بێریتان زنار

 

ناوەندی هەواڵ- لە پڕۆسەی شەڕی تایبەتدا کە سیاسەتی کوشتن لەسەر ژنان جێبەجێدەکرکیت، ژنان لە سەرتاسەری جیهاندا لە دژی دەوڵەت و نەتەوە لە بەرخۆداندان، ئەو ژنانەی کە لە بەرامبەر کولتووری دەستدرێژی سێکسی وەڵام دەدەنەوە، فەلسەفەی 'ژن، ژیان، ئازادی' ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجەلانیان بە هاوکێشەیەکی ئەفسوناوی بۆ دروشمی ئازادی خۆیان پێناسەکرد.

 

بەبۆنەی ڕۆژی جیهانی تێکۆشانی ژنانەوە، هێژا زەریان، ئەندامی ئەکادیمیای ژنۆلۆژی، ئەو بابەتانەی لە ٨ی ئاداردا ژنان پێشوازییان لێدەکەن و تێکۆشانی هاوبەشیان و چۆن وەڵامی سیستمی پیاوسالاری دەدەنەوە باس کرد.

 

وەک ژنان ساڵێکی تەواوی خەباتمان بە پێشوازی ٨ی ئاداری ٢٠٢٣ بەجێهێشت، چۆن ژنان لە سەرتاسەری جیهان پێشوازی لە ٨ی ئادار دەکەن؟

لە هەموو جیهاندا دەستکەوت هەیە کە ژنان بە تێکۆشانی بەردەوام و درێژخایەنی خۆیان بەدەستهاتوون لەم ڕۆژانەی دواییدا هێرشی نەتەوەیی لەلایەن دەوڵەتانەوە لە دژی ئەو دەستکەوتانە زیادی کردووە، بینیمان لەم دواییانەدا لە پۆڵەندا لە ئیتاڵیاو ئەمریکا کە بۆ هەمیشە دەستکەوتەکانی ژنان هەیە بابەتی لەباربردن بابەتی گفتوگۆ بوو، بینیمان کە ڕێککەوتننامەی ئیستەنبوڵ لە تورکیا هەڵوەشێنرایەوە، لە تونس لە ساڵی ٢٠١١دا سەرهەڵدانی کۆمەڵگە وەک بەهاری عەرەبی بە سەرکردایەتی ژنان پێناسە کرا و داوای کرانەوەی دیموکراسیانە کرا، ئەمە لە هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بڵاو بووەتەوە لە ئەفغانستان تێکۆشانی ژنان لە دژی سیستم لە ئاستێکی گرنگدا بوو، ئەمریکا ئەفغانستانی ڕادەستی تاڵیبان کرد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەتورکیاوە تا میسر لەوڵاتانی جیاجیادا لەئاستی فاشیزمدا سیستمێک هەیە کەدەستی گەلانی ڕادەستی ڕژێمە دیکتاتۆرەکان کردووە، سەرەڕای شەپۆلی فاشیزم، ڕێکخراوێک کە لە ساڵانی حەفتاکانەوە دەستی پێکرد و هەوڵ دەدات فێمینیزم بهێنێتە سەر ئەرزی دەوڵەت ئەمەش لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە لەگەڵ ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕێکخراوەکانی ژنان پەرەی پێدەدرێت.

 

هێرشی سیستم و فاشیزم بۆ سەر ژنان

لە تورکیا منداڵێکی تەمەن ٦ ساڵ لەلایەن باوکیی کە ئەندامی تەریقەتە هاوسەرگیری لەگەڵ پیاوێکی دیکە پێکرا، کە ئەندامی کۆمەڵەکەیە، دەسەڵاتداران هەوڵیان دا ئەم دۆخە فەرمی بکەن تێگەیشتنێک لەم ڕەنگە هەیە و تێڕوانینی داعش بۆ کۆمەڵگە و نەتەوە- دەوڵەت لە شێوەی تێگەیشتنی چەتەگەریدا سیاسەتی دوژمنانەی بەرامبەر ژنان قوڵتر دەکاتەوەو هیچ جیاوازییەک لە نێوان ئەم تێگەیشتنانەدا نییە.

 

پێش هەموو شتێک کوردستان لە زۆرێک لە وڵاتانی جیهان خەبات بۆ ئازادی ژنان کە بەرەو پێش دەچێت و گەڕانەکانی کە شۆڕشی بە پێشەنگایەتی ژنان پەرە پێدەدات هێشتا شەپۆلی فاشیزم کورت دەکاتەوە، هەرچەندە ئامانجی یەکەمی فاشیزم دەستکەوتی ژنانە، بەڵام هەموو دەستکەوتەکانی کۆمەڵگە دەکرێنە ئامانج، پڕۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناوڕاست و پلانگێڕی و داگیرکاری ئیمپریالیستی لە سەرتاسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە کاردایە لە پیلانگێڕی نێودەوڵەتی ڕێبەر ئاپۆوە ڕادەستی تورکیا کرا، دەستێوەردانەکانی سەر عێراق لە سەرەتای ساڵی ٢٠٠٠ و پاشان ئەفغانستان، بەم دواییانە ئەمریکا ئەفغانستانی ڕادەستی تاڵیبان کرد.

 

سیستەمی وڵاتان و کۆمەڵگەکان هێرشێکی سیستمی بەرامبەر چەمکی ئازادی و ژنانی ئازادیخواز دەکات و هەموو جۆرە کوشتن و هێرشێک دژ بە ژنان جێبەجیدەکات، کاتێک لە وڵاتانی جیهاندا سەیری ئاڕاستەکان دەکرێت، ڕێگایەک هەیە کە تەواوکەری یەکترییە واتە سیاسەتی لیبراڵی و سیاسەتەکانی سیستەمی دەوڵەت بە شێوەیەکی هەمەچەشن ڕوخساری نەرم و ڕەقی خۆیان نیشان دەدەن ئەم پرۆسەیە بەم شێوەیەیە.

 

چۆن دەبێت خەباتێک لە بەرەی ژنانەوە پەرە پێبدرێت دژ بە قەیرانە چەوسێنەرەکان؟ چ گرنگییەک هەیە بۆ خەباتێکی هاوبەش لە بواری ژناندا؟

لە بەرامبەر ئەم هێرشانە ڕاستییەک هەیە کە ژنان هۆشیار دەبنەوە، لە جوگرافیای جیاجیای جیهاندا بەدوای ئەوەدا دەگەڕێن کە ژنان خۆیان لە نێو بزووتنەوە فێمینیستییەکانی دەرەوەی سیستمدا ڕێکبخەن و لەسەر ئەم بنەمایە ئەجێندایەک هەیە بۆ ئەوەی ژنان بە هەمان خواست پێکەوە کۆببنەوە، بێگومان لە ناوچەکانی وەک کوردستان و ئەفغانستان و ئێران ئەم کۆبوونەوەیە قوڵتر کراوەتەوە گەڕانی بۆ بەرخۆدان و تێکۆشان بەهێزە، کاتێک ئێمە تێکۆشانی ئازادی ژنان و تێکۆشانی ئازادیی کوردستانمان گرتە دەست، هێرشی قووڵ بۆ سەر ناوچەکانی دەرەوەی سیستمەکەمان دەکرێت لەم دواییانەدا بەرخۆدانی تونێلەکان و کۆمەڵکوژکردن بە چەکی کیمیایی، جارێکی تر کە سەیری بوومەلەرزەکە و دەرئەنجامەکانی دەکەین دەبینین کە هەموو کۆمەڵگە کاریگەر بوو، بەڵام لەلایەکی ترەوە هێرشی گەورە دەکرێتە سەر ئەو ناوچانەی کە هەم بەها کۆمەڵایەتیەکان و هەم بەهاکانی ژنان و بەها کلتوورییەکان دەپارێزن.

 

کۆنفرانسی باکوری ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە لوبنان بەڕێوەچوو، دوای کۆنفڕانسەکە بڕیاری ڕێکخستنی سروشت و پێکەوە جووڵانەوە و پێکەوە چارەسەرکردنی کێشەکان و یەکترناسین و سوود وەرگرتن لە ئەزموونەکانی خەبات و تێکۆشانیان دا، ئەمەش وەک تێکۆشانێکی بەهێزتر لە دژی هێرشی تێڕوانینی پیاو سەریهەڵدا.

 

"ئاڵای ڕەشی داعش ڕووی ڕاستی دەوڵەت نیشان دەدات"

هەم خەباتی کوردستان و هەم شۆڕشی ڕۆژئاوا و هەم خەباتی گەریلا و کۆمەڵگەی ڕێکخراو لە پێشڕەویدان و تێکۆشان لە دژی هێرشە قڕکەرەکانی سەر تێکۆشانی ژنان قوڵتردەبێتەوەو دەگاتە ئاستێکی جیاواز، دەبینین کە تێکۆشانی ژنان بە بەهاکانی کۆمەڵگە بەهێز دەبێت، لە دژی دواکەوتوویی کۆمەڵایەتی و ئەو یاسایانەی کە بە پیاوان جێبەجێ دەکرێن تێدەکۆشێت، ئەگەر سەیری بەرنامەکانی داعش بکەین دەتوانین ڕوخساری ڕەشی سیستمی نێرینە ببینین ئەوەی لەسەر ئاڵای ڕەشی داعشە ڕووی ڕاستەقینەی ئەو دەوڵەتەیە کە دەیەوێت ژنان و بەها کۆمەڵایەتیەکان لە تاریکیدا بەخاک بسپێرێت، ئەوەی ئەم سیاسەتەی دەوڵەتی شکاند شۆڕشی ڕۆژئاوا بوو.

 

دەبینین دروشمی 'ژن، ژیان، ئازادی' لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە خێرایی بۆ هەموو ژنانی ئێران و گەلانی ئێران و وڵاتانی دیکە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بڵاودەبێتەوە، ژنان ئەم دروشمەیان بە دروشمی خۆیان بینی جارێکی دیکە دەرکەوت کە هێرشەکانی سەر ژنان وەک یەکن و بە هەمان تێگەیشتن و ئامانج ئەنجام دەدرێن، لە ماوەی ساڵێکدا تێکۆشانی هاوبەش دژ بەو هێرشانە سەریهەڵداوە.

 

لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢دا کۆنفڕانسێک لە بەرلین بەڕێوەچوو زیاتر لە ٨٠٠ ژن زیاتر لە ٤٠ وڵات بەشداری کۆنفڕانسەکە بوون و پەیامی دروستکردنی تۆڕە هاوبەشەکانی خەباتی ژنان درا، دواتر چۆن بۆ خەباتێکی هاوبەش هەنگاو نرا؟

کۆنفڕانسەکە گەورە و فراوان بوو ژنان لە کلتوور و وڵاتانی جیاوازەوە کۆبوونەوە و تاقیکردنەوەکانیان هاوبەش کرد پێکەوە ژنان بەدوای چارەسەری کێشەکاندا گەڕان و گفتوگۆکرا دروشمی ژن، ژیان، ئازادی بە دەنگی بەرز لەلایەن زیاتر لە ٨٠٠ ژنەوە وترایەوە، کۆنفڕانسەکە دوای شەهیدکردنی هەڤاڵمان ناگیهان ئاکارسەل لە مانگی تشرینی یەکەم بەڕێوەچوو، ئەمە گرنگ بوو، ژنان لە جیهاندا ژنۆلۆژی وەک زانستی ژیان و بوون دەبینن، بە ئیدانەکردنی ئەو کۆمەڵکوژییە لە دەوری دروشمی ژن، ژیان، ئازادی لە ئێران کۆدەبنەوە و تێکۆشان زیاتر دەکەن، ژنان لە ٤٠ وڵات کۆبوونەوە و دەزانین لەم ٤٠ وڵاتە چ جۆرە هێرش و پەلامارێکی فاشیزمانە هەیە.

 

دروشمی "ژن، ژیان،. ئازادی" ڕۆحی ڕاپەڕینی رۆژهەڵات بونیاد دەنێت و هەرچەندە ڕاستە ڕاپەڕین دروشمێکە، بەڵام ئەمە فەلسەفەی ئازادی ژنانی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالانە، ئایا دەتوانیت ئەم هاوکێشە ئەفسوناوی و فەلسەفیە ڕوون بکەیتەوە؟ ژن ژیان ئازادی لە ڕووی ژیانەوە پێناسەی چی دەکات؟ ئەم فەلسەفەیە چۆن بوو بە دروشمی ئازادی گەلان؟

 

ڕۆژهەڵاتی ناوڕاست ئەو ناوەندەیە کە ئایدۆلۆژیای جێندەر تێیدا سەری هەڵداوە، کوردستانیش ئەو ناوچەیەیە کە ئەم هێرشە زۆر قوڵ بوو، لەم جوگرافیایەدا بەهاکانی کۆمەڵگەی نیۆلیتیک بێ تێکەڵبوون و بێ چین و توێژایەتی لە دەوری ژنان سەرچاوەی شارستانیەتی بوون، بەڵام لەلایەن سیستەمی شارستانیەتی دەوڵەتەوە هێرشیان کرایە سەر لەسەر ئەم بنەمایە دەبینین کە دەسەڵاتداری بە شێوەیەکی سەرەکی بەسەر ژناندا دامەزراوەو بۆ کۆمەڵگە بڵاوبۆتەوە و ئەمەش لە سەرانسەری جیهاندا گۆڕدراوە بۆ سیستمێکی دەوڵەت، کاتێک بەم شێوەیە دەیگیرنە دەست ڕووبەڕووی ئەو ڕاستییە کۆمەڵایەتیە دەبینەوە کە هەزاران ساڵە کۆمەڵگە و کولتوور و بەهاکانی ئازادی ژنانی پاراستووە لە دژی ئەو دەوڵەت و دەسەڵاتەی کە بە ئایدۆلۆژیای جێندەری گەشەی کردووە، بەو مانایەش بەهاکانی کۆمەڵگەو ژنانی خۆڕاگر وەها ڕاستین کە بە شێوازی جیاواز لە پڕۆسە جیاوازەکاندا بەردەوام بوون، ئەو کێشەیەی کە زیاتر لەگەڵ هاوکێشەی ژن، ژیان، ئازادی ڕێبەرایەتیدا گفتوگۆی لەسەر کراوە پرسی ئازادی ژنە چونکە چارەسەر بۆ کێشە کۆمەڵایەتیەکان پەیوەستە بەمەوە واتە کێشەی ئازادی پیاویش پەیوەستە بەچارەسەرکردنی ئەو کێشەیە.

 

"ڕێبەر ئاپۆ تێزێکی نوێی مێژوویی پێشخست"

ڕێبەری ئاپۆ تێزێکی نوێی مێژوویی پەرەپێدا، بەڕەخنەگرتن لە مارکسیزم پێشکەوتنی مێژوو بەخەباتی چینایەتی بەدی نەهات و نەبوونی خەباتێکی بۆ دیکتاتۆرییەتی پڕڕۆلیتاری ئاشکرا کرد، لە جەوهەردا ئاماژەی بەوەدا کە سەرچاوەی کێشەی کۆمەڵایەتی ناکۆکییەکانی نێوان ڕەگەزەکانە، هەروەها بە یەکەم تێکشکانی ڕەگەزی گەورە وەسفی کرد، دووەم تێکشکانی ڕەگەزی گەورە و سێیەمین تێکشکانی ڕەگەزی گەورە پێناسەی کرد، یەکەمیان هێرشی خوداوەندەکان دژ بە خوداوەندەکان و دووەمیان بە ئایینێکی یەک خوداوەند، ئەو پرۆسەیەی کە ژنان بە فەرمانی ئایینی دەستگیر دەکرێن سنوردار دەکرێن یان نەفرەتیان لێ دەکرێت، بێگومان تا ئەمڕۆش بە شێوازی جیاواز بە تێڕوانینی داعش و بە تێگەیشتنی فاشیستانەی دەوڵەتی تورک، بە مانای گشتی ئەمە دەکرێت وەک سەرکوتکردنی تێڕوانینی دینیی دەستدرێژیکەرانەی سیستەمەکە بگیرێتەدەست، بەم شێوەیە ناوەندی هەردوو تێکشکانی گەورەی رەگەزی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو ناوچەیەی کە زۆرترین کاریگەری لەسەر بووە کوردستانە.

 

کۆنفیدراڵیزمی جیهانیی ژنانی دیموکراتیک

ئەو ڕاستییەی کە سەدەی ٢١ دەبێتە سەدەی ئازادیی ژنان لە ڕاستیدا ئەم پرۆسەیە پێناسە دەکات بۆ ڕێکخستن و دەربڕین و خۆخستنە ژێر باری ئاسایش وەک شۆڕش لە کوردستان دەتوانن پرۆسەی شۆڕشگێڕانە دروست بکەن، شۆڕشی ژنان ئەم ڕاستییە دەردەخات چونکە ژنۆلۆژی وەک زانستی شۆڕشی ژنان دەردەکەوێت ڕێبەرایەتی لە پارێزنامەی سۆسیۆلۆژیای ئازادیدا ژنانناسی پێناسە دەکات ژنۆلۆژی لە زانستی شۆڕشی ژنان و هەروەها تێگەیشتن لە ئازادییە کۆمەڵایەتییەکاندا جێگایەکی گرنگی هەیە.

 

بە یەکخستنی خەباتی کەلتووری و چینی و نەتەوەیی ژنان لە دژی سیستەمی جێندەری، تێگەیشتن و پێکهاتەی کۆمەڵایەتی خۆیان و دروشمی ژن، ژیان، ئازادی دروشمی شۆڕشی ژنانی سەدەی ٢١ دەبەخشن و دەکرێت بەخەباتێکی ڕادیکاڵ بژین، لە تۆڕی کۆنفیدراڵی دیموکراتیدا بنەمایەک لە دەوری ئەم فەلسەفەیەدا هەیە بۆ ئەوەی ژنان خۆیان ڕێکبخەن دەبینین ئەم ڕاستییە سەریهەڵداوە و گەیشتووەتە زمان و هێز و ئەم هێزەش گەشە دەکات، دەتوانین بڵێین ڕۆشنگەری و ڕێکخستن و ئیرادەیی و ئاستی ئازادی لە دەوری ژنان بنەما و سروشتی کۆنفیدراڵیزمی جیهانیی ژنانی دیموکراتک و کۆنفیدراسیۆنی گەلانی دیموکراتین.

 

لە کۆتاییدا، پەیامی ئێوە بۆ ٨ی ئادار چییە؟

لەبەرئەوەی ئەمسال ٨ی ئاداری ساڵەکانی تر دیاری دەکات وەک ژنان، گرنگە وەڵامی پڕۆسەکە بدەینەوە، گرنگ نییە ئێمە لە چ ناوچەیەکداین لەسەر ئەم بنەمایە گرنگە بۆ خێراکردن و ڕێکخستنی ڕێکخراوە هاوبەشەکان و فراوانکردنی ڕووبەرەکانی بەرخۆدان لە دژی سیستم گرنگە، هەروەها دەتوانین بڵێین ئیرادەی هاوبەش بنەمای ئازادیە لە کەسایەتی ناگیهان ئاکارسەل و هەڤاڵ ئەڤین گۆیی و ژینا ئەمینی و ئەو ژنانەی کە لە ساڵی ١٨٥٧ دا سوتاون و هەموو ئەو ژنانەی کە لە تێکۆشانی ئازادیدا گیانیان لە دەستداوە بەبیردێنمەوەو، ٨ی ئادار لەهەموو ژنانی جیهان پیرۆزبێت، هیوادارم ببێتە ئامڕازێک بۆ ئازادی و بەرخۆدانی گەورە.