ئەسما فەتحی

 

قاهیرە- ڕاستی ژنان ڕۆژ لەدوای ڕۆژ خراپتر دەبێت بەهۆی گۆڕانی کەشوهەواوە، بەتایبەتی لەگەڵ بڵاوبوونەوەی داواکارییەکان بۆ گرنگی گەڕانەوەی ژنان بۆ بەرهەمهێنانی هەموو بەرهەمەکانیان لە ماڵەوە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ کەمی دابینکردن لە بازاڕە ناوخۆییەکاندا.

 

ئەوانەی بەدوای چارەسەری گۆڕانی کەشوهەوادا دەگەڕان، تێنەگەیشتن کە زۆرێک لە دانەوێڵەکان کاریگەرییان لەسەر هەیە و بابەتەکە لە دەرەوەی کۆنترۆڵ و توانای ژنانە و تەنانەت لەوانەیە تێنەگەیشتن لە قەبارەی زیانەکانیان، جا لە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان بێت یان بەرهەمە خۆراکییەکان بێت یان تەنانەت لە ئاستی کار و بەرزی ڕێژەی بێکاری بەهۆی قەیرانی ئابوورییەوە کە بەهۆی ناهاوسەنگی کەشوهەواوە کاریگەری لەسەرە.

 

ژنان باجی ڕەگەز دەدەن لە کۆمەڵگەدا لەگەڵ منداڵاندا و بە شێوەیەکی نەرێنی کاریگەرییان لەسەرە بەهۆی قەیرانی جۆراوجۆرەوە، هەروەها کۆمەڵگە داوای چارەسەری قەیرانەکان و گەڕان بەدوای جێگرەوە و دەرچوونی جۆراوجۆر دەکات بەبێ ئەوەی ڕەگەز لە پلان و چالاکییەکاندا لەخۆ بگرن بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ قەیرانە جۆراوجۆرەکاندا، لەوانە گۆڕانی کەشوهەوا و کاریگەرییە ئابووری و کۆمەڵایەتییە درێژخایەنەکەی لەسەر تاکەکان و وڵاتان.

 

کاریگەری لەسەر ژنان بەهۆی گۆڕانی کەشوهەواوە

دالیا زخاری، پاریزەر کە چەندین ساڵە لەسەر دۆسیەی گەشەپێدان لە ژمارەیەک پارێزگا بە هەماهەنگی لەگەڵ دامەزراوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانی مافەکانی مرۆڤ کاری کردووە، جەختی لەوەکردەوە، گۆڕانی کەشوهەوا لە جیهاندا کاریگەری لەسەر هەمووان کردووە، بەڵام بووەتە هۆی قەیرانی ئابووری و کۆمەڵایەتی کە قەیرانەکانی گەورەتر کردووە، هەموو ئامارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی و هەندێک لە ڕێکخراوە ناوخۆییەکان بە ڕوونی ئەوەیان پشتڕاست کردەوە کە گروپێک هەن زیاتر لەوانی تر بەهۆی گۆڕانی کەشوهەواوە کاریگەرییان لەسەر کراوە، بەهۆی نەبوونی دەرفەتی کار و دەستنەگەیشتنیان بە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان، ژنان زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە بەهۆی گواستنەوەی هەندێک نەخۆشی.

 

دالیا زخاری وتیشی: ژنان زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە بە تووشبوون بە نەخۆشییەکان بەتایبەتی لە کاتی دووگیانیدا، چونکە لە دۆخێکی تەندروستی جیاوازدا دەبن و هەروەها بەرزی پلەی گەرمی لەش وەک نیشانەی دووگیانی دەناسرێتەوە، لە لە ڕێگەی مێشەوە دەگوازرێتەوەو بەناوبانگترینە لە بڵاوبوونەوەی مەلاریا، وا دەکات ڕێژەی ئەو تووشبوونی ژنان زیاتربێت.

 

ژنانی جوتیار و ڕاستییە سەختەکە

دالیا زخاری ڕوونیکردەوە هەندێک لە لاوازییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا فیزیۆلۆژییە و هەندێکی دیکەیان کاریگەرییان لەسەر هەڵسوکەوتەکانی کۆمەڵگە هەیە، لە کاتێکدا بەشێکی کاریگەری ئابووری و کۆمەڵایەتی هەیە کە بووە هۆی لەدەستدانی کرێکارانی کشتوکاڵ لە ئەنجامی زیان و ونبوونی هەندێک لە دانەوێڵەکان، بۆ نموونە زەیتوون لە میسر و قاوە لە سەرانسەری جیهاندا.

 

ڕێژەی ژنانی کرێکار بەرزترین ڕێژەیە لە کەرتی کشتوکاڵدا، بەگوێرەی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕێژەی هەلی کار لەم کەرتەدا بە نزیکەی ٨٠٪ی ئەو کرێکارانە خەمڵێندراوە کە ژنن، ڕێژەی خاوەندارێتی لەنێوانیاندا ١٠٪ زیاتر نییە، ئەمەش بەهۆی ئەو ژمارە هەڵسوکەوت و کۆمەڵایەتییەوە کاریگەری لەسەر دەکرێت کە زەوی کشتوکاڵی بۆ ژنان بە میرات ناگرێت و بەرزی ڕێژەی هەژاری لەنێوانیاندا وایان لێ ناکات بتوانن خاوەنی بن، دالیا زخاری وتی: ژنان کۆڵەکەی کارکردنن لە کەرتی کشتوکاڵدا، بەڵام هیچ شتێک نییە بۆ پاراستنیان لەو قەیرانانەی کە لەوانەیە ڕووبەڕووی ببنەوە ئەگەر قەیرانێکی گەورەی وەک گۆڕانی کەشوهەوا یان پەتا ڕووبدات.

 

لەم دواییانەدا چەندین پەیوەندی تەلەفۆنی هەبوون کە داوا لە ژنان کرا بگەڕێنەوە بۆ ڕابردوو و شوێن هەنگاوەکانی داپیرەکان بکەون لە دابینکردنی پێداویستییەکانی ناوماڵ و بەرهەمهێنانی بەرهەمە خۆراکییەکان بە تەنها، دالیا زخاری بە تێنەگەیشتنی دادەنێت و وتی: ناتواندرێت بە جددی وەربگیرێت چونکە ڕەگەزپەرستییەکە نەتواندراوە بەرامبەر ژنان بگۆڕدرێت، ژنان بە شێوەیەکی سەرەکی بەرپرسیار کراون لە ژمارەیەک ئەرک کە ناتواندرێت بژمێردرێن، جا ژنی ماڵەوە بن کاری چاودێری بکەن یان کارمەند بن و ئەرکیان هەبێت لە ناوەوە و دەرەوەی ماڵەوە، هەروەها پیاوانیش بەرپرسیارن بەرامبەر ماڵەکانیان، بەتایبەتی لە پرۆسەی گەڕان بەدوای جێگرەوەیەکدا کە خێزانەکان بپارێزێت و کۆگای خۆراکیان بپارێزن لە ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوادا.

 

ڕوونیکردەوە ئەوەی بەکارهێنەرانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئامۆژگاری پێشکەش دەکەن لێی تێناگەن ئەوەیە کە ئاژەڵداری کاریگەری گۆڕانی کەشوهەوای لەسەر کراوە، چونکە هەندێکیان تووشی نەخۆشی بوون، هەروەها ژنان لە گوندەکاندا لە ئێستادا کار دەکەن و داهاتی داراییان دەست دەکەوێت لە بەخێوکردنی باڵندەی جۆراوجۆر و دروستکردنی پەنیرە شیرەمەنی، بەڵام کۆمەڵگە ئەو کارە ناناسێتەوە، بەرهەمەکان خۆیان کاریگەرییان لەسەر دانەوێڵەکان هەبوو، کە هەموویان لە دەرەوەی کۆنتڕۆڵی ژنان بوون و لەژێر ئەوەدا نەیانتوانی هیچ جێگرەوەیەک دروست بکەن و کولتووری کۆمەڵگە دەبوو بگۆڕدرێت.

 

ژنانی کرێکار و باج لەسەر بەشداریکردنیان لە دابین کردنی پێداویستییەکانی خێزان

پارێزەر دالیا زخاری پێیوایە ئەو دەستکەوتانەی لە ماوەی ٥٠ ساڵی ڕابردوودا بەدەستیان هێناوە لە ئەنجامی دیاردە و قەیرانە گەورەکانەوە کە گۆڕانی کەشوهەوا و پەتاکان لە پلەی یەکەمدا داگیریان کردووە، گوێیان لێ نەگیراوە.

 

هەروەها پێیوایە دەرفەتی ژنان لە خوێندن کەمترە و بابەتەکە خراپتر بووە بەهۆی بەرزی یان نزمی پلەی گەرماوە کە بووە هۆی نەبوونی دەرفەتی کارکردن و بەرزبوونەوەی ڕێژەی بێکاری، بابەتەکە سنووردار نییە بە کارکردن، بەڵکو کەمتر دەستگەیشتن بە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکانی ژنانیشە چونکە ناتوانن لە سەنتەرەکانی دوور لە گوندەکانیان وەک پیاوان داوای چارەسەر بکەن بەهۆی ئەو سنوورانەی کە ڕێگری دەکەن لەوەی بتوانن بچنە دەرەوە، بەبێ مۆڵەتی هاوژینەکەی یان بەهۆی نەبوونی پارەی پێویست بۆ ئەوە، ڕێژەی توندوتیژی خێزانی و ئابووری دژی ژنان زیادی کردووە و داوای لە وڵاتان کرد ئەمە لەبەرچاو بگرن و جێگرەوەکان بدۆزنەوە.

 

ئەو چارەسەرانەی کە یارمەتی کەمکردنەوەی ئازاری ژنان دەدەن

دالیا زخاری جەختی لەوەکردەوە، پێویستە وڵاتان ڕێوشوێنی قەرەبووکردنەوە بگرنەبەر کە پەیوەندییان بەو چالاکییانەوە هەیە کە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ گۆڕانی کەشوهەوادا ئەنجام دراون و ڕەگەزیش لەبەرچاو بگرن دوای دڵنیابوون لەوەی ژنان زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە بەهۆی ناهاوسەنگی کەشوهەواوە، هەندێک ناوچەی جوگرافی هەن کە کاریگەری نەرێنیان لەسەر دەبێت، بۆیە پێویستە جوتیاران ڕاهێنانیان پێ بکرێت بۆ کارکردن لەبەر ڕۆشنایی گۆڕانکارییە نوێیەکان لە ڕێگەی ئامرازە نوێیەکان یان ئامرازە جێگرەوەکانی وەک کشتوکاڵی زیرەک بۆ ئەوەی بتوانن خۆیان بگونجێنن و لەگەڵ گۆڕانکارییە نوێیەکەدا بگونجێن و بەردەوام بن.

 

لە کۆتای قسەکانیدا وتیشی: لەسەر ئاستی کۆمەڵگەی مەدەنی، ئەو دامەزراوانەی کە لە ناوچە زیانلێکەوتووەکاندا کاردەکەن پێویستە کار لەسەر بەرنامەی هۆشیاری بکەن بۆ خێزانەکان و گروپە زیانلێکەوتووەکان، چونکە هەندێکیان لە کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا تێناگەن و بارگرانی لەسەر ژنان دەکەن، گرنگترین بەرنامەی کاری دامەزراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بێت و کۆمەڵگەکان خۆیان دەبێت بەشدار بن لە گەڕان بەدوای چارەسەر بۆ ئەوەی هەنگاوێک پێش گۆڕانکاری بن بە بەشداریکردنی کۆمەڵگەکان.