نەزیهە بوسەعیدی

تونس- 'پۆپۆلیزم' بە بەکارهێنانی هەمان ئەو میکانیزمە دیموکراتیانەی کە نوخبەی تونس لە دوای شۆڕشەوە دامەزراندبوو، بە سوود وەرگرتن لەو ئازادییانەی کە چەسپاندبووی، سەرکەوت بۆ دەسەڵات. بەم شێوەیە دەکرێ بڵێین ڕەگی پۆپۆلیزم لە تونس دەگەڕێتەوە بۆ ئەو قەیرانانەی کە وڵاتەکە لە ماوەی دە ساڵی دوای شۆڕشدا تووشی بوو. لەلایەن چەند فەیلەسوفێکەوە وەک میکانیزمێک بۆ گەیشتن بە دەسەڵات پێناسە کراوە.

 

فەتحیە سەعیدی، سۆسیۆلۆژیست و دکتۆر پۆپۆلیزم لە کۆمەڵناسیدا بە ئایدۆلۆژیای ناڕازیبوون پێناسە دەکات، واتە کاردانەوەیەکە بەرامبەر بە دۆخێک یان کەیسێکی گشتیی ناڕازیبوون لەناو کۆمەڵگەدا، بەرامبەر بە کۆمەڵگەیەک کە تووشی قەیرانێک، چەند قەیرانێک دەبێت.

 

وتارەکەی فەتحیە سەعیدی لە پەراوێزی سیمیناریێکی زانستی بوو، لەلایەن پەیمانگای باڵای زانستە مرۆییەکان لە تونس بە هاوکاری کۆمەڵەی کۆمەڵناسی تونس، ناوەندی عەرەبی بۆ لێکۆڵینەوە و لێکۆڵینەوەی سیاسەت، کۆمەڵەی نێودەوڵەتی کۆمەڵناسانی فەرەنسی زمان، تاقیگەی ئایکیمۆس، لە ژێر ناوی "کۆمەڵگە کە لە پشت قەیرانەکانەوە دێت" ڕێکخرابوو.

 

فەتحیە سەعیدی ڕوونی کردەوە کە سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم لە کۆمەڵگەی تونسدا سەرهەڵدانی ڕەوتی جۆراوجۆر و هەمەچەشنە. دەڵێت: دەتوانین ڕەگ و ڕیشەی ئەم پۆپۆلیزمە لەو قەیرانانەدا بدۆزینەوە کە تونس لە ماوەی دە ساڵی پێش ساڵی ٢٠٢١دا تووشی بوو، کە بە چەندین هۆکار تایبەتمەند بوون،کە بوونی زنجیرەیەک قەیرانیان ئاشکرا کرد.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، گفتوگۆی گشتی لەسەر بەرنامە ئابووری و کۆمەڵایەتیەکان نەبووە، پەیوەندی بە چۆنیەتی دەستەبەرکردنی سەرکەوتنی پرۆسەی گواستنەوەی دیموکراتیەوە نەبووە. بەڵکو شەڕ لەسەر ناسنامە هەبوو، واتە لە نێوان بەهاکانی مۆدێرنیتە، بەهاکانی ڕەسەنایەتی، لە نێوان ئیسلامی سیاسی، مۆدێرنیستەکاندا. ناکۆکی و شەڕێکی گەورە لەسەر دەستوور، دەوڵەتی مەدەنی هەیە کە بە نۆرەی خۆی بەرەو دابەزین چوو.

ئاماژەی بەوەشکردووە، دەوڵەتی مەدەنی، دوای پەسەندکردنی لە ساڵی ٢٠١٤دا، لە ساڵی ٢٠٢٢دا پاشەکشەی پێکرا. ئەمە یەکێکە لەو شەڕانەی کە کۆمەڵگەی مەدەنی، چالاکوانی کۆمەڵایەتی، سیاسییەکان لەناو ئەنجومەنی دامەزرێنەری نیشتمانیدا ئەنجامیانداوە، دواتر شەڕی بەڕێوەبردنی دەسەڵات،حکومەت،قۆرخکردنی دەسەڵات، واتە هاوپەیمانییە جیاوازەکان، کێ لەگەڵ کێدا حوکمڕانی دەکات.

 

ئەوەشیخستەڕوو، کریستاڵبوونی هەموو شتێکی سیاسی و دوورکەوتنەوەیەکی نزیکەی تەواو لە چارەسەرکردنی دۆسیەی ئابووری،کۆمەڵایەتییەکان، لە ئەنجامدا ئەو کۆمەڵە ئامانجانەی کە شۆڕش بۆیان دەستیپێکرد، وەک کار و کەرامەت. حکومەتە یەک لە دوای یەکەکان نەیانتوانیوە هیچ شتێکی بەرچاو لەم بوارانەدا بەدەستبهێنن، سیاسەتە گشتییەکان شکستیان هێناوە، بەردەوامن لە شکستهێنان تەنانەت دوای ٢٥ی تەمموزی ٢٠٢١.

 

جەختیشی کردەوە کە ئەم مەرجانە چەوسانەوە کران، تەڤگەر و پاتە پۆپۆلیستیەکان سەریان هەڵدا، بەتایبەتی دوای هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٩. "پۆپۆلیزم لە ساڵی ٢٠١١ەوە بوونی هەبووە، لەنێویاندا پارتی داواکاری کۆمەڵایەتی، کە لە کاتی هەڵبژاردنەکاندا وتارێکی پۆپۆلیستی بەرەوپێش دەبرد، بەڵێنی هەڵبژاردنی ناڕاستی دا. بەڵام دوای هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٩، بینیمان تەڤگەری پۆپۆلیستی لە پەرلەمان، لە سەرۆکایەتی حکومەت، واتە لەسەر ئاستی سەرۆکایەتی ئامادەبوون. ئەمانە تەڤگەری پۆپۆلیستین کە لە ململانێدان، وەک هاوپەیمانی کەرامەت.

 

فەتحیە سەعیدی پشتگیری لە بۆچوونی ژمارەیەک فەیلەسوف کرد، کە پۆپۆلیزم بە میکانیزمێک بۆ گەیشتن بە دەسەڵات دەزانن. "بۆ من پۆپۆلیزم زیاترە لە چەواشەکارییەکی کۆمەڵایەتی، وەک ئارنستڵۆ لاکلو،فەیلەسوفی ئەرجەنتینی و شانتاڵ موفێ،چالاکوانی بەلجیکی لەقەڵەمدا، کە میکانیزمێکە بۆ گەیشتن بە دەسەڵات،ستراتیژی پەیوەندیکردنە کە هەوڵدەدات ئەوەی پێی دەوترێت گەل بنیات بنێت، گەل، لە کۆتاییدا، ئامانجێکی پێدراو نییە، بەڵکو کۆمەڵێک چالاکوانی لە دەوری پارتێکی سیاسی پۆپۆلیستی، یان سەرکردەیەکی پۆپۆلیستی، بۆیە لەناو پۆپۆلیزمدا جۆرێک لە ناساندن لەگەڵ سەرکردەی پۆپۆلیستیدا دەبینینەوە، جا سەرۆکی پارتێک بێت یان سەرۆکی تەڤگەرێک کە نوێنەرایەتی خەڵک دەکات لە داواکاری و خواستەکانیاندا.

 

 ئاماژەی بەوەشکرد، ڕاستی ئەمەی نەسەلماند، چونکە "بۆ ئێمە هیچ دەستکەوتێک لەم چوارچێوەیەدا نەبووە. کەواتە، پۆپۆلیزم میکانیزمێکە بۆ گەیشتن بە دەسەڵات لە پێناو دەسەڵاتدا، یان ئەوەی پێی دەوترێت دیموکراتی ڕادیکاڵ، کە پشت بە جۆرێک لە دیموکراتی ڕاستەوخۆ دەبەستێت. بەڵام لە کۆتاییدا، بۆ ئەو فەیلەسوفانەی کە سەیری پۆپۆلیزمی چەپیان کردووە، جۆرێک لە دژایەتییان لە کایەی سیاسی گشتیدا دۆزیەوە، بەو مانایەی کە چۆن دەتوانین پرسی نێوان "ئێمە" و "ئەوان" چارەسەر بکەین. هەر بۆیە شانتاڵ موفێ باس لە دیموکراتییەکی ڕاپەڕین دەکات، بەڵام لە کۆتاییدا، دەردەکەوێت کە پۆپۆلیزم دەبێتە هۆی جۆرێک لە دەسەڵاتی تۆتالیتاری کە هەموو دەسەڵاتەکە دەبات،ئەمە تایبەتمەندییەکی پۆپۆلیزمە لە لای چەپ یان ڕاست.

 

فەتحیە سەعیدی ڕوونی کردەوە، "لە هەمان چوارچێوەدا، لە نێوان شتە گرنگەکاندا، بۆمان دەردەکەوێت کە پۆپۆلیزم دابەشبوونی سیاسی نێوان ڕاست و چەپ کاڵ دەکاتەوە، چونکە ناکۆکی سیاسی لە چوارچێوەی کایەی ئەخلاقی ئاسایدا دادەنێت لێرەدا، لە نێوان ڕاستگۆ و ناپاک دەبینینەوە، ئەم دووانەییانەی نێوان "ئێمە" و "ئەوان" لە کۆتاییدا، خەڵک دابەش دەبێت لە نێوان خەڵک و نوخبە، لەنێوان خەڵک وەک جەستەیەکی کۆمەڵایەتی بێ پێکهاتە، و خەڵک وەک پێکهاتەیەک، مەدەنی لە کۆمەڵەکان، پارت و ناوەندەکان، کەواتە پۆپۆلیست جەستەی ناوەند هەڵدەوەشێنێتەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، "پۆپۆلیزم لە ئەنجامی قەیرانێک لەناو ڕیزەکانی نوخبە و سیاسەتمەداران و پاررەتەکاندا سەریهەڵدا. کاتێک ئاوڕێک لە ساڵی ٢٠١٩ دەدەینەوە، بۆمان دەردەکەوێت تێکچوونی پارتەکان، هەڵوەشانەوەیان، ململانێ لەسەر دەسەڵات و حوکمڕانی. بەڵام بەو پێیەی پۆپۆلیزم بەرەو دیموکراتی ڕاستەوخۆ هەنگاو دەنێت، سەرکردەی پۆپۆلیست یان پارتە پۆپۆلیستەکان ناوبژیوانێکی لە کۆمەڵگەی مەدەنی بە ڕێکخراو و پارتەکانییەوە ناوێت،بۆیە هەموو ڕاگەیاندنەکان بە سۆشیال میدیاشەوە هەڵوەشاونەتەوە.

 

ئەو ڕوونیشیکردەوە کە پۆپۆلیستەکان یان یەڤگەرەکانی پۆپۆلیستەکان پشت بە ڕاگەیاندن نابەستن، بەڵکو پشت بە پەیوەندیی جێگرەوە دەبەستن، چونکە ئامرازێکی ڕاستەوخۆیە کە فەرمانڕەوا دەخاتە گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەگەڵ خەڵکدا. "ئێمە بیرمان دێتەوە کە چۆن پەیوەندی جێگرەوە ڕۆڵی هەبووە لە سەرهەڵدانی تەڤگەری پێنج ئەستێرە لە ئیتاڵیا، ترامپ لە خولی یەکەمیدا، چونکە ترەمپ خۆی سەرکردەیەکی پۆپۆلیستی ڕاستڕەوە، سیاسەتەکانیشی کاردانەوەی نەرێنی لەسەر کۆمەڵگە دەبێت.

 

کاریگەری پۆپۆلیزم لەسەر ژنان

لەبەرئەوەی ژنان کاریگەری هەموو سیاسەتێکیان لەسەرە و ڕەنگە ئامانجی سەرەکی بن، فەتحیە سەعیدی جەختی لەوە کردووەتەوە، "بۆ تونس بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی پۆپۆلیزم سەروەری ڕاستڕەوە، پۆپۆلیزمیش کۆنەپەرستە، کاریگەرییەکانی لەسەر ژنان دوو هێندە دەبێت، ئەمە لە دابەزینی یەکسانی ڕەگەزی گەڕانەوە بۆ ئامانجەکانی شەریعەت لە بەشی پێنجەمی دەستووردا، کاریگەری هەبووە لەسەر زۆرێک لەو دەستکەوتانەی ژنان بەدەستی هێناوە، لەوانە بەخێوکردن،هاوسەرگیری ژنێکی موسڵمان لەگەڵ کەسێکی جگەلە موسڵمان، بەگشتی دابەزین و دانپێدانەنانی ڕۆڵی ژنان ئەگەر بە ناڕاستەوخۆش بێت، ڕوویداوە، ئەمەش بووەتە هۆی کەمبوونەوەی ڕێژەی ژنان لە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکان و پەرلەمان، چونکە یەکسانی وەک ستراتیژییەکی کاتی بۆ بەهێزکردنی سیاسی ژنان هەڵوەشاوەتەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، تونس بەرەو سیستەمی دەنگدانی تاکەکەسی هەنگاوی ناوە، ئێمە کۆمەڵگەیەکین کە هێشتا لە کولتوورێکی بەکۆمەڵدا دەژین، تاکیش هیچ بەهایەکی لەناو گروپەکەدا نییە، کاتێک ئەوەی هەبێت کە ئێمە پێی دەڵێین گروپ، دەسەڵات لای پیاوانە نەک ژنان، ژنان خۆیان لە سیستەمێکدا نابیننەوە کە لەسەر بنەمای تاکەکان لە ناوچە گوندنشینەکاندا بنیات بنرێت، چونکە شوێنی خۆیان بە ناو ماڵ دەزانن نەک کایەی گشتی، کە ئەمە بیروبۆچوونی باڵادەستە.

 

فەتحیە سەعیدی، دکتۆر و کۆمەڵناس لە کۆتایی قسەکانیدا جەختی کردەوە کە "ئەو پۆپۆلیزمەی لە تونس لە ئاستی سیستەمی سیاسیدا ئەزموونی دەکەین، ڕەنگە کۆمەڵگە بگەڕێنێتەوە بۆ دەوڵەتێکی پێش مۆدێرن، واتە دەوڵەتێک لە پێش مافەکانی ژنان،بە شێوەیەکی سروشتی مافی ژنان ناسکە، پاشەکشەی زۆر هەیە، هەموو دیاردە کۆمەڵایەتییەکان لە هەڵکشاندان، لەوانەش کوشتن و توندوتیژی دژی، ژنان، لە نێوان شتەکانی تردا دیاردەکان زیاد دەبن.