سۆما کەریمی

 

جوانڕۆ- پچڕانی دووبارەی خوێندنگەکان بەهۆی پیسبوونی هەوا، بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزا یان قەیرانی وزەوە، بە تایبەت کاتێک ئەمە بەبێ پلانی پێشوەختە یان پەرەپێدانی ژێرخان ڕوودەدات، بۆشایی پەروەردەیی نێوان پۆلەکان قووڵتر دەکاتەوە، تەنانەت لە شارە بچووکەکانی وەک جوانڕۆ کە بەدەست پیسبوونی هەوا و نەخۆشییەکی بەربڵاوەوەکان دەناڵێنێت ، کە وانە بە شێوەی کەسی ڕاگیرا و پۆلەکان گۆڕدراون بۆ فێربوونی دوور.

 

 

ئەم ئاڵوگۆڕە لەناکاوەی پەروەردە لە چەند شارێکی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران، کە بەهۆی پیسبوونی هەوا، بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزا یان قەیرانی وزەوە، هەروەها بێ ئینتەرنێتی سەقامگیر، ئامێری گونجاو یان ژینگەی فێرکاری لەبار دەخاتە دۆخێکی خراپەوە، بە شێوەیەکی کاریگەر لە پەروەردەیەکی ئاست باش بێبەشیان دەکات، ئەندامانی پەرلەمان و پسپۆڕانی پەروەردە هۆشدارییانداوە کە جێبەجێکردنی خوێندنی دوور لە دوورەوە بەبێ دابینکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکان، وردە وردە توێژێک لە خوێندکاران لە سیستەمی پەروەردە دوور دەخاتەوە.

 

پەروەردەی ئۆنڵاین تەنها گۆڕینی پۆل بە شاشەیەکی ئەلیکترۆنی نییە، بەڵکو گۆڕانکارییەکی ڕیشەییە لە شێوازی فێربوونی منداڵان، منداڵان پێویستیان بە جووڵە و یاریکردن و ژینگەی جۆراوجۆر هەیە بۆ سەرنج و گەشەکردنی مەعریفی، لە کاتێکدا پەروەردەی ئۆنلاین ئەم پێداویستییە سروشتیانە سنووردار دەکات، ئەم سنووردارکردنانە وەک نائارامی، توڕەیی، ماندوێتی دەروونی و ماندوێتی سۆزداری دەردەکەون.

 

''ئەو سەختییانەی کە منداڵان لە خوێندن لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ڕووبەڕوویان دەبێتەوە''

سەمیرا خورامی، دایکی کچێکی تەمەن ١٠ساڵان، باس لەوە دەکات، کە کچەکەی بە جۆش و خرۆشەوە بۆ دەستپێکردنی ساڵی خوێندن و چوونە خوێندنگە، بەڵام دووبارەبوونەوەی پۆلە مەجازییەکان وایکردووە بەشێکی زۆری پاڵنەر و تەرکیزی لەدەست بدات، هەروەها خوێندنی ماڵەوە گرژییەکی بەردەوامی لەنێوان دایک و باوک و منداڵدا دروستکردووە، ئەمەش وایکردووە کەشوهەوای خێزانەکە سترێس و قورستر بێت.

 

لە فێربوونی ئۆنلایندا زۆرجار منداڵان خۆیان دەبیننەوە کە ناچارن بۆ ماوەیەکی زۆر لە دۆخێکی جێگیردا دابنیشن و بەردەوام چاویان لە شاشەیەک بێت، ئەم جۆرە دۆخە ڕۆیشتنی خوێن و گەیاندنی ئۆکسجین بۆ جەستە کەمدەکاتەوە، ئەمەش فشاری زیاتر دەخاتە سەر چاو و مێشک، کاریگەرییەکانی تەنیا لە خودی وانەکەدا سنووردار نین، بەڵکو ماندوێتی دەروونی و فشاری دەروونی کە لە ئەنجامدا دروست دەبێت دەتوانێت درێژە بکێشێت، ئەمەش ڕێگری لە توانای منداڵەکە دەکات بۆ وەرگرتنەوەی هاوسەنگی جەستەیی و سۆزداری.

 

ماڵەکە کە بڕیارە بۆ منداڵێک جیهانی پشوودان و یاریکردن بێت، بە فێربوونی ئەلیکترۆنی دەگۆڕێت بۆ ژینگەیەکی فێربوون پڕ لە ئەرک و فشارەکان، ئەم کاڵبوونەوەی هێڵەکانی نێوان "ماڵ" و "خوێندنگە" منداڵ لە ڕووی دەروونییەوە سەرلێشێواو دەکات و هەستی ئاسایشیان سست دەکات و دۆخێکی ناسەقامگیری دەروونی دروست دەکات، هەروەها کاتێک ژووری نوستن یان ژووری میوان دەبێتە پۆل، منداڵ ئەو شوێنە تایبەتە لەدەست دەدات کە پێویستیانە بۆ وەرگرتنەوەی ئارامی و ئارامی دەروونی خۆی.

 

پێدانی دەستڕاگەیشتنێکی تەواو بە مۆبایل بۆ منداڵان بۆ وانە ئۆنلاینەکان دەرگایەک دەکاتەوە بۆ وابەستەبوونێکی زوو بە جیهانی دیجیتاڵی، بەهار مورادی، دایکی خوێندکارێکی پۆلی پێنجەمە، ڕوونی دەکاتەوە، کە منداڵەکەی بە ئاسانی لە نێوان پۆلە ئۆنڵایینەکان و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و یارییە ڤیدیۆییەکان دەگەڕێت، ئەمەش نەک هەر سەرقاڵی لە خوێندنەکەی دەبات، بەڵکو بەرەوڕووی ناوەڕۆکی نەگونجاوی تەمەنی دەبێتەوە.

 

شەبنەم مەردای مامۆستای پۆلی یەکەم و دووەم ،پێی وایە، فێربوونی مەجازی مامۆستا بێبەش دەکات لە توانای هەڵسەنگاندنی وردی ئاستی فێربوونی خوێندکاران، ڕوونیشی دەکاتەوە، کە نەبوونی کارلێکی ڕاستەوخۆ و بێتوانایی لە چاودێریکردنی کاردانەوەی منداڵان و تێگەیشتنی دەستبەجێ کاریگەری نەرێنی لەسەر ئاستی وانەوتنەوە هەیە، جگە لەوەش ئەو کاتژمێرە زۆرانەی مامۆستایان لەبەردەم شاشەکاندا بەسەری دەبەن، ماندوێتی دەروونی زیاد دەکات و هەستکردن بە سووتانی جەستە توندتر دەکات.

 

لە کاتێکدا بارگرانی پەروەردەی ئۆنڵاین زۆرترین کاریگەری لەسەر دایکان دەبێت، بەڵام خۆیان دەبیننەوە کە دەبێت مامەڵە لەگەڵ چاودێری منداڵان و چاودێری خوێندن و ئەرکی ماڵەوەی منداڵەکانیان بکەن و کاروباری ماڵەوەش بەڕێوەببەن، توێژینەوەکان لە ئەمریکا و ئەورووپا ئاماژە بەوە دەکەن، کە فێربوونی دوور پەیوەندی بە زیادبوونی ٢٠-٣٠٪ی ڕێژەی دڵەڕاوکێ و خەمۆکی دایک و باوکەوە هەیە.

 

''قووڵکردنەوەی بۆشایی پەروەردەیی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران''

دنیا زارعی، دایکی خوێندکارێکی بچووک، ئەم فشارە بە "درێژخایەن و ماندووکەر" وەسف دەکات، ڕوونی دەکاتەوە، کە نەبوونی پاڵپشتی دامەزراوەیی و ئەو بارگرانییەی کە لەسەر خێزانەکان دانراوە بۆ ئەوەی ڕۆڵی پەروەردەکاران بگرنە ئەستۆ، بووەتە هۆی هەستکردن بە تاوانباری بەردەوام و فشاری توند و گرژی بەردەوام لە ژیانی ژناندا، هەروەها فێربوونی ئۆنلاین بەبێ ڕاهێنانی دایک و باوک و دابینکردنی ئامرازی گونجاو وایکردووە تەندروستی دەروونی دایکان بە تایبەت سست بێت و تووشی ماندووبوون ببن.

 

ئامارەکان ئاماژە بەوە دەکەن ،کە خوێندنگەکان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و  ئێران، لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٢ تا مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ، لە نێوان ٢٦٠ بۆ ٣٠٠ ڕۆژ بە شێوەی بێ ئامادەبوون کاریان کردووە و لەم ماوەیەدا ژمارەی وازهێنان لە خوێندن لە ٩١١ هەزارەوە بۆ نزیکەی ٩٥٠ هەزار زیادی کردووە، ئەمەش زیادبوونێکە کە بە ڕوونی لە گرووپە کەمداهاتەکاندا چڕ بووەتەوە.

 

لەگەڵ بەردەوامبوونی قەیرانی وزە و کەمیی ئاو و کارەبا، ئەگەری فراوانبوونی داخستنی خوێندنگەکان لە ساڵی داهاتوودا زیاتر دەبێت، بەجۆرێک سیناریۆیەک کە دەتوانێت بۆشایی پەروەردەیی قووڵتر بکاتەوە، فشاری دەروونی لەسەر خێزانەکان زیاد بکات و زیاتر لە جاران سستی سیستەمی پەروەردە خێراتر بکات.