هێرۆ عەلی

 

ناوەندی هەواڵ- ''ژن، ژیان، ئازادی'' تەها دروشمێک نییەو بووەتە فەلسەیەفی جیهانی، ژنان و ئازایخوازان لە سەرانسەری جیهانەوە بە وتنەوەی ئەم فەلسەفەیە هاواری ئازادی دەکەن تاوەکو کۆمەڵگەش ئازادبێت، هەروەک ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان لە تێزە فیکری و سیاسیەكانی خۆیدا جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە "تا ژنان ئازاد نەبن، كۆمەڵگە ئازاد نابێت".

 

لە بنچینەدا ژن، ژیان، ئازادی دروشمێكی فەلسەفی، فیكری، كولتووری، كۆمەڵایەتی و سیاسییە، واتە فرە ڕەهەندە و میتۆدەكەی قەبارە و پانتاییەكی فراوانتری هەیە، ئەگەر بەراوردی ئەم دروشمە لەگەڵ چەند دروشمێكیتری شۆڕشەكانی رابردوو بكەین، دەبینین چەندە دروشمێكی هەمەلایەن و گشتگیر و جیهانیانەیە، تەنانەت خۆی بەهیچ ئایین و چینێك، یان گەل ونەتەوەیەكەوە سنوردار و بچوك نەكردووەتەوە، بەڵكو سەرجەم ڕەهەندە فراوانەكانی مرۆڤایەتیی هەڵگرتووە، ڕەهەندێكی كۆمەڵایەتی سیاسی قوڵی هەیە و بووەتە دروشمێكی جیهانی، بەجۆرێک ئێستا ژنانی نەتەوە جیاوازەكانیش ئەم دروشمە بەرز دەكەنەوە و لە سایەیدا بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی خۆیان و مافەكانیان خەبات دەكەن.

 

خەباتی ژنان پەرەسەندنی بەخۆوە بینیووە

خەباتی ژنان لە سەرانسەری جیهاندا پەرەسەندنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، کە بۆتە هۆی سەرهەڵدانی تۆڕێکی هاوپشتی سنووری و زەمینەیەکی هاوبەش بۆخەبات، هەروەها ئەو پلاتفۆرمانەی ژنان دروستیان کردووە و تۆڕەکانی هاوسۆزی و رێکخستن بوونەتە ئامرازێکی بەهێز کە خەباتی ژنانیان گشتگیرتر و یەکتربڕتر کردووە لە سەرانسەری جیهاندا، بۆیە ژنان لە پێشەنگی بەرەنگاربوونەوەی ڕژێمە سەرکوتکەر و دیکتاتۆرەکانن و داوای دیموکراتی، ئازادی، یەکسانی و دادپەروەری دەکەن، لە هەمووی گرنگتر لە ڕێگەی بەرخۆدانیانەوە سەرکردایەتی ئۆپۆزسیۆنی کۆمەڵایەتی دەکەن، دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی" بەرجەستەی ڕۆحی ڕزگاریخوازی ژن و ئامادەبوونی بەکۆمەڵ و ڕزگاری کۆمەڵایەتییە.

 

ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان، ژنی وەکوو یەکەمین نەتەوەی بە کۆیلەکراو لە مێژوودا پێناسە کردووە و لە دوای ئەوەی ئایدۆلۆژیای ئازادیی ژنی لە ساڵی ١٩٩٨ دا گەڵاڵە کرد، ڕایگەیاند: "هەتا ژن ئازاد نەبێت، کۆمەڵگە ئازاد نابێت".

 

ژن، ژیان. ئازادی بەرهەمی ٤٥ ساڵ تێکۆشان

"ژن، ژیان، ئازادی" بەرهەمی ٤٥ ساڵ تێکۆشانی تەڤگەری ئازادیی کوردستانە، ئەم تەڤگەرە لە یەکەمین کۆنگرەیەوە دوو ژن تێیدا بەشداریان کرد، تا ساڵی ١٩٩٣، کە بۆ یەکەمینجارهەنگاوی بۆ بە ئەرتەش بوونی ژنان هەڵگرت و بە قۆناغی دژواردا تێپەڕی، دوای قەڵەمبازی ١٥ی تەباخ و دەستپێکردنی تێکۆشانی گەریلایی، ژنانی کورد بە هەوڵ و تێکۆشان و پێداگریی خۆیان و لە ئاکامی تێکۆشانێکی دژواردا جێگەی خۆیان لە ناو تێکۆشانی گەریلایی دا کردەوە، ئەویش لە ئاکامی شەهید بوونی دەیان ژنە پێشەنگی تێکۆشانی کورد وەک بێریڤان، بێریتان، زیلان و سەدان ژنی دیکە، کە دواتر ژنانی کورد هەنگاو بە هەنگاو خۆیان ئۆرگانیزە کرد و خۆیان گەیاندە ئاستی بە ڕێکخستنکردن، پارتی ئازادی ژنانی کوردستان "پاژک" و یەکینەکانی ژنانی ئازادیی ستار ناسراو بە "یەژاستار" بەرهەمی ئەو بەرێخستنکردنە بوون.

 

دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی" بەرهەمی ئەو قۆناغەی تێکۆشانی ئازادیی ژنانی باکوری کوردستانە، ئیتر لەو کاتەوە ئەو دروشمە لە ناو تێکۆشانی ئازادی دا بووەتە هێمای پێشەنگایەتیی ژنانی کوردستان، بەمشێوە شۆڕشی ژیانەوەی ژنان جارێکیتر لە سەر ئەو خاکەی شۆڕشی کشتوکاڵیی تێدا پێکهاتبوو، دەستی پێکرد و گەیشت بە ئاستێک کە ئێستا سەرتاسەری رۆژهەڵاتی کوردستان و جیهانی تەنیوەتەوە.

 

ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان، لە ساڵی ٢٠٠٦دا لە پەیامێکدا کە بۆ ژنانی ناردووە دەڵێت: ژنان پێویستە سەرنجیان لەسەر قووڵکردنەوەی ئایدۆلۆژیای ڕزگاری ژن بێت، ژنان لە هەموو بارودۆخێکدا پێویستیان بە پاراستنی سەربەخۆیی خۆیان هەیە؛ هەروەها دەڵێت: "مرۆڤ نابێت لە ئازادی ژن بترسێت".

 

هەروەها لە ساڵی ٢٠٠٧دا، ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵائۆجالان لە دیدارێکی دەگمەندا لەگەڵ پارێزەرەکانی لە زیندانی ئیمرالی، ناوەڕۆکی ڕێبازی خۆی بۆ پرسی ئازادیی ژن کورت دەکاتەوە و دەڵێت: بۆمن ئازادی ژن لەسەروو ئازادی وڵاتەوەیە.

 

هەروەها لە ساڵی ٢٠١٤، لەدوای هێرشی چەتەکانی داعش بۆ تاڵانکردن و داگیرکردنی خاکی ڕۆژئاوای کوردستان جارێکی تر بە دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی"، شۆڕشێک لە ڕۆژئاوای کوردستان دروستبوو کە بوو بە شۆڕشی ژنان و بە هەوڵ و ماندوو بونێکی بێ کۆتا توانیان نیشتیمانی خۆیان بپارێزن بە بوونی هەزاران گیان فیدایی.

 

خه‌باتی‌ ژنان بۆ یه‌کسانیخوازی ‌‌و دژ به‌ هه‌ڵاواردن ‌و چه‌وسانه‌وه له‌ جیهاندا خه‌باتێکی‌ پڕ له‌ هه‌وراز‌ و نشێو ‌و دوور‌ودرێژه‌‌ و ژنان قوربانیی‌ زۆریان له‌م پێناوه‌دا‌ داوه‌.

 

کوشتنی ژینا بووە هاواری "مەرگ بۆ دیکتاتۆر"

ژنانی ئازادیخواز لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لە کاتی دەربڕینی داواکاریەکان و ئەنجامدانی چالاکی لە لایەن دەسەڵاتدارانی ناوچەکە، ڕوبەڕووی سەرکۆنەکردن و کونجی زیندانەکانیان دەکەنەوە، لە ناویاندا ڕژێمی ئێران، کە بەردەوام ژنانی سیاسەتمەدار و چالاکوانانی ئازادیخواز و ژنانی مەدەنی پەلکێشی زیندانەکانی دەکات، بەجۆرێک لە ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢دا، ژینا ئەمینی، ژنە کوردێکی خەڵکی شاری سەقزلە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لە لایەن پۆلیسی ڕەوشتی ڕژێمی ئیسلامی لە شاری تارانی پایتەختی ئێران بە بیانووی نەگونجاوی حیجابەکەیەوە کرایە ئامانج، کە دواتر بەهۆی ئەشکەنجەو و لێدانەوە کەوتە حاڵەتی بێهۆشیەوە، دوای سێ ڕۆژ مانەوەی لە نەخۆشخانەی کەسرا لە تاران گیانی لەدەستدا، کوشتنی ژینا ئەمینی لە ناو شار و شارۆچکەکانی ڕۆژهەڵات، دواتر لە ناو شارەکانی ئێران دەنگدانەوەیەکی زۆری هەبوو، کە زیاتر لە هەشتا شار و شارۆچکەی سەرتاسەری وڵات خۆپیشاندان تێیاندا ئەنجام درا،  کە لە لایەن گەنجان و ژنانەوە سەرهەڵدانێک بە دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی" دەستی پێکرد، کە ئەم سەرهەڵدانە لە هەموو جیهاندا دەنگیدایەوە و بوو بەدەنگی ملیۆنان ژن کە هاوسۆزیان لەگەڵ یەکتردا کرد، بە جۆرێک لەگەڵ تەشەنەسەندنی ناڕەزایەتییەکان، ژنانی گەنج، تەنانەت خوێندکاری قۆناغی ئامادەیی و ناوەندیش، باڵاپۆشی خۆیان دڕاندووە و هاواریان دەکرد، "مەرگ بۆ دیکتاتۆر"، ئەم سەرهەڵدانە بوو بە ڕەنگ و دەنگی هەموو ئەو ژنانەی کە لە ژێر فشار و ڕژێمی عەقلییەتی پیاودا ڕۆژانە ناچاربە ژیانێکن کە ناسنامە و هەبوونیان لەناو دەبات.

 

دەستکەوتەکانی ڕاپەرینی شۆڕشی ''ژن ژیان ئازادی'' بۆ ژنان بریتی بوون لە هێنانە پێشەوەی ژنان بۆ خەباتکردن، درووستبوونی متمانە بەخۆبوون، جگە لەوەش گەنجانێکی زۆر هاتنە نێو خەباتکردن و لەوە تیگەیشتن ئەم شۆڕشە نەک خەباتێکە دژی دەسەڵات بەڵکو خەباتێکە بەرامبەر ئەو ستەمە زۆرانەی لە ژن دەکرێت و شەڕکردنە لەگەڵ کولتوور و ئاینێک کە ژن دەچەسێنێتەوە.

 

بەپێی ئەو ڕاپۆرتانەی ڕێکخراو و دامەزراوەکانی مافی مرۆڤ بڵاویانکردووەتەوە، لە ١٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ تا ٢٢ی کانوونی یەکەمی هەمان ساڵ، ٥٠٧ کەس لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوژراون، کە لانیکەم ٦٩یان منداڵ بوون، زیاتر لە ١٨ هەزار و ٥٠٠ کەس دەستگیرکراون، پێشبینی دەکرێت کە ٦٥٤ کەس لەوانە خوێندکار بوون، هەزار و ١٩٦ گردبوونەوەی شار و زانکۆکان بەڕێوەچووە، ١٦١ شار و ١٤٤ ناوەندی زانکۆ بەشداری گردبوونەوەکان بوون.

 

هەروەها لە ساڵی ٢٠٢٣دا لانیکەم ٧٤٥ هاوڵاتی و چالاکوانی کورد لەلایەن هێزە ئەمنییەکان یان دامودەزگا دادوەرییەکانی ڕژێمی ئیسلامیی ئێرانەوە لە شارە جیاوازەکانی پارێزگاکانی ئیلام، ئازەربایجانی ڕۆژئاوا، کوردستان، کرماشان، تاران، ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات، خووزستان، خوراسانی ڕەزەوی و مازەندەران بە هۆکاری سیاسی دەستبەسەر کراون، هەرلە ساڵی ٢٠٢٣دا، ٨٣٥ کەس لە ئێران لەسێدارە دراون، ئێران لەدوای چین زۆرترین ژمارەی لەسێدارەدانی هەبووە.

 

 

هاوکات ڕژێمی ئێران لە ساڵی ٢٠٢٤دا ٩٧٥ کەسی لەسێدارە داوە کە ٣١ کەسیان ژن بوون، ئەمە زۆرترین ژمارەی لەسێدارەدانەکانی ژنانە لە ماوەی ١٧ ساڵی ڕابردوودا، هەروەها جێبەجێکردنی سزای لەسێدارەدان لە ئێران بە ڕێژەی ١٧٪ زیادی کردووە، ئەو ژمارەیە بە بەراورد بە ساڵی ٢٠٠٨ بەرزترین ڕێژەی لەسێدارەدانە، لە ئێستاشدا کە ساڵی ٢٠٢٥ە، سێ چالاکوانی ژنی دیکە لە زیندانەکانی ئێران ڕووبەڕووی سزای لەسێدارەدان بوونەتەوە کە بریتین لە پەخشان عەزیزی، وریشە مورادی و شەریفە محەمەدی.

 

دوای تێپەڕ بوونی سێ ساڵ بەسەر ئەم شۆرشەدا، کاریگەرییەکانی ئەم سەرهەڵدانە لەسەر گەلی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ماوەتەوە، ڕژێمی ئێران لەگەڵ هاتنی ساڵیادی شۆرشی ''ژن، ژیان، ئازادی'' سەرجەم ئەو ڕێکارانە دەگرێتە بەر بۆ ڕێگریکردن لە ناڕەزاییەتی دەربڕینی خەڵک، بە گرتنی ڕێگاکان و بڵاوکردنەوەی هێزی ئەمنی لە نێو شارەکاندا، هەروەها بە دەستگیرکردنی چالاکوانان و کەسانی ئازادیخواز هەوڵدەدات خەڵک بترسێنێت و ڕێگری بکات لە گردبوونەوە و چالاکییەکانی خەڵکی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران.

 

ده‌سه‌ڵاتی سه‌ركوتكه‌ر و دیكتاتۆر و تیۆكراتی ئیسلامی ئێران، ماوه‌ی ٤٣ ساڵه‌ به‌ناوی شۆڕشی ئیسلامی، هه‌رچی چه‌وساندنه‌وه‌و زوڵم و زۆرداری هه‌یه‌ كردوویه‌تی، به‌تایبه‌ت به‌رامبه‌ر ژنان و نه‌ته‌وه‌و ئاین و مه‌زهه‌به‌ جیاوازه‌كانی تری ئێران، واتا رژێمێك ٤٣ ساڵه‌ له‌سه‌ركاره‌ كه‌ دوژمنی ئازادی و دیموكراتی و مافی نه‌ته‌وه‌و ئاینه‌ جیاوازه‌كانه‌، ئه‌مه‌ش هۆكاربووه‌ كه‌ سه‌رجه‌م گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ جیاوازه‌كان و ژنان و گه‌نجان له‌ ئێران ناڕازیبن.

 

دو‌ژمنایه‌تی كۆماری ئیسلامی به‌رامبه‌ر "ژن، ژیان، ئازادی" وایكردووه‌، تا ئێستا به‌ هه‌زاران ژنی كوشتوه ‌و به‌ هه‌زارانیشی فڕێیداونه‌ته‌ كونجی زیندانه‌كان، چونكه‌ یاساكانی ده‌سه‌ڵاتی ئیسلامی ئێران هیچ ماف و ئازادیه‌كی بۆ ژنان تێدا نییه‌، ده‌یه‌وێ به‌ زه‌بری یاسا و به‌ زۆرداری ژن وه‌ك كۆیله‌یه‌كی ماڵی كراو بێده‌نگ بكات.

 

ئەگەرچی ڕاپەرینی شۆرشی" ژن، ژیان، ئازادی" نەیتوانی کۆتایی بە دەسەڵاتی دیکتاتۆری کۆماری ئیسلامی بهێنێت، بەڵام بەو واتایە نییە کە نەروخێت و بەو واتەیەش نییە کە شۆرش تەواو بوبێت و بە ئەنجام نەگەیشتبێت، بەڵکو بەردەوام بە شێوازی جۆراوجۆر درێژەی هەیە، هەبوونی کێشە و گرفتی ناوخۆیی لە ئاستی ئێران و قەیرانەکانی ئابووری، سیاسی، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی، گەندەڵی سیستماتیک، گرانی و بێ رێزی بە مافی ژنان، کرێکاران، مناڵان و دژوازی نێوان نەریتی بیرکردنەوەی دەستەڵاتداران و جیلی نوێ، هەرکام لەوانە دەتوانێ ببێتە هۆکار بۆ شۆڕشی کۆتایی.

 

شۆڕشی ژینا شۆڕشێکی هاوبەشە

هەروەها هەر وەکو ڕۆژهەڵات و تەواوی جیهان بەهەمان شێوە لە باشووری کوردستان ژنان گرفتیان هەیە، نوێنەرایەتی ژن نییە، ئەجێندایی پارت دەبینرێت، تا ئێستاش کاریگەری کۆمەڵگە بەسەر ژنانەوە دیارە، ژنان لە باشوورهەمان ئەو گرفتانەیان هەیە کە ژنان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان هەیانە، لە ڕووی خێزان و بەشداریکردنیان لە کایەی سیاسی و داواکردنی ئازادی و مافەکانیان، بۆیە ژنان لە باشوور دەتوانن بە خوێندنەوە بۆ دۆخی ژیانی خۆیان و بینینی بەربەستەکانی بەردەمیان بگەنە ئەو بیروباوەڕیەی شۆڕشی ژینا شۆڕشێکی هاوبەشە، بۆیە پێویستە هاوشانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان ئەم شۆڕشە لە باشووریش سەرهەڵبدات، چونکە مەترسیەکان گشتگیرن و سیاسەتی دەوڵەتانی داگیرکەر وەک تۆڕێک وایە و هەمیشە دەستوەردانیان هەبووە لە سیاسەتی یەکتردا بەتابیەتی بۆ کوردستان.

 

لە ئێستاشدا سیستەمی هێز و کولتووری پیاوسالاری هەوڵی کاڵبوونەوەی درووشمی ''ژن، ژیان، ئازادی'' دەدات و دەیەوێت وشەی ژن تێدا بسڕێتەوە و بە پلان و سیاسەت لە خاوەنداریەتی ژن وەربگرێتەوە، کە بەشێکی زۆری ئەم شۆڕشە ژن بوون، بۆیەپێویستە خەبات بۆ نەهێشتنی پیاوسالاری لە دیدگای پارتەوە بکرێت، چونکە سیستەمە کولتوورییەکە جیاکاری ڕەگەزی لەنێوان ژن و پیاو درووست دەکات.

 

ژن ئازاد نەبێت و بەمافەكانی نەگات، كۆمەڵگەش بە ماف و ئازادییەكانی ناگات

ئازادیی ژن لە بنەڕەتدا كێشەیەكی قوڵی مێژوویی خودی كۆمەڵگەیە، بۆیە تا ژن ئازاد نەبێت و بەمافەكانی نەگات، كۆمەڵگەش بە ماف و ئازادییەكانی ناگات، چەندین هەزار ساڵە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بەدەست قەیران و كێشەی زۆرەوە دەناڵێنێت‌، بەڵام ئەزموون پێمان دەڵێ‌ تا كێشەكانی ماف و ئازادییەكانی ژن چارەسەر نەبێت، كێشەی كۆمەڵگەش چارەسەر نابێت، بۆیە ئێستا ژنی كورد لەناو ئەو شۆڕشەدا بۆتە پێشەنگ و كارەكتەری سەرەكی و بەردەوامن لە بەرخودان.