دیجلە ئامەد

لە سەردەمی جەنگی جیهانی یەکەمدا، دیزاینی نەزمی جیهانی بووە هۆی دروستبوونی دەوڵەتی نەتەوەیی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دابەشبوونی کوردستان بۆ چوار بەش، دوای سەدەیەک، چووینە ناو پرۆسەیەکی دیزاینەوە کە بووە هۆی هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتە نەتەوەییەکان، دەبێت پێش هەموو شتێک بزانرێت کە ئەوە خەباتی گەلەکەمان بوو بۆ ئازادی، کە سەد ساڵە لەژێر سیستەمی داگیرکاری و جینۆسایددا ئازاری دەچێژت، بە ئازارێکی زۆرەوە لە چوار پارچەدا، کە بووە هۆی گۆڕانی ناوچەیی، پابەندبوونی گەلی کورد بە ئازادی و خەباتی ماندوونەناسانەی بووە هۆی داڕمانی سیستەمی جینۆساید و داگیرکاری و کورد سیستەمی دەوڵەتی نەتەوەیی کە لەسەر بنەمای جینۆساید بوو تێکشکاند.

لەم پرۆسەی مێژووییەدا مەترسی و هەلی گەورەی ئازادی لەبەردەمماندایە، لە جەنگی جیهانی یەکەمدا گەلی کورد وەک گەلانی دیکە بەڵێنی دەوڵەتیان پێدرا، نەخشەکان کێشران و خەریک بوو سیستەمێک لەسەر ئەم بابەتە دروست بکرێت، بەڵام پێشەنگی گەلی کورد لە ناوچەکانی خۆیدا قەتیس مایەوە، دیدێکی هەمەلایەنەیان بۆ کوردستان و بیرکردنەوەی هاوبەش نەبوو،لەبەر ئەم هۆکارانە بە شێوەیەکی گشتگیر مامەڵەیان نەکردووە، دەرئەنجامەکەی دابەشبوونی کوردستان بوو بۆ چوار بەش و نکۆڵی کردن لە کوردستان بە پەیماننامەی لۆزان،هەر بەو هۆیەشەوە تەنیا ئەوەی پێویستە بۆ سەرکەوتنی ئەم پرۆسەیە بۆ بەرژەوەندی گەلەکەمان بەدیهێنانی یەکڕیزی نەتەوەییە.

 

پارچەپارچەبوونی نەتەوەیی گەورەترین کارەسات بۆ ژنانی کورد بووە، ژنانیش ئەوانەن کە زۆرترین بەدەست ئەم ئازارەوە دەناڵێنێت، داگیرکردنی کوردستان بە واتای داگیرکردنی جەستەمان، لە ئاکامدا داگیرکردنی شەرەفمان، ئێمە وەک کورد لە سەد ساڵی ڕابردوودا لە ژێر کۆلۆنیالیزمێکی دڕندانەدا ژیاوین، لەوانە دەستدرێژی و کۆمەڵکوژی و ڕفاندن، بۆیە کۆلۆنیالیزم پرسی بنەڕەتی ژنە بۆ ئێمەی ژن، مەرجی یەکەمی ئازادی ژنان ڕزگاربوونە لە داگیرکاری، بەڵام پارچەپارچەبوونی نەتەوەیی زەمینەی بەردەوامیی داگیرکارییە، لەم ڕوانگەیەوە تاکە ڕێگە بۆ نەهێشتنی هۆکارەکانی توندوتیژی و کۆیلایەتی دژی ژنان لە کوردستاندا، هاودەنگی و کردەوەی هاوبەشە لە چوارچێوەی یەکێتی نەتەوەیی.

 

هۆکارەکانی بەستن و خاوکردنەوەی یەکێتی نیشتمانی

وەک دەزانرێت هەوڵەکان بۆ گەیشتن بە یەکێتی نەتەوەیی ماوەیەکی زۆرە بەردەوامە، لە ساڵی ٢٠٠٧ەوە ڕێکخراوی یەکگرتوویی نەتەوەیی کورد دوو کۆنگرەی گرنگیان ئەنجامدا، لە ساڵی ٢٠٠٩ (ئامەد) و ٢٠١١ (هەولێر)، بەشێوەیەکی کاریگەر دەرگای خەباتی دامەزراوەیی ڕێکخراوەکەیان داخست، ئەو پلانە داڕمانەی کە لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا شاهیدی بووین، هاوتەریب لەگەڵ هاوپەیمانی هاوکاران جێبەجێ کرا، گورزێکی گەورەی لە ڕێکخراوی یەکێتی نیشتمانیدا، هەوڵی داگیرکردنی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا و کوردستان، لەگەڵ ئەو سیاسەتە جینۆسایدانەی کە ناتۆ جەختی لەسەر دەکردەوە، تیشکی خستەسەر هەڵوێستی هەندێک لایەنی کوردی کە لە ململانێدا بوون لەگەڵ گیانی یەکێتی نەتەوەیی و دژایەتییان لەگەڵدا دەکرد، هەوڵی یەکگرتوویی نەتەوەیی نزیک بوو لە وەستان.

 

بەڵام ئەو ڕێبازە کەموکوڕییەی کە هەوڵەکانی یەکێتی نەتەوەیی لە یەکگرتوویی لایەنە سیاسییەکاندا سنووردار کرد، نەیتوانی یەکێتی نەتەوەیی لەسەر بنەمای بنیاتنانی نەتەوەیەکی دیموکراتیک فراوان بکات یان قووڵتر بکاتەوە، ڕێگری لە گەشەسەندنیان کرد، لە هەمان کاتدا کاری ژنان لە بواری یەکێتی نەتەوەیی نەیتوانی بەسەر پرسی گشتییەکانی ئەم یەکگرتووییەدا زاڵ بێت و بە شێوەیەکی تەواو داهێنەرانە پەرە بە ڕەسەنایەتییەکەی بدات. سەرەڕای ئەوەش، یەکێک لە ئامانجەکانی ڕێکخراوی یەکگرتوویی نەتەوەیی ژنانی کورد، تێپەڕاندنی ئەو چەقبەستووییە بوو کە لەلایەن هەندێک لایەنی کوردییەوە لەسەر زەمینەی خۆیان سەپاندبوو.

 ئەو پەیامانەی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان بۆ لایەنەکانی کوردستان و نزیکبوونەوەی گفتوگۆ بوو، بنبەستی پرسی یەکگرتوویی نەتەوەیی شکاند،لەم هەنگاوە چارەنووسسازانەدا کە سەد ساڵی داهاتوو لە قاڵب دەدات، پارچە پارچەبوونی کورد دەکرا کارەساتێکی ڕاستەقینە بێت، دەتوانین بڵێین ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان گەلی کوردی لە لێواری کارەساتێکی گەورە ڕزگار کرد، لە ئەنجامی ئەم دەستێوەردانەدا، ئیرادەیەکی ئەرێنی لە کاری یەکگرتوویی نەتەوەیی ژنانی کورددا سەریهەڵدا. پلاتفۆرمی یەکێتی نەتەوەیی ژنانی کورد بە هەمان ناو خۆی ڕاگەیاند و کۆنگرەی یەکێتی نەتەوەیی لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا بەڕێوەچوو.

 

ئەم هەڵوێستە تەسکە بە هزر و سیستەمێکی دیموکراتی دەتوانرێت تێپەڕێنرێت

سەرکردایەتی پارچەپارچەبوونی نەتەوەیی پێناسەکرد بە "ئازاری گواستنەوەی دیموکراتی،هێشتا کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی دروست نەکراوە، ئەم ئازارە هێشتا بوونی هەیە". ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی تێگەیشتنێکی کورد لە دیموکراتی،ئەم پێگە تەسک و بێ ئاسۆیە کە عەشیرەت و خێڵ و هەرێم لە ناوەندی کوردستان دادەنێت، تەنیا بە بیروبۆچوونێکی دیموکراتی و سیستەمێکی دیموکراتی دەتوانرێت تێپەڕێنرێت، لەم ڕوانگەیەوە کارکردن بۆ یەکڕیزیی نەتەوەیی واتە پەرەپێدانی دیموکراتی کوردی لە هەموو ڕوویەکەوە، بۆیە بونیادنانی دیموکراتی و یەکێتی نەتەوەیی زۆر پێویستە، ئەگەرنا بە ناچاری دەگۆڕێت بۆ هاوپەیمانی پارتەکان، لە ئەنجامدا یەکگرتوویی ناتوانێت خۆی لە هەڵوەشاندنەوە بەدوور بگرێت بەهۆی بچووکترین هۆکاری دەرەکییەوە، یەکێتی نەتەوەیی واتە هۆشیاری لە مافە بنەڕەتییەکانی هەر تاکێکی کورد و توانای بنیاتنانەوە و بەدواداچوونیان.

نەبوونی دەسەڵاتێکی ناوەندی، ژنان لە تێپەڕاندنی پرسەکانی یەکێتی نەتەوەیی، نەرم و نیانتر دەکات، پێویستە بەسەر ئەو چەقبەستووییە تێپەڕێنین کە بەهۆی نەبوونی پێشکەوتنی درێژخایەن لە کاری یەکگرتوویی نیشتمانیدا دروست بووە، پەیوەندییەکی ڕێکخراوەیی هەمەلایەنە و کاریگەر پەرەپێبدەین، پێویستە کارەکە لە دواخستن و وەستانی پارتەکان بپارێزرێت، کاری یەکگرتوویی نەتەوەیی لە کۆنگرەدا سنووردار نەکرێت و یەکڕیزیی نەتەوەیی بە کارێکی بنیاتنەر لە پێنوس بدرێت، دیدگای فراوانکردنی وەک یەکەیەکی کۆمەڵگەی دیموکراتیک وەربگیرێت نەک تەنها یەکگرتوویی پارتەکان.

پرسی بنەڕەتی ئێمە ئەوەیە کە ئێمە تێگەیشتن و نزیکبوونەوەیەکی تەسک، ئایدیۆلۆژی، یان لیبڕاڵمان لە سیاسەتی یەکێتی نەتەوەیی تێپەڕاندووە، ئەمە لەبەر ئەوەیە کە ئێمە لە چوارچێوەیەکی سیاسی تەسکدا سەیری یەکێتی نەتەوەیی دەکەین نەک لە چوارچێوەیەکی کۆمەڵایەتیدا، یەکێتی نەتەوەیی هەم پرسێکی سیاسی و هەم پرسێکی کۆمەڵایەتییە، لایەنی تاکتیکی هەمەچەشن و فرەیی هەیە، ئامانجی ستراتیژی سەرەکییە، لەم ڕوانگەیەوە پێویستە یەکێتی نەتەوەیی بگۆڕین بۆ شێوازێکی کارکردن کە لەسەر بنەمای پەرەپێدانی یەکێتی و یەکگرتنی کۆمەڵایەتی دامەزراوە.

بۆ یەکەمجار لە مێژووی ژنانی کورددا، ٢٤پارت و ڕێکخراوی ژنان و هەروەها نوێنەری پارتە سیاسییەکانی چوار پارچەی کوردستان و ڕەوەند، ڕێکخراوێکی هاوبەشیان پێکهێناوە، ئەمە بووەتە یەکڕیزییەکی مێژوویی و مانادار، کاریگەرییەکی قووڵی ئەرێنی لەسەر سیاسەتی کورد بە گشتی و لەسەر ژنان بەتایبەتی هەبووە، ڕێژەی بەشداریکردنان زۆر بوو، هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ئامانجەکانی فراوانکردنی پلاتفۆرم بە بەشداریی پێکهاتە و کەسایەتییە تەشکیلاتییە وەدەرنراوەکان، ڕێکخستن لەسەر بنەمای یەکێتی، ئامێزگرتنی پرسی کۆمەڵایەتییەکانی ژنانی کورد لە ڕێگەی خەباتی هاوبەشەوە، و بەستنی کۆنگرە بە دڵنیاییەوە دەرئەنجامی بەرچاوی لێدەکەوێتەوە.