حەنان حارت

 

مەغریب - مافەکانی ژنان لە مەغریب لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردودا شایەتی پێشکەوتنی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی، بەڵام ئاڵەنگاریەکان هەر ماون، بەتایبەتی لە ناوچە گوندنشینەکان و ناوچە دوورەکان.

 

لەیلا ئەمیلی، چالاکوانی مافی مرۆڤ، سەرۆکی کۆمەڵەی "دەستی ئازاد" کاردەکات بۆ بەرەوپێشبردنی یەکسانی ڕەگەزی و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی و هەڵاواردن، لەم چاوپێکەوتنەدا پێداچوونەوە بە پێشکەوتنی یاسای مەغریب و ئاڵەنگاریەکانی ئێستا و پێویستیەکانی خەبات بۆ دەستەبەرکردنی مافەکانی ژنان لە هەموو بوارەکاندا دەکات.

 

ئایا چوارچێوەی یاسای ئێستای مەغریب پارێزگاریەکی تەواو بۆ ژنان دابین دەکات لە بەدەستهێنانی یەکسانی کاریگەر؟

مەغریب پێشکەوتنی بەرچاوی لە پێشخستنی مافەکانی ژناندا بەدەستهێناوە، لە یاسای خێزانی ساڵی ٢٠٠٤ەوە دەستیپێکردوە، کە دۆخی ژنانی لە بابەتی هاوسەرگیری و جیابوونەوە و سەرپەرشتیکردندا باشتر کردوە، یاسای نەتەوەی ساڵی ٢٠٠٧ کە مافی ئەوەی بە ژنان بەخشی ڕەگەزنامەی خۆیان بۆ منداڵەکانیان بگوازنەوە، دەستووری ساڵی ٢٠١١ کە یەکسانی  دیاری کردبوو، و یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان ساڵی ٢٠١٨.

 

ئەم یاسایانە مافەکانی ژنانیان بە شێوەیەکی بەرچاو باشتر کردوە، بەتایبەتی سەبارەت بە قەدەغەکردنی هاوسەرگیری منداڵان و ڕێکخستنی فرەژنی و پاراستنی مافی خاوەندارێتی، بەڵام گەورەترینئاڵەنگاری لە جێبەجێکردنی ڕاستەقینەی ئەم یاسایانەدایە، بەتایبەتی لە گوندەکان و ناوچە دوورەکان، کە ڕەنگە نەریت و پراکتیزە کۆمەڵایەتییەکان لەگەڵ دەقە یاساییەکان ناکۆکە بن، بۆیە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری ژنان و کۆمەڵگە بۆ مافەکانی مرۆڤ مەرجێکی پێشوەختەیە بۆ دڵنیابوون لەوەی یەکسانی ببێتە ڕاستیەکی بەرجەستە نەک تەنها دەقەکانی سەر کاغەز.

 

دیارترین ئەو یاسایانە چین کە پێویستە هەموار بکرێنەوە یان دەربکرێن بۆ دەستەبەرکردنی یەکسانی ڕەگەزی؟

پێویستییەکی بەپەلە بە یاسایەکی چوارچێوەیی گشتگیر هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی و جیاکاری، چونکە وەک سەرچاوەیەکی ڕوون بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ هەموو شێوەکانی توندوتیژی و جیاکاری، جەستەی، دەروونی، ئابووری یان کۆمەڵایەتی و جیاکاری راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لە شوێنی کار، کۆمەڵگە، یان خێزان لەخۆ دەگرێت.

 

یاسای چوارچێوە تەنها لە پاراستن سنووردار نییە، هەروەها میکانیزمی جێبەجێکردن بۆ چاودێریکردنی پێشێلکارییەکان دابین دەکات، وەک لیژنە و دامەزراوە تایبەتمەندەکان بۆ چاودێریکردنی مافەکان و پێشکەشکردنی پشتیوانی یاسای و کۆمەڵایەتی بۆ ژنانی زیانلێکەوتو.

 

هەروەها پرسی یەکسانی خانەنشینی بۆ گەیشتن بە دادپەروەری ئابووری و کۆمەڵایەتی زۆر گرنگە، لە ئێستادا ئەگەر فەرمانبەرێکی ژن بمرێت، ڕەنگە هاوژینەکەی یان منداڵەکانی سوودمەند نەبن لە خانەنشینیەکەی، هەروەک چۆن لە فەرمانبەرێکی پیاوی کۆچکردودا هەیە، وەرگرتنی ئەم هەموارکردنانە سەربەخۆی دارای ژنان مسۆگەر دەکات و خێزانەکانیان دەپارێزێت و یەکسانی ڕاستەقینەی ڕەگەزی بەرەوپێش دەبات.

 

یاسای چوارچێوە چۆن جیاوازییەکی ڕاستەقینە دروست دەکات؟

یاسای چوارچێوە تەنها دەق نییە، نوێنەرایەتی ئامرازێکی ستراتیژی دەکات بۆ جێبەجێکردنی مافەکان لەسەر زەوی، یەکەم: یاساکە میکانیزمی چاودێری و بەدواداچوون دادەمەزرێنێت بۆ دەستەبەرکردنی ڕێزگرتن لە مافەکانی ژنان لە شارەکان و گوندەکان و ناوچە دوورەکان، کە ئەمەش لە ڕێگەی لیژنە ناوخۆیەکانەوە بەدی دێت بۆ چاودێریکردنی جێبەجێکردن، وەرگرتنی سکاڵا، و پێشکەشکردنی پشتیوانی یاسای و کۆمەڵایەتی لەکاتی پێویستدا.

 

دووەم: بەشدار دەبێت لە کردنی ڕێکارەکانی یاسای و مافی مرۆڤ، دڵنیابوون لەوەی کە پاراستنی ژنان لە هەرێمێکەوە بۆ هەرێمێکی تر جیاواز نییە، هەر پێشێلکاریەکی توندوتیژی یان هەڵاواردن بەپێی میکانیزمی ڕوون و کەمکردنەوەی بێ سزا و هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگە لە گرنگی ڕێزگرتن لە مافەکانی ژنان، بەدواداچوون و لێپرسینەوە دەکرێت.

 

سێیەم: یاسای چوارچێوە هاوکاریەکی کاریگەر لە نێوان حکومەت و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و کۆمەڵگەی مەدەنیدا دابین دەکات بۆ دڵنیابوون لە ڕووماڵکردنی گشتگیر بۆ ژنان لە سەرانسەری هەموو ناوچە و گروپەکاندا.

 

لە کۆتاییدا، کاریگەری یاسای چوارچێوە درێژدەبێتەوە بۆ گۆڕانکاری کولتووری و کۆمەڵایەتی، کاتێک کۆمەڵگە دەبینێت کە مافەکان ڕێزیان لێدەگیرێت و پێشێلکاریەکان بە شێوەیەکی کاریگەر چارەسەر دەکرێن، ئەو پراکتیکە و نەریتانەی کە ڕێگری لە یەکسانی دەکەن دەست دەکەن بە گۆڕانکاری، یاسا دەبێتە ئامرازێک بۆ گەیشتن بە یەکسانیەکی کاریگەر و هەمەلایەنە و بەرزکردنەوەی بەشداری ژنان لە ژیانی گشتیدا و توانای دەستڕاگەیشتنیان بە دەرفەتی یەکسان لە بواری پەروەردە و دامەزراندن و بڕیاردان.

 

پێویستیەکانی کۆمەڵایەتی و ئابووری بۆ گەیشتن بە یەکسانی چین؟

یەکسانی دادپەروەری ئابووری و کۆمەڵایەتی دەگرێتەوە، نەک تەنها بڕگە یاساییەکان، پێویستە ژنان موچەی یەکسان لەگەڵ پیاوان وەربگرن، چونکە جیاوازی موچە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر سەربەخۆی دارای ژنان و توانای دابینکردنی ژیانێکی شایستە بۆ خێزانەکانیان هەیە.

 

پێویستە ڕێز لە مافی خانەنشینی بگیرێت، لەوانەش مافی خێزان بۆ سودمەندبوون لە خانەنشینی ژنان لە ئەگەری مردنیدا، بۆ دەستەبەرکردنی پاراستنی دارای بۆ خێزانەکان و کەمکردنەوەی نایەکسانی ڕەگەزی ئابووری.

 

لایەنێکی دیکەی گرنگ مافەکانی ژینگەیە، چونکە ژنان بەتایبەتی لە گوندەکان و ناوچە پەراوێزخراوەکاندا، بە شێوەیەکی ناڕێژەی کاریگەری گۆڕانی کەشوهەوا و کەمی سەرچاوە سروشتییەکان، چ لە کشتوکاڵدا بێت یان دەستڕاگەیشتن بە ئاو و خۆراک، گەیشتن بە یەکسانی لێرەدا پەیوەستە بە بەردەوامی ژینگەیەوە و ڕۆڵی ژنان لە پاراستنی سەرچاوەکان و بەشداریکردن لە گەشەپێدانی بەردەوامدا بەرز دەکاتەوە.

 

هەروەها پێویستی بە گۆڕینی سیاسەت و دامەزراوەکان هەیە بۆ دەستەبەرکردنی بەشداری ژنان لە بڕیاردان و دەستڕاگەیشتن بە دەرفەتە ئابووریەکان بە پێگەیەکی یەکسان لەگەڵ پیاوان، ئەمەش سەقامگیری و پێشکەوتنی کۆمەڵگە بەرز دەکاتەوە.

 

پەیامت بۆ ژنان و پیاوانی گەنج سەبارەت بە یەکسانی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی چییە؟

یەکسانی و دادپەروەری شتێکی خۆشگوزەرانی نییە، بەڵکو مافێکی بنەڕەتی مرۆڤە، ژنانی مەغریبی لە هەموو بوارەکاندا بەهای خۆیان سەلماندوە و ئێستا ئەو پۆستانەیان داگیرکردوە کە پێشتر بۆ پیاوان تەرخانکرابوون، وەک وەزارەتەکانی پلاندانانی شار و دارای و ئابووری.

 

بەهێزکردنی ژنان و گەیشتن بە دادپەروەری و ئازادی بۆ هەمووان مەرجێکی پێویستە بۆ گەشەسەندنی کۆمەڵگە، گۆڕانکاری ئەگەری هەیە، ئەگەر هەموو کەسێک مافەکانی خۆی بزانێت و بەشداری بکات لە جێبەجێکردنیدا، لە شارەوە تا گوند و شاخ، ژنان و گەنجان  ئەو نەوەیەن کە ئەم مافانە دەپارێزن و درێژە بە ڕێگای دادپەروەری و یەکسانی دەدەن تا داهاتوو.