ئەسما محەمەد

 

قامیشلۆ- مەنبجی داگیرکراو، بۆ ئەوەی سەرلەنوێ هەستێتەوە و ئازادییەکەی لە خوێنی ڕۆڵەکانیدا نووسرابوو کاتێک لە مانگی ئابی ٢٠١٦ لە دەستی داعش ڕزگارکرا، ئەمڕۆ ڕووبەڕووی برینێکی دیکە دەبێتەوە، دوای ئەوەی لە چوارەمین ڕووداوی لەو جۆرەدا هێرش کرایە سەر مەزارگەی شەهیدان، هێرشەکە بۆ سەر بەرد یان هێمای بێ گیان نەبوو، بەڵکو لەسەر یادەوەری شارێک بوو کە بەرەنگاری تیرۆر بووەوە، کە جوانترین کوڕەکانی لە پێناو ئازادی و شکۆمەندیدا کردە قوربانی.

 

مەنبج دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی شاری حەلەب، یەکێکە لە شارە دیارەکانی ناوچەی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، کە بە فرەیی نەتەوەی و کۆمەڵایەتی ناسراوە، لە کاتی شەڕدا مەنبج بوو بە گۆڕەپانی شەڕ، لە ساڵی ٢٠١٢ لە ژێر دەسەڵاتی ڕژێمی پێشووی سووریا کەوتە دەرەوە و دواتر لە ساڵی ٢٠١٤ لە ژێر دەسەڵاتی داعش، دواتر لە لایەن قەسەدەوە دوای شەڕی توند ئازاد کرا، دوای نۆ ساڵ لە ئازادکردنی ناوچەکە، چەندین جار کەوتۆتە بەر هێرشی چەتەکان سەر بە تورکیا، دیارترینیان وێرانکردنی بەشێک لە مەزارگەی شەهیدان بووە، ئەم کارە شەکردنی بەربڵاوی لێکەوتەوە و زۆر کەس بە پێشێلکردنی شکۆی ئەو پێکهاتە و پیسکردنی خەباتی دژی داعشیان زانی.

 

پێشێلکارییەکانی دژی مەزارگەی شەهیدان لە مەنبج

غوفران خەلەف، پارێزەر دووپاتیکردەوە، کە ئەو پێشێلکارییانەی کە لەلایەن چەتەکانی سەر بە تورکیاوە لە مەنبج ئەنجامی دەدەن، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسا و پیرۆزی گۆڕستان و مەزارگەکان پێکدەهێنن، کە ئەمانە تاوانی یاسایین کە دەتوانرێت تاوانباران لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بکرێت، هەروەها دووبارەبوونەوەی ئەم کردەوانە ئاڵەنگاری یاسایی بەرچاو دروست دەکات، ئەمانە ڕووداوی گۆشەگیر نین، بەڵکو پێشێلکاری بە ئەنقەستن کە مسۆگەری لێپرسینەوەی یاسایی دەکەن.

 

ڕوونیشیکردەوە، دەبێت دامەزراوەکانی پەیوەندیدار بە پاراستنی موڵک و ماڵی گشتی و مەزارگەکان ئەوپەڕی گرنگی بدەن بە تۆمارکردنی دۆسیەی یاسایی دژی کوتلە بەرپرسەکان، هەروەها لێپێچینەوە لەو کەسانەی فەرمانی لەناوبردنی گۆڕستان و پیسکردنی مەزارگەی شەهیدانیان داوە، کە پیرۆزن چونکە گیانیان بەخت کردوە بۆ ئازادی و پاراستنی کۆمەڵگە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، دەتوانرێت پێشێلکارییەکانی چەتەکانی بەڵگەدار بکرێت بەهۆی بڵاوکردنەوەی ڤیدیۆکانیان بە ئاشکرا، ئەمەش ڕێگە بە کۆکردنەوەی بەڵگە و لێپێچینەوەی یاسایی بەرپرسیارەکان دەدات، چ لەسەر ئاستی ناوخۆی و چ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، وتی: ئەم کارانە پێشێلکردنی یاساکانی سووریا و یاساکانی خۆبەڕێوبەری و ئەو ڕێکەوتنانەی کۆمەڵایەتییەن کە مسۆگەری پاراستنی موڵک و ماڵی هەمووان دەکات، بەبێ گوێدانە سەروەت و سامان.

 

ڕەخنەی لە بێدەنگی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گرت سەبارەت بەو پێشێلکاریانەی کە لەلایەن چەتەکانی تورکیاوە ئەنجام دەدرێن و ئەم بێدەنگییەی بە دەرئەنجامی بەرژەوەندییە دژبەیەکەکان لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا و پێشێلکردنی ناڕاستەوخۆی پابەندییە مرۆیی و یاساییە نێودەوڵەتییەکانی زانی، داوای لە ڕێکخراوە مافەکانی مرۆڤ و یاسایی کرد، چ دانپێدانراو بن یان نا، ڕێوشوێنی کاریگەر بگرنەبەر بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم پێشێلکارییانە، جەختیشی لەوە کردەوە، کە پیسکردنی گۆڕ و گۆڕستانی شەهیدان بە پلەی یەکەم پرسێکی مرۆییە، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دەبێت بەرژەوەندییەکانی خۆی تێپەڕێنێت و بەرپرسیارێتی خۆی لە لێپرسینەوە لە تاوانباران لە ئەستۆ بگرێت.

 

لە کۆتاییدا، غوفران خەلەف، پارێزەر بانگەوازی لە هەموو ئەو کەسانە کرد کە ویژدانێکی مرۆیی و یاسایییان هەیە، بەشداری بکەن لە بەڵگەنامەکردنی پێشێلکارییەکان لەو ناوچانەی کە چەتەکانی تورکیا داگیریان کردووە، جەختی لەوە کردەوە، کە بەڵگەنامەسازی بەردی بناغەی لێپرسینەوە لە تاوانبارانە، و لەکاتێکدا ڕەنگە دادپەروەری دوابکەوێت، بەڵام "دڵنیایە"، هەموو هەوڵێک لەم بوارەدا پاراستنی بەها کۆمەڵایەتییەکان و شکۆمەندی شەهیدان و مافی نەوەکانی داهاتوو بەهێز دەکات، وتی: بەڵگەنامەکردن هەنگاوێکی بنەڕەتییە بەرەو بەدەستهێنانی دادپەروەری و ڕێگریکردن لە دەربازبوونی تاوانباران لە سزا.

 

"ئامانجکردنی مەزارگە هێرشکردنە سەر بەها نیشتمانی و ئەخلاقییەکان"

نێرگس یوسف، جێگری بەرپرسی دەستەی ژنان، باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، دووپاتیکردەوە، کە هێرشی ئەم دواییەی مەزارگەی شەهیدان لە مەنبج کردە ئامانج، بەشێکە لە زنجیرەیەک هێرش کە لەلایەن چەتەکانی ناوچەکەوە ئەنجامدراون، هەروەها ئەم هێرشە تەنها هێرشکردنە سەر شوێنێکی مێژوویی نییە، بەڵکو هێرشکردنە سەر بەها و بنەماکانی کۆمەڵگە، بەتایبەتی کە مەزارگەکان پیرۆزییەکی گەورەیان بۆ شەهیدان و بنەماڵەکانیان هەیە، و هێمای قوربانیدانەکانیانە لە بەرگریکردن لە خاک و بەها مرۆیی و ئەخلاقییەکان.

 

ڕوونیشیکردەوە، بەئامانجگرتنی مەزارگەی شەهیدان ئەو ئایدۆلۆژیا توندڕەویە ئاشکرا دەکات کە چەتەکانی تورکیا وەریگرتووە، ئایدۆلۆژیایەک کە هەوڵی ترساندن و سڕینەوەی شکۆمەندی مرۆڤ و بیری ئازاد دەدات، ئەم کوتلانە هێرش دەکەنە سەر هەموو شتێکی پیرۆز، لە مەزارگەی شەهیدانەوە تا شوێنەکانی پەرستن، بە ئامانجی سەپاندنی بیرۆکەی توندڕەو کە فرەیی بەها ڕەتدەکەنەوە، ئەو هێرشانە تازە نین، بەو پێیەی پێشتر مەزارگەکانی سەرێکانی و مزگەوتەکان کراونەتە ئامانج، هێرشەکانی ئەم دواییەی مەنبج بەشێکە لە شەڕێکی سیستماتیکی کە فیکر و کولتووری ناوچەکە دەکاتە ئامانج.

 

دووپاتی کردەوە، کە ئەو شەهیدانەی خۆیان کردە قوربانی لە بەرگریکردن لە خاک و بنەماکانیان، قوربانیدانی هەردوو ژن و پیاو بەرجەستە دەکەن، ئامانجکردنی مەزارگەکان بەتایبەتی کاریگەری لەسەر ژنان هەیە، چونکە ئەو دایک و ژنانەی کە ئازیزانیان لەدەستداوە زۆر بەدەست ئەم پێشێلکارییانە دەناڵێنن، هەروەها ئەم هێرشانەی بە هەوڵێک بۆ سڕینەوەی ناسنامەی کولتووری و ئایینی کۆمەڵگە زانی.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، هەوڵدەدات لەڕێگەی میدیاکانەوە پێشێلکارییەکان ئاشکرا بکات و ڕۆشنایی بخاتە سەر ئەو تاوانانەی دژی کۆمەڵگەی مەدەنی و شوێنە مێژووییەکان ئەنجامدەدرێن، داوا لە ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و مرۆیی دەکات ئەو تاوانانە بەڵگەدار بکەن و بەرپرسیارێتی یاسایی و ئەخلاقی لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکەن، وتی: بە بەڵگەنامەکردنی ئەو پێشێلکارییانە بۆ پاراستنی میراسی نەتەوەیی و مرۆیی شەهیدان زۆر گرنگە، شەهیدان بەها و بنەماکانی کۆمەڵگە بەرجەستە دەکەن و لەڕێگەی ئەوانەوە دەستکەوتەکان دەپارێزرێن و ڕێگای ئازادی و شکۆمەندی بەردەوامی دەسەلمێنرێت.