رەجا خەیرات

 

مەغریب- فیلمی دیکۆمێنتاری "ژنانی جیهانە لەبیرکراوەکان"، کە لەنووسین و دەرهێنانی عەزیزە حەلاق، ڕۆژنامەنووس و چالاکوانی مافی مرۆڤە، هەوڵێکە بۆ یادکردنەوەی ژنان و گەڕاندنەوەی بوونی هێمای و ڕاستەقینەی خۆیان لە هۆشیاری شارەکەدا.

 

فیلمەکە لە چوارچێوەی نمایشە هاوتەریبەکان لە هەژدەهەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی ژنان نمایشکرا، کە لە ٢٢ تا ٢٧ی ئەیلوول بەردەوام بوو، وە لەلایەن بینەرانەوە پێشوازییەکی باشی لێکرا، هەروەها ئەو هەوڵانەیان بەرز نرخاند کە بۆ ڕۆشنایی خستنە سەر ژنانی لەبیرکراوە لە مێژووی سەلادا.

 

''ئەو ڕێگا و کۆڵانانەی بە ناوی ژنانەوە ناویان لێنراوە''

 عەزیزە حەلاق، ڕۆژنامەنووس و چالاکوانی مافی مرۆڤ، وتی: بیرۆکەی فیلمەکە لە ڕاگەیاندنی پێشبڕکێیەکەوە سەرچاوەی گرتووە، کە لەلایەن دامەزراوەی سەلا بۆ ڕۆشنبیری و هونەر لە ساڵی ٢٠٢٠ دەستیپێکردووە و تیشکیان خستۆتە سەر شوێنە گرینگەکانی شاری سەلا.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئیلهامەکەی بۆ فیلمەکە لەوە وەرگرتووە کە لە کاتی باسکردنی شوێنە گرینگەکاندا زۆرجار گرنگی بە دیوارەکانی شار و پیرۆزەکان و پێشەنگایەتی بزووتنەوەی نەتەوەیی دراوە، بۆیە بڕیارمدا مامەڵە لەگەڵ بابەتێکی جیاوازدا بکەم کە کەمتر زیادەڕۆیی تێدا بەکاردەهێنرێت، بەتایبەتی کە تێبینیم کرد زۆرێک لە گەڕەک و هێڵەکانی شارە کۆنەکان ناوی ژنانیان لەسەرە، وەک گەڕەکی "لالا مەسعودە"، گەڕەکی "لالا تامسنا"، گەڕەکی "لالا زەرقا"، گەڕەکی "لالا شەهبا" و چەندانی تر، پاشان بیرۆکەی کارکردن لەسەر ژنانی دیار لە مێژووی سەلا هاتە ئاراوە بۆ دروستکردنی فیلمێکی دیکۆمێنتاری، کە پێشکەشی پێشبڕکێکەم کرد چاوەڕێی ئەوەم نەدەکرد سەرکەوتن بەدەستبهێنێت.

 

هەروەها لە کاتی بەرهەمهێنانی فیلمەکەدا، تێبینی ئەوەی کردووە کە ناوی ئەو ژنانەی کە بە گەڕەک و هێڵەکانی شارە کۆنەکان دراوە، مێژوویەکی دەوڵەمەند بە قارەمانێتی و شکۆمەندی لەگەڵ خۆیاندا هەڵگرتووە، کە ئێستا تاڕادەیەکی زۆر لەبیرکراون.

 

عەزیزە حەلاق، ڕوونی کردەوە، بێگومان گەشیتن بە ئاشکراکردنی ئەو ژمارانە ئاسان نەبوو، نەیدەزانی لێکۆڵینەوەکان لە مێژووی ئەم ژنانە بەرەو کوێی دەبات، بە تایبەت بە لەبەرچاوگرتنی کەمی داتای مێژووی ورد سەبارەت بە ژنان بە درێژایی مێژوو، ئەمەش وای لێکرد کە بەدواداچوون بکات لە پەرتوکێک بە ناوی "ژنانی سەلا"یە.

 

لە درێژەی لێکۆڵینەوەکانیدا، چەندین کەسایەتی دۆزیەوە کە لە "ژنانی سەلا"دا نەخراونەتەڕوو، لەگەڵ ئەو شوێنانەی کە تێیدا دەژین و مێژووەکانیشیانی دەستنیشان کرد، ئەمەش ئەرکێکبوو کە پێویستی بە هەوڵێکی بەرچاو و لێکۆڵینەوەی بەرفراوان هەبوو، ئەمەش زۆر وردەکاریی پێشتری ئاشکرا کرد یان بە ئاماژەدان بە نەریتە زارەکییەکان کە لەلایەن دانیشتوانی ناوچەکەوە گواستراونەتەوە، ئەم ژنانە زۆرجار بە "سەرنجڕاکێش" دادەنرێن، پێدەچێت خاوەنی توانای چارەسەرکردنی نەخۆشییە چارەسەرنەکراوەکانی وەک نەزۆکیان هەبێت یان بوونی ئەوان لە ڕێگەی یادەوەری بەکۆمەڵەوە بانگەوازی بۆ دەکرێت.

 

سەبارەت بە مەرجەکانی وێنەگرتن، ڕوونیکردەوە، کە پشتی بە توانا کەسییە سنووردارەکان بەستووە، خۆی بە بەکارهێنانی کامێرای سادە بۆ تەواوکردنی کارەکە ڕازی بووە، بابەت و مامەڵەی فیلمەکەش چەندین ستایش و دەستخۆشی لێکراوە، بەڵام هەندێک سەرنج سەبارەت بە لایەنی تەکنیکی بە تایبەت سەبارەت بە کوالیتی وێنەگرتن کە نەگەیشت ببوە ئاستی پیشەیی هەبوو.

 

''ژنانی خەباتکار بەهۆی کاتەوە لەبیرکراون''

 ئەوەی لە کاتی وێنەگرتن و لێکۆڵینەوەکانیدا سەرنجی ڕاکێشا، دۆزینەوەی کەسایەتییە دیارەکانی ژن بوو لە مێژووی سەلادا، ئەو کەسایەتیانەی کە لە وێنەی "ژنانی فەزیلەتدار" تێپەڕین، هەروەها ئەوە ڕوون بووەوە کە شارەکە دەوڵەمەندە بە ژنانی فێربوو و فەقیەناس و چالاکوان، لە نێویاندا ''خناتە ڕوندا، چالاکوان''،  کە لەکاتی بەشداریکردنی لە خۆپیشاندانێکدا لە گۆڕەپانی "دەروازەی بو حاجە"، لەگەڵ ژمارەیەک چالاکوانی دیکە بە گوللـەی داگیرکاری فەرەنسی شەهید بوو، وە دواتر لە گۆڕێکی بەکۆمەڵدا لەگەڵ هەڤاڵەکانیدا بەخاک سپێردرا و گۆڕەپانەکەش وەک یادی قارەمانێتی ئەوان ناوی "گۆڕەپانی شەهیدان"ی لێنرا.

 

داخی قوڵی خۆی لە پشتگوێخستنی ئەو گۆڕستانە دەربڕی کە ناوی شەهید خناتە ڕوندای هەڵگرتووە، کە بووەتە شوێنی فڕێدانی خۆڵ و خاشک، کە دیمەنێکە لەبیرچوون و پەراوێزخستن بەرجەستە دەکات، ئەم ڕاستیە بە ئازارەش پاڵنەرێک بوو بۆ هەڵبژاردنی ناونیشانی فیلمەکە، "ژنانی جیهانە لەبیرکراوەکان"، بۆ ئەوەی ڕۆشنایی بخاتە سەر ئەو ژنانەی کە دانپێدانان و بەڵگەنامەی پێویستیان لەسەر دەستکەوتەکانیان وەرنەگرتووە تەنها لەبەر ئەوەی ژنن.

 

ڕوونی کردەوە، لێکۆڵینەوەکانی وای لێکردووە زۆر ژن بدۆزێتەوە کە لە پێناو ڕزگارکردنی زێدی خۆیان لە چنگی داگیرکار تێکۆشاون و شەهید بوون لە "دەروازەی شەفعە" کە یەکێکە لە دەروازەکانی شارە کۆنەکە، کە چیرۆکەکە باس لە حەوت ژنی چەکدار دەکات کە چوونە دەرەوە بۆ خۆپیشاندان دژی داگیرکاری، ئەوان لە هەمان شوێن کۆچی دواییان کرد، کە ئەوکات بە "دەروازەی حەوت کچ" ناسرابوو، پێش ئەوەی ناوەکەی بگۆڕدرێت بۆ "دەروازەی شەفعە"، کە ئەمەش گۆڕانکارییەکی هیماییە و ڕەنگدانەوەی سڕینەوەی خەباتێکی ژنانە کە شایەنی بەڵگەکردن و یادکردنەوەیە.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، یەکەم مزگەوت کە لە شاری سەلا دروستکراوە ناوی ژنێکی هەڵگرتووە، مزگەوتی "لالا شەهبا" کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی موراڤیەکان، ئەمەش ئاماژەیە بۆ بوونی سەرەتایی ژنان لە کایەی ئایینی و بیناسازی شارەکەدا، هەروەها ئاماژەی بە بوونی ژنان لە چەند خوێندنگەیەکی نەریتی کرد، کە گوزارشتە لە تێوەگلانیان لە ژیانی فکری و ئایینی بۆ چەندین سەدە.

 

وتیشی: فیلمەکە هاتە سەر ئەوەی کە ڕۆشنایی بخاتە سەر ئەو ژنانەی کە لەبیرکراون، سەرەڕای ڕۆڵی دیاریان لە ژیانی کۆمەڵایەتی و سیاسی سەلادا، هەروەها ئاماژەی بە بەکارهێنانی "ئامادەبووانی سەلا" کردووە لە کردنەوەی فیلمەکەدا، ئەویش لە ڕێگەی کارەکتەری حەجا علوی، کە کەسایەتییەکی ناسراوی شارەکەیە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی هێما ئایینی و ڕۆحی و کولتووری هەڵگرتووە.

 

''دادپەروەری بۆ ژنان''

 سەبارەت بەوەی تا چەند فیلمە دیکۆمێنتارییەکە دادپەروەری لەگەڵ ئەم ژنانەدا کردووە و لە لە بیرچوونەوە دەریهێناون، ئەو پێی وایە کە "وشەی دادپەروەری زۆر گەورەیە بۆ فیلمەکە"، هەروەها ئامانجەکە پێشکەشکردنی کارێکی هەمەلایەنە نەبووە کە ناوبانگیان بە تەواوی بگەڕێنێتەوە، بەڵکو تەنها هەوڵێکی سەرەتایی بووە بۆ ئەوەی ڕۆشنایی بخەنە سەر ئەو ژنانەی کە ناسنامەی پێویستیان بەدەست نەهێناوە، بە پێچەوانەی کەسایەتییە پێشەنگەکانەوە کە ڕۆڵیان لە مێژووی کۆمەڵگەی سەلادا بینیوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کۆتایی فیلمەکە بریتی بووە لە نمایشکردنی وێنەی ژنانی سەردەمە جیاوازەکان، هەندێکیان لە ڕابردووی دوور و هەندێکی دیکەشیان کە ڕۆشنبیر و چالاکوان و داکۆکیکاری مافی مرۆڤ و سیاسەتمەداری سەردەمی مۆدێرنن کە هەموویان خەڵکی شاری سەلان، ئەم بەڵگەنامە بینراوانە خزمەت بە جەختکردنەوە دەکات کە مێژووی سەلا دەوڵەمەندە بە کەسایەتییە نەتەوەییەکان، بە هەمان شێوە دەوڵەمەندە بە ژنانی نیشتمانپەروەر کە بەشدارییان لە بنیادنانی یادەوەری شارەکە و خەباتی نەتەوەیی کردووە.

 

سەبارەت بە پڕۆژە سینەماییەکانی داهاتوو و ئایا پابەند دەمێنێتەوە بە پرسەکانی ژنان، ڕوونیکردەوە، کە بیرۆکەی دەرهێنان و بەرهەمهێنان و نووسینی سیناریۆکە لە سەرەتادا هەندێک ترس و دوودڵی لێکەوتەوە، بەڵام دوای ئەم ئەزموونە و ئەزموونەکانی دیکە کە هێشتا نەگەیشتوونەتە ئەنجام، لە ئێستادا ڕاستی بیر لە دروستکردنی کارێکی نوێ دەکاتەوە کە سەرنجی لەسەر میراسی نامەعنەوی شاری سەلا بێت، کە میوزیک و چێشتخانە و داب و نەریتەکانی لەخۆبگرێت، ئەم ئاڕاستەیە گوزارشت لە خواستی ئەو دەکات بۆ درێژەدان بە خەبات بۆ پاراستنی یادەوەری کولتووری شارەکە، لە هەمان کاتدا فکری ژنان وەک وتارێکی یەکگرتوو لە گێڕانەوەی چیرۆکە لەبیرکراوەکاندا دەپارێزێت.