ئەلیف میرکان 

 

تەڤگەرەکانی ژنان کە بەرەنگاری بوون و خەباتیان بۆ ئازادی کۆمەڵایەتی و ژنان کردووە، هەمیشە گەشەیان کردووە و کاریان کردووە بۆ پەرەپێدانی ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی خۆیان لەگەڵ کۆمەڵگە، نموونەی بەرچاوی ئەمە لە سەدەی بیستەمدا بریتین لە کۆدە شۆڕشگێڕەکانی ژنان کە لەلایەن ژنە چالاکوانانی ناو سوپای زاباتی بۆ ڕزگاری نیشتمانی داڕێژراون، ئەم کۆدانە دوای ڕاوێژکردن لەگەڵ کۆمەڵگە ناوخۆییەکان سەبارەت بە دۆخی ژنان داڕێژراون، ئەم کۆدانە چوارچێوەی بنەڕەتی ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ژنانیان دامەزراند، لەسەر بنەمای مافی کارکردنیان، کرێی دادپەروەرانە، بڕیاردان لەسەر ژمارەی منداڵان، خوێندن، ئازادی لە توندوتیژی و پێشەنگایەتیکردن، بەهەمان شێوە ئەو یاسایانەی کە ژنانی فەڵەستینی و تونس دایانڕشتبوو، گرنگییەکی زۆریان هەبوو.

 

لە سەدەی بیست و یەکەمدا، بۆتە پێویست بۆ پەرەپێدانی ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتی بۆ ژنان لەگەڵ کۆمەڵگە، لەسەر بنەمای ئەو ئەزموونە مێژووییانەی کە ژنان بە درێژایی تەمەنەکان کەڵەکەیان کردووە، بۆ ئەوەی ئەو جینۆسایدە کۆمەڵایەتی و ژنانە بوەستێنین کە ئەمڕۆ شاهیدی دەکەین.

 

بیرۆکەی ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتی بۆ ژنان کە لەلایەن ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالانەوە لە ساڵی ٢٠٠١ دەستیپێکردووە، داوا لە ژنان دەکات ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتی هاوتەریب لەگەڵ "ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی" جان جاک ڕۆسۆ پەرەپێبدەن، بەڵام تایبەت بێت بە ڕزگاری ژنان، ئەم دەستپێشخەرییە درێژەپێدەری بووژانەوە و مۆدێرنیزاسیۆنی نەریتی ژنانە کە پەیوەندییان بە ڕێکوتنە کۆمەڵایەتییەکانەوە هەیە بە درێژایی تەمەنەکان.

 

ئەم ڕێکەوتنە وەک پێویستیەکی جیهانی سەیر دەکرێت کە سنوورەکانی کوردستان و تورکیا تێدەپەڕێنێت، وەک بنەمایەک بۆ خەباتی ژنان لە سەرانسەری جیهاندا دەبینرێت، لە چوارچێوەی ڕاستی کۆمەڵایەتی ژنان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، جەخت لەسەر پێویستی گۆڕینی ئەم هۆشیارییە دەکاتەوە بۆ بنیاتێکی کۆمەڵایەتی دیموکراتیک کە لە ڕێگەی کۆدەنگییەکی فراوانەوە بەشە جۆراوجۆرەکان لەخۆ بگرێت  تێکۆشانی ڕزگاریخوازی ژنان لە سەدەی بیست و یەکدا بەهێزترین کاندیدە بۆ پەرەپێدانی ئەم ڕێکەوتنە.

 

هەروەها ئەو بەشە باس لە بیرۆکەی "رینێسانسی ژن" دەکات، کە لە سەرەتای ساڵانی ٢٠٠٠ لە چوارچێوەی تەڤگەری ڕزگاریخوازی ژنانی کورددا دەستی بە سەرهەڵدان کردووە، کە تێیدا ژنان هۆشیارییەکی قووڵتریان لەبارەی ناسنامەی خۆیان و مافی بەرگریکردن لە خۆیان بەدەستهێناوە، جگە لەوەش ئەم ڕێکەوتنە پەیوەستە بە کۆمەڵێک چەمکی بنەڕەتی وەک تیۆری پچڕان، سیستەمی ژن، پڕۆژەی گۆڕینی پیاو، ئایدۆلۆژیای ڕزگاری ژن، زانستی ژن (جینۆلۆجی)، جیابوونەوەی بێکۆتایی، پێکەوەژیانی ئازاد، هاوسەرۆکایەتی، کە هەموو ئەمانە ئامانجیان نەهێشتنی ژێردەستەیی ژنان و بەهێزکردنیانە بۆ ئەوەی بە ئازادی و یەکسان لە هەموویاندا بەشداری بکەن لە کایەکانی ژیان، ئەم کارە ئامانجی بەڵگەنامەکردن و چەسپاندنی هەموو ئەو دەستکەوت و دەستکەوتانەیە کە لە ماوەی ١٨ ساڵ خەباتدا بەدەست هاتوون، یارمەتیدەرە بۆ پاراستن و کۆدکردنی ئەم دینامیکیانە لە چوارچێوەیەکی کۆمەڵایەتی گشتگیردا.

 

ئێمە دەمانەوێت لە چ جیهانێکدا بژین؟

ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ژنان هەوڵێکە بۆ داڕشتنی وەڵام بۆ ئەو پرسیارەی "دەمانەوێت لە چ جیهانێکدا بژین؟" لە ڕوانگەی ژنەوە، بە هەموو ڕەهەندەکانییەوە، بە پەیوەندییە کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری، یاسایی و ڕەگەزییەوە، فۆرمێکی دەوڵەمەند و فرەلایەنە لە خەبات، لەسەر بنەمای ڕەخنەیەکی بەهێز لە سەردەم و ئەو سیستەمەی کە تێیدا دەژین، لە هەمان کاتدا پێکهاتەی کۆمەڵایەتی شی دەکاتەوە، لە ڕێگەی مشتومڕێکی بوێرانە، چۆن و لەگەڵ کێ و لە چ ئاستێکدا و بە چ ئامراز و میتۆدێک دەتوانرێت بژاردەیەکی ژیانی جێگرەوە دروست بکرێت.

 

نەخشەڕێگایەکە بە ئامانجی تێپەڕاندنی یاسا دامەزراوەکان کە دان بە ئیرادەی ژناندا نانێت  ئامانجی پێشەنگایەتییە لە کۆتاییهێنان بە کولتوری توندوتیژی و ملکەچبوون و پەرەپێدانی کولتووری ڕێکەوتن، بەهاکانی ژنان دەکاتە دینامیکی و نەرم و نیان بۆ دەوڵەتێکی کەمتر و ئازادی زیاتر و ئاشتی کۆمەڵایەتی، چوارچێوەی ڕێکەوتنە بۆ ژیانێکی ئازاد، لە بنەڕەتدا ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی بریتییە لە تێگەیشتن لە بنەماکانی ژیان کە هەموو ئەو ژنانەی ئارەزووی ئازادی دەکەن هاوبەشن، بەم مانایە تەنیا هەنگاوێکی سیاسی و تاکتیکی پراکتیکی نییە؛ بەڵکو لە بنەڕەتدا دەقێکە بۆ کولتوورێکی ئاشتەوایی دیموکراتی کە لەسەر بنەمای بەها ڕزگارکەرەکان دامەزراوە و کەرتە فراوانەکانی کۆمەڵگە لەخۆدەگرێت، بەڕوونی چوارچێوە بۆ ژیانێکی ئازاد کە خواستی توێژە بەرفراوانەکانی کۆمەڵگەیە، ناتوانرێت بە یەک ڕێکەوتنی پێشوەختە دیاریکراو پێناسە بکرێت.

 

ئێمە ناتوانین بە دابڕان لە مێژووی ژنان و شۆڕشی ژنان بیر لە ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ژنان بکەینەوە و مامەڵەی لەگەڵ بکەین، هەروەها ناتوانین لەگەڵیدا خەریک بین و بیکەینە شتێکی ژیانی، گرنگە ئەم سێ بوارە بە شێوەیەکی گشتگیر، لە پێوەندی لەگەڵ یەکتردا، لەگەڵ لایەنی کاریگەر و کاریگەری بوونیان تاوتوێ بکرێت و لێی تێبگەین، گرنگە پێگەی ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی لە مێژووی ژنان و ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتییەکانی ژنان لە مێژووی کۆمەڵایەتیدا تێبگەین.

 

لە هەمان کاتدا جێگای کولتووری ڕێکەوتن و کاریگەرییەکانی لەسەر شۆڕشەکانی ژنان بە درێژایی مێژوو بابەتێکی جیاوازە لە لێکۆڵینەوە و شیکردنەوە، شۆڕشەکانی ژنان بەرهەمی هزر و هێزی سۆزداری ژنانە، توانای ئەوەیان هەیە ڕێکەوتنێک لەگەڵ کۆمەڵگە لەسەر بناغەیەکی پتەو ئەنجام بدەن، شۆڕشی یەکەمی ژنان، کە ڕەنگە بە شۆڕشی گوند، شۆڕشی بەردینە نوێ، یان شۆڕشی کشتوکاڵیش ناوی ببەین، ڕێک شۆڕشێکی لەو جۆرەیە. کاتێک شیکاری ئەو پێشهاتانە دەکەم کە ژنانیان لە مێژووی کۆمەڵایەتیدا جیاکردۆتەوە، ناتوانم بیر لەوە نەکەمەوە کە "چ متمانە بەخۆبوون و خوڵقاندن و دروستکردنی کۆمەڵگەیەک لە دەوروبەری ژندا، نایاب و سەرنجڕاکێشە! ، ڕێکەوتنێکی ئامانجدارە! پیرۆزکردنی بوونی کۆمەڵگە لە داهێنانی خۆیدا!".

 

مرۆڤ سەرسام دەبێت، پاشان پرسیارێک دێتە پێشەوە، بۆچی ئێستا یان ئەمڕۆ ناتوانین درک بەم شتە بکەین؟

لەگەڵ گەڕان بەدوای وەڵامەکەدا دەگەڕێمەوە بۆ مێژووی ژن و شۆڕشەکەیان و ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ژنان، زۆر ئەستەمە لێیان تێبگەین بەبێ ئەوەی مێژوویان، ئەو شۆڕشانەی لە مێژووی ئەواندا ڕوویانداوە، ئەو ڕێکەتنانەی کە هەردووکیان لەسەری بنیات نراوە، بزانین. هەر لەبەر ئەم هۆکارە، هەموو ئەو تەڤگەر و کەسایەتییە ژنانەی کە لە سەدەی بیست و یەکدا کاری ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ژنان لە ئەستۆ دەگرن و لە خەمی خۆیاندان، دەبێ مێژووی ژن و شۆڕشی ژن، هاوشانی کاری ڕێکەوتنی بنووسن، چونکە "مەحاڵە ژیان ئازاد بکرێت بەبێ شۆڕشێکی ژنی ڕادیکاڵ، بەم شێوەیەش بەبێ گۆڕانکاری لە عەقڵیەت و ژیانی پیاودا، چونکە بەبێ ڕزگارکردنی ژن، کە توخمە بنەڕەتییەکەی ژیانن، ژیان هەمیشە وەک سەرابێک دەمێنێتەوە".

 

ئەو کەسەی کە ناتوانێت xwebûn (خۆسەری) هەبێت، ناتوانێت جوانیناسی و ئەخلاقی هەبێت

 

ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ژنان پێش هەموو شتێک لەسەر بنەمای تاک و کۆمەڵگەیەکی ئازاد دامەزراوە، هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ​​گەشەکردن و ئازادی ئەو تاکەی کە پەیوەندییەکی دروستی لەگەڵ کۆمەڵگەکەیاندا دامەزراندووە، بابەتێکی بنەڕەتی ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ژنانە، بە واتایەکی تر بۆ ئەوەی لە کوردیدا خۆسەر بیت. بۆ ژنانیش بوون بە خۆسەر بناغەی ئەخلاق و جوانیناسییە. ئەوانەی ناتوانن خۆسەر بن، ناتوانن جوانیناسی و ئەخلاقیان هەبێت، بۆیە ناتوانن ڕێکەوتنیان لەگەڵ کۆمەڵگە هەبێت، لەم ڕووەوە دەبێت بڕگەی یەکەمی ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ڕێکەوتنی ژنان لەگەڵ خۆیاندا بگرێتەوە، بەبێ ئەوەی ئەم بڕگەیە لەلایەن ژنانەوە بە کۆششێکی زۆرەوە بنووسرێت و جێبەجێ بکرێت، مەحاڵە ژنان ڕێکەوتنیان لەگەڵ کۆمەڵگەدا هەبێت، بناغەی کولتوری دایکی ژن ئەو دایکەیە کە ئاگاداری خۆی و کۆمەڵگەکەیە.

 

ئەگەر ژنان هەزاران ساڵە کۆمەڵگەی بنیاتناوە و بەڕێوەی ببات، ئەوە لەبەرئەوەیە کە خۆئاگادارییەکی زۆر بەهێزیان هەبووە، ئەوان خۆیان و منداڵەکانیان و باقی کۆمەڵگەیان لە بەرامبەر بارودۆخی سروشتی سەختدا پاراست، مرۆڤایەتی و کۆمەڵایەتییان کرد، ئەمەش بە ڕێکەوت و بە پراکتیزەکردنی هەڕەمەکی ڕووی نەداوە. لە ڕێگەی یاساکانەوە، واتە ڕێکەوتنەکانەوە بەدەست هات، کە قەدەغەکردن و تابۆ و هتدیشی لەخۆگرتبوو، ئەمەش لە ڕێگەی کولتوری ڕێکەوتنەکانەوە بەدەست هات کە ژنان بەبێ هیچ پشتگوێخستنێکی کۆمەڵایەتی بۆ سروشت و بوون و کۆمەڵایەتی خۆیان دروستیان دەکرد، کە ئاگاداری بوون و لێی تێگەیشتن.

 

لە کاتێکدا کە کۆمەڵایەتیکردن لە ژێر پێشەنگایەتی ژناندا گەشە دەکات، عەقڵی ژنانیش بۆ شکۆمەندکردنی کۆمەڵگە بۆیان زۆر گرنگە، لە کاتێکدا ژنان خۆیان و کەسایەتی خۆیان پیرۆز دەکەن، خۆئاگادارن، ئاگاداری پەیوەندییەکانی نێوان بوون و کۆمەڵگە و سروشتیانن. ئاگاداری پێشەنگایەتی ژنان و چاوەڕوانکراوی و فێرکردنی زمانی کۆمەڵگە و کشتوکاڵ و دروێنە و پاراستن و پەیوەندی سێکسین، هەرچەندە بە درێژایی هەزاران ساڵ پێشەنگایەتی ژنان لە کۆمەڵگەدا، ناتوانین باس لە خراپ بەکارهێنانی ژنان بۆ ئەم پێشەنگایەتییە بکەین لەسەر حسابی کۆمەڵگە یان لە جیاتی تاکەکانی، نە لە دروستکردنی دەسەڵاتی خۆیان و چەوساندنەوەی کۆمەڵگە، ئەمە واتای ئەوەیە کە ژنان ناکۆکی نێوان دەسەڵات بوون و فەرمانڕەوابوون چارەسەر کردووە، ڕێکەوتنەکانیان بەو شێوەیە پەرەیان پێداوە.

 

ئەگەر ناوەڕۆکی ئەم ڕێکەوتنانە هەمیشە کۆمەڵایەتی بووبێت، ئەمە پەیوەستە بە هەڵبژاردنی ژنان لە نێوان دەسەڵاتی سروشتی و باڵادەستی، ئەم هەڵبژاردنەیان وەک پچڕانێک لەگەڵ سەروەرییدا کرد، دیسانەوە سەرەتا ڕێکەوتنیان لەگەڵ خۆیان کرد، ئەگەر ڕێکەوتنە ناوخۆییەکانی ژنان سەبارەت بە پچڕان لەگەڵ تاکایەتی خۆیان بەهێز نەبووایە، کۆمەڵایەتییەت گەشە نەدەکرد.

 

کولتوری خوداوەندی دایکیش هەڵگەڕاوە، ئەگەر گرنگی بەو ڕاستییە بدەین کە ئەو یاسا یان ڕێکەوتنانەی کە لە کەسایەتی پیاوی باڵادەست و پیاوسالاریدا دەکرێت، هەمیشە بە پلەی یەکەم پەیوەندی بە دەستەبەرکردنی پێگەی تایبەتی خۆیەوە هەیە لە کۆمەڵگەدا، بەپێی ئەفسانەی دروستکردنی بابل، داواکاری مەردوخ بۆ پێدانی دەسەڵاتی ٥٠ خوداوەند لە پانتێۆنەوە لە بەرامبەر کوشتنی تیامات، بەردەوامکردنی نەریتی ڕێکەوتنێکی دژە کۆمەڵایەتییە، بەو پێیەی ژنان لە مێژووەوە تا ئێستا قوربانی ئەم بەدامەزراوەسازییە بوون، ئەقڵی ژن دەبێت لە سەرەتاکانی ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی بۆ ژن و ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی و نەریتەکانی و لە کوێ و چۆن پێشێل کراوە، بۆ ئەوەی لە سەدەی بیست و یەکەمدا ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتی دروست پەرەپێبدات، بەدواداچوون بکات. مەرجی یەکەم بۆ ئەمەش تێگەیشتنە لە واتا و بەهێزی ڕێکەوتنی ژنان لەگەڵ خۆیان، لە ڕووی مێژوویی و لە ئێستادا، لە زۆرێک لە وڵاتانی جیهان ژمارەی ئەو ژنانەی لە کۆتایی ساڵدا کوژراون بە سەدان کەسە. نزیکەی هەموو ڕۆژێک لە هەموو وڵاتێکدا ژنێک دەکوژرێت، ئەوەی کە ژنان ئاگاداری ڕێکەوتنەکەیان لەگەڵ خۆیان نین یان لەبیریان دەچێت، هۆکارێکی گرنگە لەم کارەدا.

 

بەپێی نەریتی کۆمەڵایەتی، دوای لەدایکبوونی منداڵ لەهەر شوێنێک پەڕۆی ناوک فڕێبدرێت، چارەنووسی منداڵەکە وەک یەک دەبێت، بۆ نموونە ئەگەر دەتەوێت منداڵەکەت ببێتە مامۆستا، ئەوا تۆ لە باخچەی خوێندنگەدا پەڕۆی ناوک دەینێژیت. ئەگەر دەتەوێت منداڵەکەت ببێتە پزیشک، لە باخچەی نەخۆشخانەدا دەینێژیت. بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە کە چارەنووسی منداڵان بە چۆنیەتی پەروەردەکردن، ئەو پەروەردەیەی کە وەریدەگرن، ئەو کولتوورەی کە بەرکەوتەی دەبن، دیاری دەکرێت، بە تایبەتی کچان قەدەری ئەم پەروەردەیە. چونکە لەگەڵ پەروەردەی سەرەتایی خۆیاندا خود و هۆشیاری و ڕێکەوتنی خۆ و هتد دروست دەبن، بەپێی ئەم ڕێکەوتنە ژیانی خۆیان دەژین. یاخیبوون، متمانە بەخۆبوون، هێزی بڕیاردان، هەستکردن بە دادپەروەری، ڕێزگرتن لە خۆشەویستی و پێوەرە بنەڕەتییە ئەخلاقییەکانی دیکە، بەم پەروەردە سەرەتاییە لە قاڵب دەدرێن،

 

بەکورتی توانای ژن بۆ پێکهێنان و پابەندبوون بە ڕێکەوتنێک لەگەڵ خۆیدا یان لاوازە یان هاندەدرێت لەم پەروەردە سەرەتاییەدا، دوای تەمەنێکی دیاریکراو هەموو ژنێک وتی: ئەم کارە دەکەم، ئەوە ناکەم، پیاوێکم خۆشدەوێت کە ئەم سیفەتانەی هەبێت، ناتوانم لەگەڵ پیاوێکدا بم کە ئەم سیفەتانەی هەبێت، کەسێکی باش دەبم، بەسوود دەبم بۆ کۆمەڵگەکەم، دەبم بە پزیشک، مامۆستا، ئەندازیار، یان دەروونناس. ئەم داواکاری و بڕیارانە لە سروشتی ڕێکەوتنی ژندایە، ڕێکەوتنێک لەگەڵ خۆی! ڕێکەوتنەکەی لەگەڵ کۆمەڵگەدا بەندە بە خۆڕاگری و سەرکەوتنی لە ڕێکەوتنەکەی لەگەڵ خۆیدا، بەم واتایە سزای بنەڕەتی ئازادی ژن لە سەدەی بیست و یەکدا ئەوەیە کە ژن خۆی بێت و بە ئازادی ڕێکەوتن لەگەڵ خۆی بکات.

 

کۆمەڵگەی ئێستا کۆمەڵگەیەکە کە لەناوچووە و خەریکە لەناو دەچێت. ئەوە "کۆمەڵگەی نمایش"ی مۆدێرنیتی سەرمایەدارییە کە لە بوونەکەی دوور خراوەتەوە، سروشتی کۆمەڵایەتی لە ئاژاوەیەکی قووڵدایە، ئەرکێکی گرنگ و لەڕادەبەدەر قورسە بۆ ژنان کە ڕێکەتنەکەیان لەگەڵ کۆمەڵگەدا بە شێوەیەکی دروست جێبەجێ بکەن بۆ ئەوەی لەم ئاژاوەگێڕییە ڕزگاریان بێت. بەڵام، شتێکی چاوەڕوانکراوە. لە دۆخی ئێستادا ڕێکەوتنی ژنان لەگەڵ کۆمەڵگە یان ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی تەنیا لەگەڵ ئەو ژنانەدا جێبەجێ دەکرێت کە بتوانن کۆمەڵگە بە ئاراستەیەکی دروستدا ببەن، ئەمەش لەگەڵ تاکەکاندا دەکرێت کە توانیویانە تاکایەتی خۆیان بە هاوسەنگی لەگەڵ کۆمەڵایەتیدا بە شێوەیەکی تۆکمە و ئازاد جێگیر بکەن، بە واتایەکی تر ئەگەر دووبارەی بکەمەوە،ئەمە بە ڕاستی ئەو ژنانەی کە ڕێکەوتنێکی تۆکمەیان لەگەڵ خۆیان ئەنجامداوە دەکرێت.

 

تیۆری پچڕان بە تەواوی ڕاست و پێویستە

 

بنەما سەرەکییەکانی ڕێکەوتنی ژنان لەگەڵ خۆی چین؟ دەمانتوانی بابەتێکی زۆر لەسەری بنووسین و ئەگەر بتوانین مێژووی خۆمان کە هەزاران ساڵ دەخایەنێت و مێژووی مۆدێرنمان بە دروستی بخوێنینەوە، هیچ پرسێکمان لە نووسینی ئەو بابەتانەدا نەدەبینی. ژنێک کە ڕێکەوتن لەگەڵ خۆی دەکات، سەرەتا دەبێت ئاگاداری خۆی بێت و ناو و ئامانج و شێوازەکانی دیاری بکات، بۆ ئەوەی ڕزگاری بێت، دەبێت سەربەخۆ بێت، بۆ ئەمەش دەبێت پچڕانێکی ڕیشەیی لەگەڵ کۆیلەکردنی مێینە و هەژموونی پیاودا ئەزموون بکات، ئەمەش بەو واتایەیە کە چارەکی یەکەمی سەدەی بیست و یەک فێرمان دەکات کە تیۆری پچڕان کە یەکێک بوو لە تێزە سەرەکییەکانی ڕزگاریخوازی لە کارنامەی تەڤگەری ڕزگاریخوازی ژنان لە ساڵی ١٩٩٦دا، بە تەواوەتی ڕاست و پێویستە.

 

لە ڕاستیدا ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی ژنان بناماکانی تێدایە کە چی و چۆن و کەی و بۆچی دەبێت لەیەکتر جیاببنەوە یان یەکبگرن کاتێک کاتی هات، هۆکاری سەرەکی بۆ زۆرێک لەو کۆمەڵکوژییانەی ئەمڕۆ ژنان ڕووبەڕووی دەبنەوە ئەوەیە کە ژنان ئەوەندە نامۆ بوون لەم توانایە نەریتیە بۆ بڕیاردان و نیشاندانی ئیرادەی جیابوونەوە و یەکگرتن، بۆ نموونە ئەگەر ژنێک ڕێکەوتنێک لەگەڵ خۆیدا بکات لەسەر بابەتگەلێکی بنەڕەتی وەک ڕێزگرتن لە خۆ، خۆشەویستی خود، ململانێی خۆ بوون و بەهێزبوونی بەردەوامی بڕیاردان و ئیرادەی خۆی، هیچ پیاوێک ناتوانێت لەناوی ببات، تەقەی لێبکات، یان بە دیل بیگرێت.

 

ژنێک کە بە ئایدۆلۆژیای لیبڕاڵ بژی ناتوانێت کۆمەڵگە و ئەو مێینەییە ڕزگار بکات کە ئەم ئایدۆلۆژیایە ڕۆژانە دەیکوژێت. لە جیهانێکدا کە ملیۆنان کەس لە برسێتی و کۆچ و نائاسایشیدا دەژین، ژنێک کە خۆپەرستی خۆی ئازاد نەکات، ناتوانێت ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتی دروست بکات کە بتوانێت ئازارەکانیان ساڕێژ بکات، وە تەنانەت ئەگەریش بیکات، ناتوانێت بەو ئیرادە بەرگری لێ بکات و مەترسی ئەوە دەکات کە وەک ئۆڵیمپ دی گۆگجز گیلۆتین بکرێت. هەروەها هیچ هێزێکی ژنی ڕێکخراو ناتوانێت ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتی لەسەر بنەمای ئازادی جێبەجێ بکات، بەبێ ئەوەی ئیرادەیەک بۆ جیابوونەوەی خۆی لەو ڕاستییە هەبێت کە هەموو جۆرە پەیوەندییەک لەوانەش "سێکسوالێتی نێوان پیاوێکی باڵادەست و ژنێکی پیاوسالاری تەواو ملکەچ"، کۆمەڵگە و ژن و پیاو لەناو دەبەن و بەکاریان دەهێنن و دەیشێوێنن.

 

بەم واتایە، یەکێک لە یەکەمین یاساکانی ڕێکەوتنی ژنان لەگەڵ کۆمەڵگەدا ئەوەیە کە "بەبێ دڵنیابوون لە بەرگریکردن لە خۆ، خۆ نەخەنە ناو کایە کۆمەڵایەتییە ناپارێزراوەکانەوە". بە درێژایی هەزاران ساڵ مێژووی کۆمەڵایەتی ئەوە ژنە کە دەتوانێت خۆی بپارێزێت و بەرگری بکات، دەتوانێت دەسەڵاتی ژیان و مردن بە دەستی خۆیەوە بگرێت، دەتوانێت ژیان ببەخشێت و بەرهەم بهێنێت، ئەو دەتوانێت دروست بکات، ئەو ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی دروست کردووە.

 

 

هیچ کۆمەڵگەیەک تاج ناکاتە سەر ژنێک کە بە ئاسانی سەربڕدرێت، خۆی نەناسێت ،توانای بڕیاردانی خۆی نەبێت. کۆمەڵگە وەک خوداوەندێک قبوڵی ناکات، نە ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی یان ئەو یاسایانەی کە دروستی کردووە جێبەجێ دەکات. ئەگەر ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی لەژێر دیزاینی ژناندا بۆ دەیان هەزار ساڵ پەرەی سەند و ماوەتەوە، ئەوا پێش هەموو شتێک بە ڕاستی دروستکردن و بەرگریکردنی ژنان بووەتە ڕاستەقینە، ئەوەش بەهۆی دەسەڵاتی دامەزراوەیی ژنانەوە بووە کە هەموو تواناکانی ژنانی ڕێکخستووە و خستووەتە خزمەت کۆمەڵگە تا ئەو ڕادەیەی کە توانای هەڵگرتنی کلیلی ژیان، مردن، شەڕ و ئاشتییان هەیە.

 

 

لە سەردەمێکدا کە جیهان و ناوچەکە و کوردستان پێویستیان بە بنیاتنانی ژیانێکی نوێ هەیە لەسەر بنەمای بەهاکانی ئازادی و دیموکراتی، ئێمە لەبەردەم ئەرکی نوێکردنەوەی ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی بۆ ژنانین. کاتی ئەوە هاتووە کە ڕێکەوتنێکی تۆکمە دابمەزرێنین کە چارەسەر بۆ پێداویستییە کۆنکرێتییەکان و پرسە کۆمەڵایەتییە بنەڕەتییەکانی ئەو سەردەمەی کە تێیدا دەژین، بە پێشەنگایەتی ژنان و بە هاوبەشی لەگەڵ چین و توێژە بەرفراوانەکانی کۆمەڵگە پێشنیار بکات. شکستی ژنان کە ڕێکەوتن دەکەن و ڕێسا و یاسا دادەمەزرێنن، یاسای بنەمای ئەخلاقی لە دەوری خۆیان پەرەپێدەدەن، بە تێپەڕبوونی کات تەواوی کۆمەڵگەکانی لە ڕێکەوتن و دانوستان و گوێگرتن لە یەکتر و تێگەیشتن لە یەکتر و چەندین بەهای دیکەی بێبەش کردووە. بەم واتایە، ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی بۆ ژنان، یان ڕێکەوتنی ژنان لەگەڵ کۆمەڵگەدا، پێش هەموو شتێک، گەڕاندنەوەی ئەو بەهایانە، ڕێکەوتنی ئاشتییە. "تا پیاوان لەگەڵ ژیان، ژیان لەگەڵ ژن ئاشت نەبن، خۆشبەختی دەبێتە خەونێکی بۆری، ڕاستی کۆمەڵایەتییەکانی ژن و ژیانێکی ئازاد بێ سنوورن."

 

"دەتوانین خەباتی هۆشیارانە و ڕێکخراومان لە دژی نەریتە کۆنەپەرستانەکان بەرز بکەینەوە."

 

بەم ڕێکەوتنە دەتوانین بە زۆرتر بانگەوازی مێژوو و نەریتەکانمان بکەین لەسەر بنەمای کۆمەڵگە،  ڕاستییەکەمان کە مرۆڤبوون و کۆمەڵایەتیکردن دروست دەکات، دەتوانین مێژوو و عەقڵیەتی مرۆڤایەتی کە بەهاکانی ژنان و بەرخۆدانی کۆمەڵایەتی مرۆڤایەتی لە قاڵب دراوە، لە درۆی پیاوسالاری هەژموونگەرایی ڕزگار بکەین، دەتوانین کۆتایی بەو دەستدرێژی و هەراسانکردن و کوشتن و زەلیلکردنە بێنین کە ڕۆژانە پیاوان بەسەر ژناندا دەیسەپێنن، ناوەڕۆکی چەندین چەمکی وەک دیموکراتی، یەکسانی، ئازادی، مێینەیی، پیاوسالاری، خۆشەویستی، سۆز و چەمکی دیکە لە مێژووی مرۆڤایەتی و مێینەییدا بنووسینەوە. دەتوانین بە زیندووکردنەوەی ئەخلاقی ئازادی و پەیکەری سیاسی کۆمەڵگە، شێواندنەکان و عەقڵییەتی سەروەری و حوکمەکانی بەها لە گێڕانەوەی مێژووییدا بگۆڕین و خەباتی هۆشیارانە و ڕێکخراومان لە دژی نەریتە کۆنەپەرستانەکان بەرەوپێش ببەین. بەم شێوەیە دەتوانین ئەو هێرشە کۆنەپەرستانەیە ڕابگرین کە بەسەر ژناندا سەپێنراون وەک هاوسەرگیری منداڵ، کۆرپەکوژی مێینە، هاوسەرگیری زۆرەملێ، خەتەنەکردنی مێینە و فرەژنی. دەتوانین کۆمەڵگەیەک دابمەزرێنین کە لەسەر بنەمای ئازادی ڕەگەزی بنیات بنرێت، کە ڕەگەزەکان بە یەکسانی و ئازادانە بەیەکەوە ببەسترێنەوە، منداڵەکانمان بە ئازادی و هێزێکی زیاترەوە پەروەردە بکەین، ژیرترهەست بە گەورەساڵان بکەین. کۆمەڵگەکەمان، بە قووڵی و هاوسۆزیتر، پشتگیری لە خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان دەکات.

 

ئێمە دەتوانین بە حیکمەت و بوێریەوە دیاری بکەین لەسەر چ بنەمایەک و چۆن ڕووبەڕووی کۆمەڵگە و ژیان دەبینەوە، چۆن پرسی کۆمەڵایەتییەکان بە سەرکەوتوویی چارەسەر دەکەین، چۆن بەرەنگاری بەربەستەکانی بەردەم ئازادی دەبینەوە. دەتوانین یاساکانی چۆنیەتی ناساندنی ئابووری وەک پیشەی سەرەکی ژنان و چۆنیەتی پراکتیزەکردنی ئەم پیشەیە بنووسین. دەتوانین ئەو ڕێکەوتنە حیکمەتە نوێ بکەینەوە کە جارێکی تر ژن دەکاتە چارەسەرکەر بۆ خۆیان و منداڵەکانیان و کۆمەڵگەکەیان. دەتوانین خوداوەندی دادپەروەری زیندوو بکەینەوە و ڕێساکانی شیفای ویژدانی ژن و کۆمەڵگە بنووسینەوە. بە واتایەکی تر دەتوانین ئەو جۆرە جیهان، ژینگە، فەلسەفە، ئەخلاق، کولتوورەی لە هەموو بوارەکانی ژیاندا دەمانەوێت دیاری بکەین بە دووبارە ەێکەوتنکردن لەگەڵ کۆمەڵگە لەسەر بنەمای ئازادی. دەتوانین لەسەر ئەم بنەمایە پیاوسالاری و سێکسیزمی باو بگۆڕین، و جێگرەوەکانمان بۆ دەستوورە پیاوسالارییەکانی سیستەمی پیاوسالاری بەهێز بکەین. دەتوانین یاسای ماتریاکی کە دەیان هەزار ساڵە کۆمەڵگەی بەڕێوەبردووە نوێ بکەینەوە و یاساکانی کۆمەڵگەی دیموکراتی بە ئەخلاقی ئازادی پەرەپێبدەین. پەرتووکی "ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی بۆ ژنان" ئامانجی کاراکردنەوەی ئەخلاقی کۆمەڵایەتی و سیاسەتە لە بەرامبەر ئەو یاسای سێکسیستییەی کە سیستەمی باڵادەستی پیاوان پێنج هەزار ساڵ لەمەوبەر دایمەزراندووە. بۆ ئەم مەبەستەش ئامانجی ئەوەیە ژنان کە سەرچاوەی ئەخلاقن، لەو بارودۆخە کۆمەڵایەتییە دوور بخاتەوە کە بە یاسا سێکسییەکان زیندانی دەکرێت، دەگەڕێتەوە بۆ پێگەی پێشەنگایەتی ژیانی ئازاد.

 

ئەم ڕێکەوتنە ئەو مەرجانە دیاری دەکات کە بەرگری لەخۆدی ژنان و کۆمەڵگە لەژێریاندا چالاک دەبێت، کام هەڵوێست و نزیکبوونەوە، ڕووداو، دیاردە بە تاوان دەزانرێت. پڕۆسەی شۆڕشگێڕی لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا پڕە لە نموونەی سەرنجڕاکێش کە ژنان لە هەر هەلومەرجێکدا بڕیار دەدەن، بە تایبەت لە بەرامبەر دڕندەیی ڕێکخراوێکی وەک داعش. ژنان لە ڕێگەی یەپەژەوە سەرکەوتوو بوون لە بوون بە هێزێک بۆ ژیان و بەرگریکردن لە خۆیان، نەک تەنها بۆ ژنان بەڵکو بۆ کۆمەڵگەش. بەم شێوەیە، ئەوان ئیلهامبەخش بوون بۆ ژنانی ئەفغانی کە ساڵانێکە لە ژێر سەختترین بارودۆخی شەڕدا دەژین، بۆ دامەزراندنی ڕێکخراوەکانی بەرگریکردن لە خۆیان. ڕۆشنگەری ژنان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە پێشەنگایەتی لەیلا خالدی فەڵەستینی و لەیلا قاسمی کورد، خەریکە دەگۆڕێت بۆ ڕۆشنگەرییەکی جیهانی ژنان.

 

ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی بۆ ژنان، وەک مانیفێستێک بۆ ئازادی ژنان لە سەدەی بیست و یەکدا، بە هاوبەشی لەگەڵ ژنانی جیهان دەگاتە توانای ڕاستەقینەی خۆی، ژنان وەک لە کۆمەڵگەی سروشتیدا یاساکانی خۆیان دادەمەزرێننەوە و ئەو ناوچەیە ئازاد دەکەنەوە کە بۆ یەکەمجار ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی لەگەڵ ژناندا کراوە، ئاشتی کۆمەڵایەتی و ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی، شایستەی ئەو زەوییە بەپیتانەی کە لەلایەن دیجلە و فوراتەوە ئاودێری دەکرێن، لە ڕێگەی پەرەپێدانی ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی لەگەڵ ژنان بەدەست دێت، میزۆپۆتامیا یەکەم شوێن بوو کە کولتووری سەردەمی بەردینی نوێ و یاسای دایکایەتی و ژیانی کۆمەڵایەتی سروشتی دەوروبەری ژنان تێیدا پەرەی سەند، هەروەها کولتوری باڵادەستی پیاوان و سیستەمی پلەبەندییەکەی بۆ یەکەمجار پەرەی سەند، ئێمەی ژنانی میزۆپۆتامیا کە بەدەست دژایەتییە قووڵەکانی ئەم ڕاستییە دەناڵێنین، بە ئیرادە و بڕیار و بەهێزی خەباتی خۆمان بژاردەی چارەسەری خۆمان دروست دەکەین، بێ ئەوەی بۆ حاکم و ڕژێمەکانی جێبهێڵین، ئێمە لە ڕێگەی کۆمەڵایەتیکردنی جێگرەوەکانەوە، بەسەر ئەو عەقڵیەتە ستەمکارەدا زاڵ دەبین کە بەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهاندا زاڵە، لەسەر بنەمای هەژموونی ڕەگەزی.