسانی، پێیوایە چیتر یاسا بەس نییە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی کوشتنی ژنان ، تاوانی کوشتن لەلایەن دەسەڵاتەوە شەرعییەت دراوەپێی ،بە نەبوونی یاسا و میکانیزمی لاواز کە هانی توندوتیژی دەدات.

 

ئەو وتی: "ڕۆژانە دەبیستین کە کوشتنێک ژنێک دەکاتە ئامانج و تاوانەکە زۆربەی کات لەلایەن هاوژینەکەیەوە ئەنجام دەدرێت، بۆیە کارەکە ئاسان بووە، بەتایبەتی لەگەڵ سەرنەکەوتن لە لێپرسینەوە لە تاوانبار و جێبەجێکردنی یاسا، سەرەڕای کەش و هەوای ئابووری و کۆمەڵایەتی و بیروباوەڕی پیاوسالاری و ستەمکار کە میکانیزمی بەرگری نەبووە.