سۆما کەرەمی

جوانڕۆ- لە کاتێکدا هەندێک لە نەخۆشخانەکانی وڵاتەکە خزمەتگوزاری پزیشکی پێشکەوتوو پێشکەش دەکەن، ناوچە بێبەشەکان بەردەوامن لە ڕووبەڕووبوونەوەی کەمیی ئامێر و دەرمان و کارمەندانی لێهاتوو. نایەکسانی لە دابەشکردنی خزمەتگوزارییەکان، بە تایبەت بۆ پزیشکە ژنەکان، مەترسییەکی جددی لەسەر تەندروستی ژنان لە ناوچە گوندنشینەکاندا دروست دەکات.
نەبوونی دەستڕاگەیشتن بە چاودێری سەرەتایی بووەتە هۆی زیادبوونی نەزۆکی، نەخۆشییە درمیەکان، کەمبوونەوەی تەندروستی سێکسی و تەنانەت مردنی دایکان و کۆرپە. لە دەرەوەی کێشەکانی دووگیانی، بڵاوبوونەوەی مەترسیداری شێرپەنجەی مەمک مەترسی لەسەر تەندروستی ژنانیش دروست دەکات. بە پێچەوانەی ئەو باوەڕە باوەی کە ئەم نەخۆشییە تایبەتە بە ژنانی سەروو ٣٠ ساڵ، حاڵەتەکانی تووشبوونیش لە تەمەنی بچووکتردا تۆمارکراون، تەنانەت لە تەمەنی سییەکانیشدا. بەڵام دەستڕاگەیشتن بە ئامێری سکرینکردن و دەستنیشانکردنی ژنان لە گوندەکاندا زۆر سنووردارە.
هەروەها زۆرێک لە مردنەکانی دایکان دەتوانرێت ڕێگری لێبکرێت؛ خوێنبەربوون، بەرزی فشاری خوێن و هەوکردن دەتوانرێت بە چاودێری و پەروەردەی سەرەتایی کۆنترۆڵ بکرێت. ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی ئەم مردنانەی بە "قبووڵنەکراو" ناوبردووە و جەختی لەسەر پێویستی بەپەلەی چارەسەرکردنی ئەم نایەکسانیانە کردووەتەوە.

 

“بێبەشکردنی چاودێری تەندروستی لە ناوچە کوردستانییەکان”
سەرەڕای پێشکەوتنە نیشتمانییەکان لە بواری چاودێری تەندروستیدا، ناوچە سنوورییەکانی وەک کوردستان و پارێزگاکانی هۆرامان، لەوانەش سەلاس باوەجانی، ڕەوانسەر و جوانڕۆ، هێشتا لە خزمەتگوزارییە پزیشکییە گونجاوەکان بێبەشن. خراپی ژێرخانی ئابووری و کەمیی پزیشک و مەودای دوور بۆ ناوەندە پزیشکییەکان مەترسییەکی جددی لەسەر تەندروستی دانیشتوانی ئەو ناوچانە خستووەتە مەترسییەوە، بەتایبەتی لە بارودۆخی قەیراناویدا.
پارێزگای سەلاس باوەجانی کە ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی ٤٠ هەزار کەسە، تەنها یەک نەخۆشخانەی مەیدانی هەیە کە پەیوەندییەکی هەیە کە پێداویستییەکان دابین ناکات. هەروەها بوومەلەرزەکەی ساڵی ٢٠١٧ ژێرخانی ئێستای لەناوبرد و هێشتا پرۆسەی ئاوەدانکردنەوەکە خاو و ناتەواوە.
نەبوونی ئیمکاناتی تایبەتمەند، بەتایبەتی لە بواری ئافرەتان و منداڵبوون، ڕووبەڕووی هەڕەشەی جددی بووەتەوە بۆ سەر دایکانی دووگیان و ناچاریان کردووە مەودای دوور ببڕن بۆ وەرگرتنی خزمەتگوزاری پزیشکی. دامەزراندنی ناوەندێکی پزیشکی تەیار و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری تایبەتمەند بۆ خانمان داواکارییەکی بەپەلە و ژیانییە بۆ ئەم هەرێمە.

 

“رێگای ناپارێزراو و دەستنەکەوتوو”
دایکانی دووگیان لە سەلاس باوەجانی ناچارن بە ڕێگایەکی مەترسیدار و گرانبەها بۆ جوانڕۆ یان کرماشان بۆ پشکنینی پێویست و سۆنەر ببڕن. ڕێگای شاخاوی و پێچاوپێچ لەم ناوچەیە، بەبێ هێمای ئاگادارکردنەوە و شانی خۆڵ، زۆر مەترسیدارە، بەتایبەتی لە وەرزی سەرمادا. تونێلی سیاح تاهر کە بڕیار بوو مەترسییەکان کەم بکاتەوە، تا ئێستا نەخراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە. نەبوونی گواستنەوەی دروست و تێچووی زۆر ڕێگری دەکات لە هەندێک لە ژنان کە چاودێری پێش لەدایکبوون بکەن؛ کە تەندروستی دایک و کۆرپە دەخاتە مەترسییەوە. ئەم ڕێگایە ١٤٥ کیلۆمەترییە بە یەکێک لە نەگونجاوترین ڕێگاکانی پارێزگای کرماشان دادەنرێت.

 

“چیرۆکی تاڵی دایکێکی گەنج لە نەبوونی ئیمکاناتی پزیشکی لە سەلاس باباجانی”
زەهرا بەهرامی، ژنێکی تەمەن ٢٢ ساڵەی خەڵکی سەلاس باوەجانی، باسی ئەزموونی تاڵی خۆی لە دووگیانی لە ناوچەیەکی بێبەشدا دەکات: سەرەڕای ژمارەی دانیشتووانێکی بەرچاو، ئەم شارە تەنانەت نەخۆشخانەیەکی نییە و تەنیا ناوەندێکی پزیشکی بچووکی هەیە کە ژوورێکی کانزایی بۆ منداڵبوون هەیە، ئەمەش بووە هۆی دڵەڕاوکێ و هەستکردن بە خنکاندن هەر لە یەکەم ڕۆژەکانی دووگیانیمدا.
بۆ پشکنین و سۆنەر دەبێ بچیتە جەوانڕۆ یان کرماشان؛ تێچوونەکان کە زۆرێک لە ژنان توانای ئەوەیان نییە. زەهرا نەبوونی پزیشکی پسپۆڕ بە قەیرانێکی گەورە دەزانێت: "تەنانەت لێرە پزیشکی پسپۆڕیش نییە و منداڵبوون بووەتە ترسێکی بەردەوام بۆ ئافرەتان".
ئەو دەڵێت، تەنیا ڕێژەیەکی کەم لە ژنان و تەنانەت ئەو کاتەش لە بارودۆخی نائاساییدا، لەو ژوورانەدا منداڵیان دەبێت و زۆربەیان پێیان باشە ڕێگای ١٤٠ کیلۆمەتری بەرەو کرماشان، بە ترس و تێچووی زۆرەوە گەشت بکەن، تەنیا بۆ ئەوەی بۆ خۆیان و منداڵەکانیان بژین.

 

“چیرۆکی دایکێک: لە هەژاریی ڕەهادا منداڵەکەمم لەدایک کرد، لە هەژارییەکی ڕەهادا لەدەستمدا”
شیرین محەممەدی دانیشتووی شاری سەلاس باوەجانی باس لە ئازارەکانی لەدەستدانی کچە سێ ساڵانەکەی دەکات بەهۆی تایەکی زۆرەوە. بەهۆی تێکچوونی بارودۆخی منداڵەکە و بێکاریگەری چارەسەرە سەرەتاییەکان، پزیشکانی ناوچەکە پێشنیاری گواستنەوەی دەستبەجێی بۆ کرماشانیان کرد بەهۆی نەبوونی ئیمکانات. لە ڕێگادا کچەکەی کە جەستەی تاڵە موو و ئازارێکی زۆر بوو، پەنای بۆ باوەشی دایکی برد، بەڵام نەخۆشخانە ڕایگەیاند کە زۆر درەنگ گەیشتوون. دوای شەش ڕۆژ لە کۆمادا منداڵەکە گیانی لەدەستدا.
شیرین بە داخەوە دەڵێت: من لە ژوورێکی کانزایدا کچەکەمم لەدایک کرد و هەمان بارودۆخ ژیانی لێ برد، نازانم کێ تاوانبار بکەم؛ پزیشکە بێ ئامێرەکان یان بەرپرسە بێباکانەکان؟ سەلاس باوەجانی لەبیر کراوە؛ لێرەدا دەنگی ئازارەکانی خەڵک نابیسترێت.