زوهور مەشریقی

 

تونس – ژنانی نووسەری ڕەوەندی باکووری ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدەست چەندین بەربەستەوە دەناڵێنن کە ڕێگری لە بوونی ئەوان لە دیمەنی کولتووری و میدیایی دەکەن، پەراوێزخستن و دوورخستنەوەیان لە ڕووداو و گردبوونەوەکان، ئەمەش دەرفەتی گەیاندنی بیرۆکەکانیان و دەربڕینی دیدگاکانیان لاواز دەکات.

 

جەخت لەسەر پێویستی پشتیوانی و تیشک خستنە سەر دەنگی ئەم ژنانە دەکاتەوە، کە بەشدارە لە دەوڵەمەندکردنی دیالۆگی کولتووری و کۆمەڵایەتی و بەرزکردنەوەی فرەچەشنی لە گۆڕەپانی داهێنەردا، ئەمەش لەلایەن فەتحیە دبیش، نووسەر و کەسایەتی ئەدەبی تونسی، جەختی لەسەر گرنگی ئامادەبوونی ژنان لە کۆبوونەوە کولتوورییەکاندا کردەوە.

 

سەبارەت بەو ئاڵەنگاریانەی ڕووبەڕووی ژنانی نووسەری دەرەوەی ولات دەبنەوە، ڕوونی کردەوە، کە ئەوان ڕووبەڕووی "توندوتیژیی دوورخستنەوە" دەبنەوە و ناڕەزایەتی لە بەردەوامی پەراوێزخستنیان لە میدیا و کۆبوونەوەی ئەدەبی و کولتووری و تەنانەت مەکۆ فێمینیستەکانیش دەکەن، داوای دانپێدانان دەکەن.

 

فەتحیە دبیش ئاماژەی بەوەشکرد، کە ئامادەبوون و بەشداریکردنی ژنان لە کۆڕ و کۆڕبەندە ڕۆشنبیرییەکان زۆر گرنگە، بەتایبەت بۆ ژنانی نووسەری دەربەدەر کە پێویستیان بەم شوێنانە هەیە بۆ ئەوەی خۆیان بناسێنن و ڕەهەندێکی ژنانە بۆ کارەکانیان زیاد بکەن، وتی: ئەم مەکۆیانە نوێنەرایەتی شوێنی گرنگ دەکەن بۆ ژنانی نووسەر کە لە دەرەوەی زێدی خۆیان دەژین، دانپێدانانیان بە پێگەی خۆیان وەک نووسەر پێدەبەخشن، جگە لەوەش، چاوپێکەوتنە ڕۆژنامەوانییەکان بەشدارن لە بەهێزکردنیان بە نمایشکردنی کارەکانیان چ لە ناوخۆی وڵاتەکانیان و چ لە دەرەوەی وڵات، بەم شێوەیەش بوونیان بەهێزتر دەکەن و سووڕی پەراوێزخستنی بەردەوام دەشکێنن.

 

ڕوونیکردەوە، کە ئەو سەختییانەی ڕووبەڕووی ژنانی نووسەری تونس دەبنەوە کە لە دەرەوەی وڵات دەژین، بە دووانەیی نێوان نیشتمانەکەیان و وڵاتی بەخێوکراویان تایبەتمەندە، وەک نووسەرێک، نووسین و بڵاوکردنەوەی بە زمانی عەرەبی هەڵبژاردووە، لە نێوان تونس و فەرەنسادا دەژیت، لە کاتێکدا کارەکانی زیاتر دەگاتە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەمەش ڕەنگدانەوەی خواستی خۆیەتی بۆ قسەکردن لەگەڵ خوێنەران بە زمانی زگماکییان.

 

هەڵبژاردنی زمانی عەرەبی بە کردەوەیەکی ناڕەزایەتیش دەبینێت بەرامبەر بە شوناسە پارچەپارچەکراوەکانی نێوان "لێرە" و "لێرەیا"، هەرچەندە ژیانی ڕۆژانەی بە زمانی فەرەنسی بەڕێوەدەچێت بەهۆی کارکردنی لەگەڵ بیانییەکان و لەو بوارانەی کە ئەم زمانە پێویستن، فەتحیە دبیش گەڕانەوە بۆ زمانی عەرەبی لە ڕێگەی نووسینەوە بە جۆرێک لە هاوسەنگی لە نێوان ئەو دوو زمانەدا دەبینێتەوە، بەڵام دەقە عەرەبیەکانی بەهۆی لاوازی بازاڕی پەرتووک لە ناوچەکە و کەمیی پێشانگای پەرتووک و شوێنی کولتووری و هەروەها بەشداری سنوورداری ژنانی نووسەری دەرەوەی وڵات لە کۆبوونەوە ئەدەبییەکان و نەبوونی ئەو بانگهێشتانەی لە وڵاتی نیشتەجێبوونیانەوە بۆیان کراوە.

 

پێی وایە ئەم بەربەستە تەنها دارایی نییە، بەڵکو کولتووریشە و لەگەڵ نەبوونی پشتیوانییەکی پێویست بۆ بەرەوپێشبردنی و گەورەکردنی دەنگیان وەک نووسەر زیاتر دەردەکەوێت، هەروەها ژنانی نووسەر زۆرجار بە وردی هەڵدەبژێرن کە بەرهەمەکانیان لە کوێدا بڵاودەکرێنەوە، چونکە بینەری سەرەکی لە جیهانی عەرەبیدایە، کە لە عێراق و ئوردن و میسردا چاپ دەکرێن، بەو واتایەی لە ٨٠٪ی خوێنەرانی هاوڵاتیانی دەرەوەی تونسی زێدی خۆیەتی.

 

وتیشی: ژنانی نووسەر ڕووبەڕووی ئاڵەنگاریەکی زیادە دەبنەوە، ئەویش تامەزرۆیی خوێنەران بۆ قووڵبوونەوە لە ژیانی تایبەتییان، زۆرجار نووسینەکانیان زیاتر وەک پەنجەرەیەک بۆ ئەزموونەکانیان وەک ژن لێکدەدرێتەوە نەک وەک بەرهەمێکی ئەدەبی سەربەخۆ، سەرەتا ئەمەی بە جۆرێک لە ڕەخنەگرتن لەپێنوسدا، بەڵام دواتر بۆی دەرکەوت کە ئەم بەرژەوەندییە دەتوانێت ڕێگەیەک بێت بۆ گەیشتن بە خوێنەران، دابەشکردنی سنووردار ڕێگری لە ناساندنی ژنانی نووسەر دەکات و ئامادەیی ئەوان لاواز دەکات، ئەمەش پێویستی بە هەوڵێکی یەکگرتوو لەلایەن ڕۆشنبیرانەوە هەیە بۆ گەورەکردنی دەنگەکانیان و بەدەستهێنانی ناساندن بۆ پێگەی ئەدەبییان.

 

"نادادپەروەری و پشتگوێخستن"

ڕوونیشیکردەوە، نەبوونی ژنانی نووسەری کۆچبەر لە میدیای نیشتمانی و ناوچەییدا لە سەرەتادا وەک جۆرێک لە نادادپەروەری یان هەڵاواردن سەیر نەدەکرا، بەڵکو لە ئەنجامی سەختی پەیوەندی نێوان ئەوان و دامەزراوە و ڕێکخراوەکانی ڕاگەیاندن، ئەمە جگە لە باڵادەستی چەند دەنگێکی دیاریکراو لە گۆڕەپانی ڕۆشنبیریدا، بەڵام ئێستا ئەو بابەتە بە نائاسایی و نادادپەروەری و پشتگوێخستنی ئەزموونی ژنانی نووسەر لەخۆدەگرێت.

 

هەرچەندە خۆی بە بەختەوەر دەزانێت کە لە ڕێگەی ڕادیۆی کولتووریەوە بینەری لە تونس هەیە، بەڵام لەلایەن دەزگاکانی دیکەی میدیاییەوە کەمترین گرنگی پێدەدرێت و بانگهێشتی بەشداری ناکرێت، جەختی لە مافی ژنانی نووسەری دەرەوەی ولات کردەوە بۆ بەشداریکردن لەم پلاتفۆرمانانەدا، هەروەها کارەکانیان شایەنی تیشک خستنە سەر و دان پێدانانە بە ئەزموونەکانیاندا.

ڕوونیشی کردەوە، کە نووسینی ژنان بەردەوامە لە بەدەست پەراوێزخستنەوە بەهۆی بیرکردنەوەیەکی پیاوسالارییەوە کە نووسین وەک دۆمەینێکی پیاوانە سەیر دەکات، ئەمەش دەبێتە هۆی بێباکی و نەبوونی پشتیوانیی پێویست بۆ هەوڵەکانی ژنان لەو بوارەدا.

 

"ژنان بەشێکی دانەبڕاون لە پرۆسەی داهێنەرانە"

سەبارەت بە مامەڵەکردنی لەگەڵ پرسەکانی ژنان لە بەرهەمەکانیدا، دووپاتیکردەوە، کە هەمیشە وەک نووسەرێکی فێمینیست پۆلێن دەکرێت، نووسین لەسەر ژن بە هەڵبژاردنێکی زوو تێپەڕ یان ڕازاوەی نازانێت، بەڵکو بە بەشێکی دانەبڕاو لە پرۆسەی داهێنەرەکەیەتی، زۆربەی کارەکتەرەکانی ناو ڕۆمانەکانی ژنن، کە هەڵبژاردنێکی هۆشیارانە، بەو پێیەی دەیەوێت ڕۆڵ و ژیانێکیان پێبدات کە لە دەقەکانی پێشوودا پێیان نەدراوە، زۆرجار بوونی ئەوان تەنها تەواوکەری پاڵەوانی پیاو بووە، ڕۆمانی "میلانین"ی خۆی بیرهێنایەوە، کە یەکێکە لە بەرهەمە باناوبامگەکانی و ناوەندی لێکۆڵینەوەی کۆمەڵناسی لە زانکۆی توان بە یەکەم ڕۆمانی فێمینیستی بناغەی زانی، ئەم پۆلێنکردنەش دڵی خۆشی کرد، چونکە ڕەنگدانەوەی باوەڕە قووڵەکەیە بەم ڕێبازە.

 

سەبارەت بە ڕاستی ژنانی تونس لە ئەمڕۆدا ئاماژەی بەوەدا، کە توندوتیژی دژی ژنان دیاردەیەکی جیهانییە، بەو پێیەی ژنان لە کۆمەڵگە جیاوزەکاندا تووشی دەبن، وتی: ژنانی نووسەر لە فەرەنسا سەرەڕای ئەوەی بە "خاکی ئازادییەکان" ناسراوە، بەدەست دوورخستنەوە و هەڵاواردنەوە دەناڵێنن، چونکە کۆچبەری باشووری جیهانین، ئەمەش ناچاریان دەکات ڕووبەڕووی کارەساتێکی ڕەشببنەوە.

 

فەتحیە دبیش، نووسەری تونسی وتی: لە ئێستادا سەرقاڵی پڕۆژەیەکن تیشک دەخاتە سەر بوونی ئەوان و چۆن ڕووبەڕووی ئەم توندوتیژییە دەبنەوە، ئەوەی بە "توندوتیژیی بێدەنگکردن" پێناسە کرد، کە دەنگی ژنانی نووسەری کۆچبەرە لە نەبوونی و دەنگدانەوەیان هێشتا نەگەیشتووە، ئەمەش لە ژێر ڕۆشنایی دۆخێکی بێباکی و هەندێکجاریش ناناساندنی سیستماتیکە.