فەریدە رابو

 

ناوەندی هەواڵ- لە بیری کۆمەڵایەتی سەردەم دا زۆرجار تەنها لە بینینی داهێنانی تاکەکەسی خۆیانەوە تەماشای هونەرمەند دەکرێت، بەڵام خوێندنەوەیەکی قووڵتر دەردەکە مەوێت کە تاکبوونیان نەک تەنها لە توانا تاکە کەسیەکانیان، بەڵکو لە پەیوەندیی ڕەوشتی و سیاسییەکانیان لەگەڵ ئەو کۆمەڵگەیەوە سەڕچاوەی گرتووە کە تێیدا دەژین، هونەرمەند بوونێکی گۆشەگیر نییە، بەڵکو دەربڕینی جوانیناسیی هۆشیاری و کولتووری کۆمەڵگەن، بەم پێیە هونەر شێوازێکە لە بیرکردنەوە کە بەشدارە لە ڕێکخستن و داڕشتنەوەی یادەوەری بەکۆمەڵی کۆمەڵگە.

 

لەو سەردەمەدا کە کۆمەڵگە بە ناچاری دەچێتە ناو لەبیرچوونەوە، زۆرجار ڕاستی تەنها لە ڕێگەی زمانی جوانیناسیی هونەرەوە دیار دەبێت، هونەر لە بناغەکەیدا، تەنها دەربڕینێکی جوانیناسی نییە، هەروەها شێوازێکە لە زانین کە ئەزموونەکانیان دەهێنێتە ڕوو کە دەوڵەتی ناوەندی و بازاڕ هەوڵی شاردنەوەیان داوە وشوێنێک دەدات بە هەست و یادەوەرییە سەرکوتکراوەکان بۆ سەرهەڵدان لە کایەی گشتیدا.

 

ئەو ئازار و دڵشکاندن و خۆڕاگرییەی مرۆڤەکان ئەزموونی دەکەن، لە ڕێگەی توانای هونەرمەندەوە بۆ تێگەیشتن و بەرجەستەکردنیان، دەگۆڕدرێن بۆ شێوازێکی جوانکاری کە پڕە لە واتای بەکۆمەڵ، بۆیە کەسایەتی هونەرمەند تەنها جیهانێکی دەروونی ناوخۆیی نییە، بەڵکو ڕێگایەکی ناوازەیە لە گەڕان بەدوای ئازادی کۆمەڵایەتیدا، لەم چوارچێوەیەدا هونەرمەند تاکایەتی تێدەپەڕێنێت، دەبێتە ئامادەیی بەکۆمەڵ- نەک تەنها لەڕووی ژمارەوە، بەڵکو لەڕووی بەها و کاریگەرییەوە.

 

بەڵام دیمەنی کولتووری ئێستا، لەگەڵ سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم، وردە وردە کایەی هونەری بچووکتر دەکاتەوە. پۆپۆلیزم ڕەوتێکی ئابووری پەروەردە دەکات کە لەسەر بنەمای دەستکاریکردنی دەستبەجێ و دەستبەجێی هەستەکان دامەزراوە، قووڵایی فیکری بە ڕووکەشی سۆزداری دەگۆڕێت. ئەم ڕەوتە هونەرمەند لە پارێزەرێکی یادەوەری کۆمەڵگاوە دەگۆڕێت بۆ نمایشکارێکی سۆزداری کە لەگەڵ داواکارییەکانی بازاڕدا بگونجێت.

 

بەم پێیە پۆپۆلیزم تەنها کێشەیەکی جوانیناسی نییە، بەڵکو هەڕەشەیەکی سیاسییە بۆ سەر پرۆسەی هونەری، بە دەستکاریکردنی هەست و سۆزە بەکۆمەڵەکان هونەر بەرەو ڕووکەشبوون پاڵدەنێت و هونەرمەند لەو ڕاستیە مێژوویی و کۆمەڵایەتییەی کە سەر بە خۆین نامۆیان دەکات، بەم شێوەیە لەبری ئەوەی خەباتی بەکۆمەڵ لە کارە هونەریەکەدا ڕەنگ بداتەوە، هونەرمەند دەبێتە تاکێکی گۆشەگیر کە بازاڕ و میکانیزمە باوەکانی کاریگەریی سۆزداری بەسەریدا دەڕوات.

 

ئەو ماتریالیزمەی کە پۆپۆلیزم دروستی دەکات، هونەرمەند لە ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی و کۆمەڵایەتی خۆی نامۆ دەکات، لە بەرپرسیارێتی خۆیان بەرامبەر بە پرسەکانی کۆمەڵگەکەیان جیایان دەکاتەوە، بنامای "بەرهەمهێنان لەسەر داواکاری" توانای هونەرمەند بۆ خەریککردنی ڕەخنەی کۆمەڵایەتی لاواز دەکات و جوانیناسی دەگۆڕێت بۆ توخمێکی دابڕاو لە سیاسی.

 

بەڵام لە ڕوانگەی سۆسیالیستییەوە، هونەر نەک هەر چاوەڕوان دەکرێت بەرهەمی جوان بەرهەم بهێنێت بەڵکو چاوەروان دەکرێت پەیوەندییەکانی دەسەڵات ئاشکرا بکات و دووبارە بە ڕاستییەکان بکۆڵێتەوە و بەشداری بکات لە بونیادنانی یادەوەرییەکی بەکۆمەڵ کە خزمەت بە خەڵک بکات، لێرەدا هونەر دەبێتە ئامرازی هۆشیاری و ڕزگاری، نەک تەنها کاڵایەک کە بۆ تێرکردنی خواستەکانی بازاڕ بەرهەم هێنراوە.

 

کاریگەرییەکانی پۆپۆلیزم هونەر دەخاتە ژێر کۆمەڵێک میکانیزمەوە کە سنووردارکردنی و ڕۆڵی دەشێوێنن، هەروەها کاڵابوون هونەر دەگۆڕێت بۆ بەرهەمێکی تەنها سۆزداری کە کەوتۆتە ژێر بەهای بازاڕەوە، بەمەش توانای تێپەڕاندنی زمانی پڕوپاگەندە لەدەست دەدات، ئەمەش ڕێگری دەکات لە لێکدانەوەی ڕاستی و بەرهەمهێنانی واتای بەکۆمەڵ، لە هەمان کاتدا کەسایەتی هونەرمەند پاڵدەنرێت بەرەو تاکگەرایی، کە بەرپرسیارێتییە کۆمەڵایەتییەکانیان پەراوێز دەخرێن و ڕۆڵیان کورت دەبێتەوە بۆ بەدەستهێنانی سەرکەوتنی کەسی دابڕاو لە دەوروبەریان، بەم گۆڕانکارییە، پرسە قووڵەکان سادە دەکرێنەوە و بە شێوەیەکی ڕووکەش و بە ئاسانی بەکاردەهێنرێن دەخرێنەڕوو، لە کاتێکدا توانای هونەر بۆ بونیادنانی یادەوەری بەکۆمەڵ کەم دەبێتەوە و تەنها کاریگەرییە زوو تێپەڕ و ساتییەکان دەمێنێتەوە، لەم چوارچێوەیەدا زۆر گرنگە تێبگەین کە بۆچی گۆرانی و شیعر و فیلم و شانۆنامەی مێژوویی سەرەڕای هەموو هەوڵەکانی سادەکردنەوە و کاڵاکردن کە پۆپۆلیزمی سەپاندووە، بە زیندوویی ماونەتەوە.

 

ئەم کاریگەرییانە ناسنامەی هونەرمەند لاواز دەکەن و توانای کۆمەڵگە بۆ تێگەیشتن لە ڕابردووی و تێگەیشتن لە ڕاستیەکانی کەم دەکەنەوە، وەرینی ناسنامەی هونەرمەند دەبێتە هۆی وەرینی یادەوەری و ئەمەش لە بەرامبەردا پرسە کۆمەڵایەتییەکان لاواز دەکات، بەڵام تێگەیشتنێکی جوانیناسیی قووڵ لە ئازادیی هونەری دژی ئەم ڕەوتە کاردەکات، هونەرمەند دەبێتە بریکارێکی ڕەوشتی و سیاسی، دەنگ دەدات بە زۆرینەی بێدەنگی ناو کۆمەڵگە و فرەچەشنی کولتووری دەگۆڕێت بۆ هاوئاهەنگی جوانیناسی کە برینە کۆمەڵایەتییەکان ئاشکرا دەکات، هونەرمەند لە ڕێگەی هۆشیاری ڕەخنەییەوە، دینامیکی ڕزگاری ژن و ئەزموونە مێژووییە هەمەچەشنەکانی گەلان و خواستەکانی مرۆڤایەتی بۆ ئازادی لە دڵی کارە هونەریەکەدا تێکەڵ دەکات و هونەر دەکاتە ئامرازێک بۆ بونیادنانی یادەوەری بەکۆمەڵ و بەهێزکردنی بەهاکانی ڕزگاری.

 

لەم ڕوانگەیەوە هونەر تەنها ڕەنگدانەوەی نەرێنی ڕاستی کۆمەڵایەتی نییە، بەڵکو هێزێکی داهێنەرە کە توانای دووبارە داڕشتنەوەی هەیە، ئەم هێزە کردەوەیەکی بەرخۆدان بەرهەم دەهێنێت کە ئاگایی کۆمەڵایەتی لە بەرامبەر تاکگەرایی زیادەڕۆیی و ئەو پۆپۆلیزمەی کە سیستەمی سەرمایەداری بەرەوپێشی دەبات، زیندوو دەکاتەوە.

 

بۆیە بناغەی هونەری ڕاستەقینە لە توانای تێپەڕاندنی ئەو ڕووکەشگەرییەدایە کە پۆپۆلیزم دەیسەپێنێت و پۆتانسێلی شاراوەی ئازادی لەناو کۆمەڵگەدا دەگۆڕێت بۆ شێوازێکی جوانیناسیی نوێ، لەم پڕۆسەیەدا ڕۆڵی هونەرمەند تەنها لە بەرهەمهێنانی بەرهەمی هونەریدا سنووردار نییە، بەڵکو دەبێتە هەڵگری ڕاستی و ڕێکخەری هۆشیاری و خاوەن دیدێکی جوانیناسی کە ئاسۆی نوێ بۆ ژیانی کۆمەڵایەتی دەکاتەوە.