ڕەجا حەمید ڕەشید

 

عێراق- بەشداری ژنانی عێراق لە ژیانی سیاسیدا یەکێکە لە پرسە دیارەکان کە لەم ساڵانەی دواییدا شاهیدی گۆڕانکارییەکان بووە و ژنانی عێراقیش وردە وردە دەستیان کردووە بە شکاندنی سنووردارکردنی نەریتی و سەرقاڵکردنی پارتە سیاسییەکان.

 

لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لەساڵی ٢٠٠٣، زۆرێک لە کەسایەتییە ژنەکان سەریانهەڵدا کە توانیان ڕێگەی خۆیان بکەنەوە بۆ ناو پارتە سیاسییەکان و پۆستی گرنگیان لە حکومەت و پەرلەماندا وەرگرتووە، بەڵام هێشتا بەشداری ژنانی عێراق لە پارتە سیاسییەکان لە خوار ئاستی پێویستەوەیە، و هێشتا پێویستی بە پشتیووانی زیاتر و یەکسانی دەرفەتەکان هەیە لەم چوارچێوەیەدا، پرسیارەکان لەسەر چۆنیەتی بەرزکردنەوەی ڕۆڵی ژنان لە پارتە سیاسییەکاندا سەرهەڵدەدەن یاساگەلێک کە گەڕەنتی نوێنەرایەتی زیاتریان بۆ دەکات لە پۆستەکانی سەرکردایەتیدا، و کاردەکەن بۆ گۆڕینی ئەو چەشنە چەقبەستووەیەی کە تواناکانیان لەم بوارەدا سنووردار دەکات.

 

سەبارەت بە ئەزموونی تایبەتی خۆی لە کاری سیاسی لە عێراق، ئەندازیار شروق ئەلبەعیجی، ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و سەرۆکی بزووتنەوەی مەدەنی نیشتمانی، ئاماژەی بەوەدا کە پرسی ژنان لە کاری سیاسیدا پرسێکی دڕکاوی و ئاڵۆز و فرەڕەهەندە، سەرەڕای بوونی ژنان لە لایەنە جیاوازەکاندا، ڕووبەڕووی چەندین ئالەنگاری دەبنەوە، کە دیارترینیان دیدگای پیاوانە کە شوێنی ژنان دیاری دەکات، و لەسەر بنەمای ستانداردی پیاوانە نەک لەسەر بنەمای توانا و لێهاتوویی.

 

"واقیعی کۆمەڵایەتی بیرۆکەی بەشداریکردنی ژنان لە کاری سیاسیدا قبوڵ ناکات"

شروق ئەلبەعیجی جەختیشی لەوە کردەوە، کە ژنانی ناو حزبەکان دەبێت پابەندبن بە دۆزی حزب و سەرکردەکانی، بەپێچەوانەوە ئەستەمە بۆیان دەربکەون و ڕۆڵی ئەوانیش تیشک بخرێتە سەر. بە ئاماژەدان بەوەی کە واقیعی کۆمەڵایەتی بە گشتی بیرۆکەی بەشداریکردنی ژنان لە کاری سیاسیدا قبوڵ ناکات، نەک لەبەر هۆکاری کۆمەڵایەتی، بەڵکو دەگەڕێتەوە بۆ شکستی ئەزمونی سیاسی حیزبەکان و لادانیان لە پێوەرە دروستەکان بۆ کاری سیاسی. ئەم کۆت و بەندانە بەربەستی بەرچاوی لەبەردەم بەشداری کاریگەرانەی ژنان لە ناو پارتە سیاسییەکاندا دروست کردووە.

 

هاوکات شروق ئەلبەعیجی ڕوونیکردەوە کە ئەزموونەکەی جیاوازە، بەو پێیەی بەشێک بووە لە بزووتنەوەیەکی مەدەنی و ئەو بیرۆکانەی نوێ کردۆتەوە کە پاڵپشتی چالاکی ژنان دەکەن لە ڕێگەی متمانەی بزووتنەوەکە بە خۆی و ئەدای بەرزی لە ماوەی ئەندامێتی پەرلەماندا، کاندید کراوە بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆکی بزووتنەوەی مەدەنی نیشتمانی، شانازی و شەرەفی خۆی لەو ئەزموونە دەربڕی.

 

"بەشداریی ژنان لە پڕۆسەی سیاسیدا بووە بەشێک لە سیستمی سیاسی"

ڕێزان شێخ دلێر، پارێزەر و ئەندامی پێشووی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ڕوونیکردەوە کە دوای نووسینی دەستوور لە ساڵی ٢٠٠٥، بەشداریی ژنان لە پڕۆسەی سیاسیدا بووە بەشێک لە سیستمی سیاسی لە ڕێگەی سیستمی پشکەوە کە گەرەنتی بەشداریکردنیان بۆ دەکات بە ٢٥%ی کورسییەکان، و بەم شێوەیەش،لایەنە سیاسییەکان ناچاربوون ژمارەیەک ژن بخەنە ناو لیستی هەڵبژاردنەکانیانەوە بۆ ئەوەی سەرکەوتنیان لە هەڵبژاردن و چوونە ناو ئەنجومەنی نوێنەران مسۆگەر بکەن. لە هەرێمی کوردستانیشدا هەمان شت دەگونجێت، کە ڕێژەی ٣٠% بۆ نوێنەرایەتیکردنی ژنان دانراوە ئەم هەنگاوە بە پێویست دادەنرێت لە پابەندکردنی لایەنەکان بۆ چالاککردنی بەشداریکردنی ڕاستەقینەی ژنان لە پرۆسەی سیاسیدا.

 

"بۆعەقڵیەتی پیاوانە قورسە کە ژن وەک هێزێکی کاریگەر قبوڵ بکەن"

ڕێزان شێخ دلێر دووپاتیشی کردەوە کە ژنانی عێراق لە چوارچێوەی پارتە سیاسییەکاندا ڕووبەڕووی ئاستەنگی زۆر دەبنەوە، بەو پێیەی چوونە ناو هەر پارتە سیاسییەکەوە پێویستی بە باوەڕبوونیان بە پرسی بەشداریکردن لە پڕۆسەی سیاسیدا هەیە، یەکێک لە دیارترین ئەو ئاڵەنگارییانە، عەقڵیەتی پیاوانەی باوی پیاوانە لە نێو ئەو حزبەدا، بەو پێیەی قورسە بۆیان کە ژن وەک هێزێکی کاریگەر قبوڵ بکەن کە خاوەنی ئیرادە و بۆچوونێکی سەربەخۆ بێت.

 

"زۆربەی ڕۆڵە سەرەکییەکان لەلایەن پیاوانەوە بەڕێوەدەبرێن"

سەبارەت بە ڕۆڵ و پێگەی ژنان لە پارتە سیاسییەکاندا، ڕیزان شێخ دلێر ڕایگەیاند، ژنان لە فەرمانگە سیاسییەکانی حزبەکاندا ئامادەن و ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە سکرتاریەتەکاندا. ئەوان بەشێکی جەوهەری ژیانی حزبایەتی لە عێراق پێکدەهێنن و زیاتر لە دوو هەزار حزبی سیاسی لەو وڵاتەدا هەیە، لەو پارتانە ٦یان لەلایەن ژنانەوە سەرپەرشتی دەکرێن، هەرچەندە ئەم پارتانە بۆ خۆیان بە حزبی ژنان نازانرێن. هەروەها ژنان لە حزبەکانی تردا بەشداری دەکەن، بەڵام زۆرجار لە پۆستی سەرکردایەتیدا نین و بەشداریکردنیان لە پرۆسەی بڕیاردان زۆر کەمە، بەو پێیەی زۆربەی ڕۆڵە سەرەکییەکان لەلایەن پیاوانەوە بەڕێوەدەبرێن.

 

"دەبێت کەشێکی سەلامەت بۆ ژنان لە ناو پارتە سیاسییەکاندا دابین بکرێت"

ڕێزان شێخ دلێر بۆ ئەوەی ڕۆڵی ژنان لە پارتە سیاسییەکاندا کاراتر بێت:"دەڵێت پێویستە ژنان پارتی ژنان پێکبهێنن و باوەڕیان بە بەشداری کاریگەرانە لە پڕۆسەی سیاسیدا هەبێت بۆ ئەوەی ڕۆڵێکی کاریگەر بگێڕن و ببنە سەرچاوەی بڕیاردان لەناو حکومەتدا. پێویستە ژنان ڕۆڵی یەکلاکەرەوە بگێڕن لە پرۆسەی بڕیاردان، چونکە ئەمە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە گۆڕینی هەیکەلی حزبە سیاسییەکان." هەروەها پێکهێنانی پارتێکی ژنان بەهۆی نەبوونی بودجە و سەرچاوەی بەردەستەوە بە سەختی دەمێنێتەوە بۆیە دەبێت هەندێک ئاسانکاری و مەرج بۆ پشتیوانیکردنی ژنان لە دامەزراندنی پارتێکی سیاسیدا دابین بکرێت، هەروەها پێویستە یاسای حزبەکان پشکێکی ڕاستەقینە بۆ ژنان لە مەکتەبی سیاسی حزبەکاندا جێگیر بکات، کەمتر نەبێت لە ٢٥% یان ٣٠% جگە لەوەش، دەبێت کەشێکی سەلامەت بۆ ژنان لە ناو پارتە سیاسییەکاندا دابین بکرێت، دوور لە هەر ڕەفتارێکی هێرشبەرانە یان هەراسانکردنێک. چونکە زۆرێک لە ژنان لە ترسی کەرامەتی خۆیان، خۆیان لە بەشداریکردن لە کاروباری سیاسی بەدوور دەگرن، ئەمەش وادەکات چوونە ناو ئەم بوارەوە قورس بێت”.

 

"بەهێزکردنی ئابووری زۆر گرنگە لە پشتیوانیکردن و بەرزکردنەوەی ئاستی بەشداریکردنی ژنان"

ئینتیسار مەیالی، ئەندامی کۆمەڵەی ژنانی عێراق دووپاتیکردەوە، کە لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە کاریگەرییەکی ئەرێنی گەورە هەبووە و لێکتێگەیشتنێکی جیاواز لە نێوان زۆرێک لە ژنانی ئارەزومەند بۆ کاری سیاسی سەریهەڵدا و فەزای کارکردن و فەزای فراوان بۆ ژنان دروست بوو، ئەمەش بەڵگەی بەشداریکردنیان لە کاری ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕۆڵی ئەوان لە هۆشیاری کۆمەڵگەدا نیشاندا، جگە لە کارەکانیان لەسەر ئاستی گشتی و بە تایبەت لە سەردەمی نووسینی دەستوور و داخوازی دیاریکردنی پشکێک بۆ پشتگیریکردن لە بەشداری سیاسی ژنان، کە بەشدارە لە دروستکردنی قەناعەتێک بە گرنگی بوونی ژنان لە ژیانی سیاسیدا. چەندین تەحەددا هەیە کە ژنان ڕووبەڕووی دەبنەوە و لە بواری کاری سیاسیدا لە ڕێگەیانەوە وەستاون، بەڵام کاریگەرترینیان لایەنی هۆشیاری و کاریگەریی میراتی کۆمەڵایەتی شێواوە و ڕوانگەی کەمتەرخەم و کۆنەپەرستانەی ژنانە.هەروەها بەهێزکردنی ئابووری زۆر گرنگە لە پشتیوانیکردن و بەرزکردنەوەی ئاستی بەشداریکردنی ژنان، ئەمە جگە لە هۆکاری دیکە، لەوانە لاوازی یان دابەزینی بەرنامەکانی هۆشیاری کە پشتگیری لە بەرزکردنەوەی بەشداری سیاسی ژنان دەکەن. هەرچەندە یاسایەک هەیە کە کاری حزبەکان ڕێکدەخات، بەڵام لە ڕووی بەشداریکردنی ژنانەوە هەروا لاوازە، بەو پێیەی دەقێکی تێدا نییە کە پشتگیری لە بەرزکردنەوەی ئاستی بەشداری ژنان بکات، بەو پێیەی دەقێکی ترسنۆک لەخۆدەگرێت کە دەڵێت (بە لەبەرچاوگرتنی نوێنەرایەتی ژنان لەناو حزبدا. ئەم دەقە ناتوانێت ئامرازێکی کاریگەر بێت لە بەرزکردنەوەی بەشداریی ڕاستەقینەی ژنان و بەرزکردنەوەی ئاستی بەشداریکردنیان بۆ داگیرکردنی پۆستە سەرکردایەتییەکان کە لە ڕێگەیانەوە ئەو ڕۆڵە ڕاستەقینەیە دەگێڕن کە گرنگی ڕۆڵی ژنان لە کاری سیاسیدا بۆ کۆمەڵگا ڕەنگدەداتەوە.

 

 بۆ دڵنیابوون لە بەشداری سیاسی کاریگەرانەی ژنان، ئینتیسار ئەلمەیالی هەندێک لەو بابەتانەی دەستنیشان کرد کە دەبێت وەربگیرێن، گرنگترینیان بریتین لە: پابەندکردنی لایەنەکان بۆ پەرەپێدانی سیاسەتی ناوخۆیی کە یارمەتیدەرە بۆ هاندانی ژنان بۆ کارکردن لەم بوارەدا دوور لە هەست و سۆزی سیاسی و مانۆڕەکان کە وا لە ژنان دەکەن لە کارکردن لە گۆڕەپانی سیاسیدا دوور بکەونەوە و هەموارکردنەوەی یاسای حزبەکان بۆ ئەوەی دەقێکی ڕوونی لەخۆبگرێت کە پارتەکان پابەند دەکات بە پەسەندکردنی بەشەکە وەک ڕێکارێکی دەستوور، کە دەبێتە هۆی پەسەندکردنی ئەو پشکانە و ڕێککەوتن و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان هاندانی میدیاکان بۆ چارەسەرکردنی پرسی بەشداری سیاسی ژنان، بەتایبەتی کە عێراق مێژوویەکی پڕ لە ناوی دیار و بەرچاوی هەیە لە بواری سیاسیدا کە شایەنی ئامادەکردنی بەرنامەی تایبەتە بە ناساندنی گشتی و کۆمەڵگە بە هێماکانی بزووتنەوەی ژنان بۆ بەشداریکردن لە دروستکردنی ژینگەیەکی کۆمەڵایەتی پاڵپشت بۆ ژنان؛ حزبەکان بۆ ئەوەی سەرکردەی کاریگەریان هەبێت.

 

لە کۆتایی قسە کانیدا ئینتیسار مەیالی ڕوونیکردەوە، پرسەکانی ژنان گرنگییەکی ئەوتۆیان پێنادرێت و تا ئێستاش لە لیستی ئەو ئامانجە بەپەلەیەدا بە بنەما دانانرێت کە پێویستی بە کاری درێژخایەن و ڕاستەقینە هەیە، ئەوەی جێگەی داخە ئەوەیە کە پرسی ژنان ئەمڕۆ گۆڕاوە بۆ سازشێک کە پێگەی ژنان کەمدەکاتەوە و مافی مرۆڤیان لێ زەوت دەکات وەک هاوبەشێک کە مافی ژیان و خوێندن و کارکردن و هەڵگرتنی پۆستی سەرکردایەتییان هەیە کە هاوتایە لەگەڵ هیچ قوربانیدان و تواناکانیان، لە عێراق بەبێ بوونی ژنان وەک هاوبەش لە پلاندانان و جێبەجێکردن و بەڕێوەبردنی بەرنامەکانی گەشەپێدان کە پاڵدەنێن بەرەو خۆشگوزەرانی و سەقامگیری لە وڵاتێکدا کە جێگەی جیاکاری تێدا نییە.