حەنان حارت

 

مەغریب- ڕێکخراوی مەغریبی بۆ مافەکانی ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت، ڕۆژی ٢٩ی تشرینی دووەم لە شاری داربەیزا، وۆرکشۆپێکی خولی پەروەردەی بۆ ژنان لە دۆخە سستەکاندا ڕێکخست، بە دروشمی "کەمئەندامی بێدەنگمان ناکات و ئێمە توندوتیژیمان ناوێت"، لە چوارچێوەی یادکردنەوەی ڕۆژانی جیهانی بۆ نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنان.

 

وۆرکشۆپەکە دەرفەتێکی ڕەخساند بۆ ئەوەی جەخت لەوە بکرێتەوە کە توندوتیژی دژی ژنان و منداڵانی کچی خاوەن پێداویستی تایبەت وەک تاوانێک ماوەتەوە کە بە بێدەنگی و پشتگوێخستن شاراوەتەوە، هەروەها ژنان تا ڕادەیەکی زۆرتر لە پیاوان تووشی دەبن، سەرەڕای نەبوونی ئاماری فەرمیی ورد لەسەر ئەم گروپە.

 

بەشداربووان باسیان لە سەرهەڵدانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان کرد وەک شوێنێک کە شێوازی نوێی توندوتیژی دیجیتاڵی دروست دەکات، تیایدا قسەی ناشرین لە خوێندنگەکاندا دەگۆڕێت بۆ توندوتیژی ئەلیکترۆنی، هەروەها بازنەی خراپ بەکارهێنان لە ڕێگەی ناوزڕاندن و گاڵتەکردن و ڕەشبگیرییەوە فراوانتر دەبێت، جا چ بە دروستکردنی وێنە یان بەکارهێنانیان بۆ تۆڵەسەندنەوە.

 

لە کۆبوونەوەکەدا باس لە دیارترین ئاستەنگەکانی بەردەم ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت کرا، بە پلەی یەکەم نەبوونی کولتووری ڕاپۆرتکردن، کەمبوونەوەی گرنگیدان بە توندوتیژی دژی ئەوان لەلایەن هەندێک ڕێکخراوی ژنانەوە، هەروەها ئەو هەڵوێستە کۆمەڵایەتیانەی کە زیانلێکەوتووەکان ناچار دەکەن بێدەنگ بن.

 

''شێوازەکانی توندوتیژی''

وۆرکشۆپەکە باس لە کۆمەڵێک شێوازی توندوتیژی کرا، لەوانە توندوتیژی جەستەیی وەک لێدان، ئازاردان و خۆگرتنی زۆرەملێ، توندوتیژی دەروونی وەک بێڕێزیکردن، گۆشەگیری، توندوتیژی ئابووری وەک کۆنترۆڵکردنی پارە و موڵک و بێبەشکردنی ژنان لە پێداویستییە سەرەتاییەکان، توندوتیژی دامەزراوەیی وەکو پراکتیزەکردنی جیاکاری لە ناو دامەزراوەکانی چاوەدێری تەندروستی و بڕیاردان بەبێ ڕەزامەندی ژنان.

 

لە وۆرکشۆپەکەدا تیشک خرایە سەر دەرکەوتەکانی توندوتیژی دیجیتاڵی دژی ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت، وەکو قسەی ناشرین و گاڵتەکردن بە نەبوونی ئەندامێکی جەستە یان بیستن، ناوزڕاندن و قسەی نەشیاو، هەروەها هەڕەشەکردن لە ژنان بە وێنە یان دروستکردنی وێنە لە دۆخە سازشکارەکاندا.

 

یەکێک لە بەشداربووان ئاماژەی بەوەدا، کە بەشێک لە دایکانی خاوەن پێداویستی تایبەت تووشی بێڕێزی دەبن لەلایەن خێزانی هاوژینەکانیانەوە، سەرەڕای ئەوەی ئەندامی چالاک و کاریگەرن لە کۆمەڵگەدا، بەڵام ئەم تێڕوانینە نەرێنییە لەناو خێزانەکاندا فراوانە و شێوازەکانی توندوتیژی دروستدەکات.

 

لە وۆرکشۆپەکەدا باس لە ئەزنموونی ژنێک کرا کە کێشەی بیستنی هەبوو و باسی لە هەستەکانی دوورخستنەوەی کرد لە بۆنە کۆمەڵایەتییەکان بەهۆی پشتبەستن بە پەیوەندی زارەکی، کە ئەمەش وا دەکات لە دەرەوەی بازنەی تێگەیشتن و گفتوگۆدا بێت و ببێتە هۆی گۆشەگیری و ناڕەحەتی دەروونی.

 

بەشداربووان جەختیان لەوە کردەوە، کە زۆرێک لە ژنان خویان بە توندوتیژی گرتووە بەبێ ئەوەی بزانن ئەوەی کە تووشی دەبن دەستدرێژییە، هەروەها بێدەنگی درێژخایەن دەتوانێت ببێتە هۆی تێکچوون یان دابڕانی کۆمەڵایەتی، بە تایبەت کە کۆمەڵگە زۆرجار زیانلێکەوتووەکە بە تاوانبار دەزانێت و لە هەمان کاتدا چاوپۆشی لە ئەنجامدەرەکە دەکات.

 

وۆرکشۆپەکە باس لە هەڵاواردن و هەراسانکردن کرا لەناو گروپەکانی واتسئەپ کە تایبەتن بە بەدواداچوون بۆ تاقیکردنەوە یەکگرتووەکانی دامەزراندن، زۆرجار ژنان خۆیان دەبیننەوە کە لەلایەن ژمارەیەکی زۆر لە بەشداربووانی پیاوەوە دەورە دراون، ئەمەش وا دەکات هەر کۆمێنتێک یان کارلێککردنێک بەرەوڕووی هەڕەشە یان بەهارهێنانی وێنەکانیان ببێتەوە، جگە لەوەش هەوڵی فریودان هەیە لەلایەن کەسانی نەناسراوەوە کە خۆیان وەک یارمەتیدەر نیشان دەدەن.

 

''دوو کەیسی سەخت تۆمار کران''

سەمیرە بەختی، سەرۆکی ڕێکخراوی مەغریبی بۆ مافەکانی ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت ڕایگەیاند، وۆرکشۆپەکە ئامانجی ژنان و منداڵانی کچی خاوەن پیداویستی بیستن، جەستەیی، یان هزری، هەروەها دایکانی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت بووە، بە ئامانجی هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان سەبارەت بە توندوتیژی دیجیتاڵی.

 

ڕوونیشیکردەوە، هەڵبژاردنی ئەم بابەتە ئارەزوومەندانە نەبووە، بەو پێیەی ئەم شێوازە توندوتیژییە کاریگەری لەسەر هەموو کەسێک هەیە، بەڵام بەشێوەیەکی ناڕێژەیی کاریگەری لەسەر ژنان هەیە، ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت بەهۆی ڕێژەی بەرزی قسەی ناشرین لە تۆڕی کۆمەڵایەتی و پشتبەستنی زۆریان بە جیهانی دیجیتاڵی بەهۆی سەختی دەستڕاگەیشتن بە شوێنی جیهانی ڕاستەقینە، زیاتر ئازار دەچێژن.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئامانج لەم وۆرکشۆپانە پێشکەشکردنی پاڵپشتی یاسایی و ڕوونکردنەوەی میکانیزمەکانی ڕاپۆرتکردن و پێشکەشکردنی پاڵپشتی دەروونییە، جەخت لەسەر پێویستی تێکەڵکردنی زمانی ئاماژە لە ناو ناوەندەکانی گوێگرتن و دامەزراوەکانی ژناندا دەکاتەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، گفتوگۆکانی وۆرکشۆپەکە پرسێکی ڕاستیان ئاشکراکردووە کە پەیوەندی بە تێڕوانینە کۆمەڵایەتییەکانەوە هەیە، بەو پێیەی هەندێک لە بەشداربووان باوەڕیان دەربڕیوە کە ئەزموونکردنی توندوتیژی "ئاساییە" بەهۆی کەمئەندامییانەوە، ئەمەی بە دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی دووبارەبوونەوەی توندوتیژی و نەبوونی سیستەمی پاراستنی کاریگەر زانی.

 

جەختی لەوە کردەوە، کە ڕێکخراوەکە سەرەڕای کەمی سەرچاوەکانی، خزمەتگوزاری گوێگرتن و پشتیوانی لە ڕێگەی تەلەفۆنەوە پێشکەش دەکات، لەم مانگەدا دوو کەیسی سەخت تۆمارکراون، یەکەمیان پەیوەندی بە ژنێکی گەنجەوە هەیە کە چەندین جار تووشی توندوتیژی سێکسی بووە و منداڵێکی تەمەن حەوت ساڵانی هەیە، دووەمیان کچێکی گەنجی کەمئەندامی هزری هەیە کە دەستدرێژی جەستەیی کراوەتە سەر، دوای ئەوەی کەسێک هەوڵیداوە  سەرنجی ڕابکێسێت بە بڕە پارەیەکی کەم.

 

سەمیرە بەختی پەشیمانی خۆی لە زۆربوونی ژمارەی تووشبووان دەربڕی، ئاماژەی بەوەشکرد، ڕێژەی ئەو ژنانەی کە دێنە پێشەوە بۆ ڕاپۆرتکردن، هێشتا سنووردارە، ئەمەش بەهۆی نەبوونی ناوەندە تەیارەکان بۆ پێشوازیکردن لە ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت، هەروەها زۆرێک لەو ناوەندانە مەرجی دەستڕاگەیشتنیان نییە، ئەمەش ئازاری زیانلێکەوتووەکان زیاتر دەکات و ڕەنگە پاڵ بە هەندێکیانەوە بنێت کە بیر لە خۆکوشتن بکەنەوە لە ئەنجامی نەبوونی پشتیوانی و بەدواداچوونی پێویست.

 

''فراوانکردنی هۆشیاری و پاراستن''

سوحاد غەزلانی، ئەندامی ڕێکخراوەکە ڕایگەیاند، وۆرکشۆپەکە دوای پچڕانێک دێت دوای بەشداریکردنی لە چەندین خولدا سەبارەت بە توندوتیژی و ڕێبازە یەکتربڕەکان، هەروەها کۆبوونەوەکە تیشک دەخاتە سەر ئەو ئاستەنگە تایبەتانەی کە ڕووبەڕووی ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت دەبنەوە کە ڕووبەڕووی شێوازە ئاڵۆزەکانی توندوتیژی دیجیتاڵی دەبنەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، هەندێکجار تووشی توندوتیژی دیجیتاڵی دەبین بەبێ ئەوەی بزانین توندوتیژییە، ڕەنگە هەڵە بکەین بەهۆی نەبوونی هۆشیاری لە مافەکانمان و میکانیزمەکانی پاراستنمان، هەروەها ئامانج پەروەردەکردنی بەشداربووانە سەبارەت بە شێوازەکانی توندوتیژی دیجیتاڵی و بەهێزکردنیان بۆ پاراستنی خۆیان لە سەرووی هەموو شتێکەوە.

 

سوعاد غەزلانی جەختی لە گرنگی هاوبەشکردنی ئەو زانستە لەگەڵ ژنان ومنداڵانی کچی دیکەی ناو کۆمەڵگەکانیان کردەوە، بەمەش بازنەی هۆشیاری و پاراستن فراوانتر دەبێت.

 

''نەبوونی زمانی ئاماژە توندوتیژی توندتر دەکات''

نادیە لەزرق، سەرۆکی فیدراسیۆنی نابیست و ناگۆکان، لەڕێگەی لێکدانەوەکەی سەنا تەرخانی شارەزای زمانی ئاماژە، پشتڕاستی کردەوە، کە بەشداریکردنی لە وۆرکشۆپەکەدا ئەو پرسانەی ئاشکرا کرد کە پێشتر بێ ئاگا بووە، بەتایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بەو پرسە پەیوەندییەوە هەیە کە ژنان و منداڵانی کچی نابیست ڕووبەڕووی دەبنەوە، جا چ لە ڕێگەی زمانی ئاماژە یان ڕێگەی دیکەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، نەبوونی زمانی ئاماژە وا دەکات ئەو ژنانەی کە کێشەی بیستنیان هەیە زیاتر بەرەوڕووی قسەی ناشرین و هەراسانکردن و توندوتیژی سێکسی ببنەوە، هەروەها توانای بەرگریکردنیان سنووردار دەکات.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، دوای ئەم خولە، دەتوانم مامەڵە لەگەڵ هەر ژنێکی نابیستدا بکەم کە تووشی هەراسانکردن یان توندوتیژی بووبێت، هەروەها دەزانم چۆن پەیوەندی لەگەڵیدا بکەم و یارمەتی بدەم خۆی بپارێزێت.

 

لە کۆتاییدا، جەختی لەوە کردەوە، کە فراوانکردنی ئەم شێوازە خولانە زۆر گرنگە بۆ تەیارکردنی لایەنە پەیوەندیدارەکان بە توانای پەیوەندیکردنی پارێزراو و دڵنیابوون لەوەی کە ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت دەستیان بەو پاراستنە دەگات کە شایەنیەتی.

 

وۆرکشۆپەکە بە بانگەوازێک بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری و ڕاپۆرتکردن و بەهێزکردنی میکانیزمەکانی پاراستنی دیجیتاڵی و دروستکردنی شوێنی پارێزراو بۆ ژنان و منداڵانی کچی خاوەن پێداویستی تایبەت بۆ شکاندنی بێدەنگی و قسەکردن لەسەر ئەو توندوتیژیانەی کە تووشی دەبن کۆتایی هات.