سۆما کەرەمی

 

جوانرود- لە کاتی لێکۆڵینەوە لە مێژووی بیروباوەڕی کورد، چ پێش ئیسلام و چ دوای ئیسلام، توخمەکەی "لێبوردەیی ئایینی" ڕوون دەبێتەوە. بەدرێژایی سەدەکان کوردەکان لەگەڵ ئایین و مەزهەبە جۆراوجۆرەکاندا پێکەوە ژیاون بەبێ ئەوەی پێشوەختە تایفیەکان بەرەو توندوتیژی ببات.

 

بۆ گەلی کورد، کارلێک و پەیوەندی نێوان قسەکەرانی زمانەکانی دیکە لەسەر بنەمای ئایین نەبووە، بەڵکو لەسەر بنەمای زمان، نەتەوەیی و شوناسی نەتەوەیی بووە. بوونی ئایین و مەزهەبی جۆراوجۆر لە ناوچەکەدا باو بوو، لە زۆربەی کەیسەکاندا دیالۆگ و پێکەوە ژیان جێگەی ململانێ و دووبەرەکیی گرتۆتەوە. ئەم مەیلی زگماکییە بۆ ڕۆحانیەت و سۆفیگەری وایکرد کە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە جەوانرودیشەوە سەکۆیەکی گونجاو بێت بۆ وتاری ئایینی. بەڵام هێنانەکایەی بیرۆکەی توندڕەو و تەڤگەری سەلەفی-وەهابیەکان لەم دەیان ساڵەی دواییدا هەڕەشەی ئەم ئاشتییە کردووە.

 

بارودۆخی کۆمەڵایەتی و ئایینی لە جوانرود

شاری جوانرود، شارێکی کوردنشینی پارێزگای کرماشان، خاوەنی مێژوویەکی دەوڵەمەند و شوناسێکی فەرهەنگی و ئایینییە. لە مێژە لەسەر بنەمای پێکەوە ژیانی ئاشتیانەی نێوان نەتەوە و ئاینە جیاوازەکان دامەزراوە. دانیشتووانی شارەکە کە زۆربەیان سوننەی شافیعین، جگە لە بیروباوەڕی ئایینی خۆیان پابەندن بە ڕێوڕەسم و ئاهەنگەکانی ناوچەکە، وەک نەورۆز، دەبکێ، جەژنە کوردییەکان و ئاهەنگی هاوسەرگیری.

 

بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا نیشانەکانی بڵاوبوونەوەی تەڤگەرە توندڕەوەکانی وەهابی لە ناوچەکەدا دەرکەوتووە. ئەم تەڤگەرانە بە جەختکردنەوە لە ڕووکەشی ئایینی و دەرکردنی گرووپەکانی دیکە، هەوڵی تێکدانی یەکگرتوویی کولتووری و کۆمەڵایەتی ناوچەکە دەدەن. ئەم تەڤگەرانە نەریتە ناوخۆییەکان بە "بیدعە" دەزانن، بە پێچەوانەی فێرکارییە توندەکانیان بەرەوپێش دەبەن.

 

شێوازەکانی کاریگەری وەهابی

پڕوپاگەندەی ئاراستەکراو لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، دامەزراندنی گەنجان لە ڕێگەی بازنەی تایبەتەوە و هەندێکجار چەوساندنەوەی هەژاری و بێکاری ئامرازی سەرەکین کە تەڤگەرە توندڕەوەکان بۆ کاریگەریکردن لەسەر هەرزەکاران و گەنجانی پێگەیشتوو لە ناوچەکەدا بەکاریدەهێنن. ئەم تەڤگەرانە خۆیان وەک هەڵگری "ئیسلامی ڕەسەن" نیشان دەدەن، ئاهەنگەکانی وەک نەورۆز، ڕێوڕەسمی هاوسەرگیری نەریتی، مۆسیقای ناوخۆیی و سەمای فۆلکلۆر بە پێچەوانەی "یاسای ئیسلامی" دەزانن.

 

نموونەیەکی بەرچاوی ئەمەش ئەوەیە کە لە کاتی نەورۆزی ئەمساڵدا بەشێک لە ئەندامانی ئەو گروپانە لە ڕێگەی هەڕەشە و تۆقاندنەوە هەوڵیان داوە ڕێگری لە ئاهەنگەکە بکەن. بەڵام هاوڵاتیان بە ئیرادە و یەکگرتوویی کولتوورییەوە ئاهەنگەکانیان بە قەبارەیەکی بەرفراوان بەڕێوەبرد.

 

هەڕەشەی بابەتیی و نموونەی کۆمەڵایەتی

بوونی بەرچاوی بەشێک لە ئەندامانی تەڤگەرە سەلەفییەکان بە سیمایەکی جیاوازەوە، وەک قژ و مووی دەموچاوی بێ ڕەوشت، ئایلاینەر و پانتۆڵێک کە جیاوازن لە جل و بەرگی نەریتی کوردی، نیگەرانی گشتیی لێکەوتووەتەوە. هەروەها باس لە توندوتیژی زارەکی و تەنانەت شەڕی جەستەیی کراوە. لە کەیسێکدا هەرزەکارێک بەهۆی تێنەگەیشتنێکەوە لەلایەن ئەندامێکی خێزانەکەیەوە کە لەگەڵیدا بووە، بە هەڵە وای زانیبوو کە ئەندامی گروپێکی توندڕەوە، لێی دراوە. دوای ڕێوشوێنی یاسایی، دەرکەوت کە هێرشبەرەکان سەر بە گروپێکی توندڕەون.

 

بوونی بەرچاوی بەشێک لە ئەندامانی تەڤگەرە سەلەفییەکان بە سیمایەکی جیاوازەوە، وەک قژ و مووی دەموچاوی بێ ڕەوشت، ئایلاینەر و پانتۆڵێک کە جیاوازن لە جل و بەرگی نەریتی کوردی، نیگەرانی گشتیی لێکەوتووەتەوە. هەروەها باس لە توندوتیژی زارەکی و تەنانەت شەڕی جەستەیی کراوە. لە حاڵەتێکدا هەرزەکارێک بەهۆی ئەندامێکی خێزانەکەی کە لەگەڵیدا بووە، کە بە هەڵە وای زانیوە کە ئەندامی گرووپێکی توندڕەوە، لێی دراوە. دوای ڕێوشوێنی یاسایی دەرکەوت کە هێرشبەرەکان سەر بە گروپێکی توندڕەون.

 

لایەنە ئەمنییەکان و هۆشدارییە ناوخۆییەکان

لە ساڵی ٢٠١٨دا هەواڵەکان لەسەر ناسینەوەی ئەندامانی گرووپێکی تەکفیری سەلەفی کە بیرۆکەی توندڕەویان لە ناوچەکەدا وەرگرت و بەرەوپێش دەبرد، دەرکەوتن. بۆ هۆشیارکردنەوەی گشتی لەم تەڤگەرانە کۆنگرەکان بە بەشداری زانایان بەڕێوەچوو. بەڵام نیگەرانییەکان هەروا ماونەتەوە.

 

سەبارەت بە کاردانەوەی خێزانی و تاکەکەسی، سامیە محەمەدی کە ناوێکی خوازراوە، سەبارەت بە برا ٢٠ ساڵانەکەی وتی: پێشتر بەشداری لە ئاهەنگ و ڕێوڕەسمی کوردیدا دەکرد، بەڵام سێ ساڵ لەمەوبەر، گۆڕانکاری بەسەردا هات، کاریگەری هاوڕێ نوێیەکانی لەسەر بوو. ئێستا، پرسی لەگەڵ جلوبەرگەکانم هەیە، داوای ئەوە دەکات کە من نە پاڵابۆش بم و تەنانەت نیقابیش لەبەر بکەم. ئەگەر میوانمان هەبێت، ئەوا لەگەڵیاندا لەسەر بیروباوەڕەکان گفتوگۆی دەکرد، تەنانەت باوەڕی وا بوو کە ماڵئاوای لە میوانەکان حەرامە، بۆیە باوکە بەتەمەنەکەم ئەو کاری دەکرد.

 

سامیە محەحمەدی ترسی ئەوەی هەیە کە ئەم بیرکردنەوانە سێبەریان بەسەر کەشی خێزانی و ئاڵۆزی پەیوەندییەکاندا هێنابێت. هەروەها هەڵسوکەوتی سارد و تۆمەتبارانەی براکەی بەرامبەر بە ئەندامانی دیکەی خێزانەکەی، شوێنەواری قووڵی بەجێهێشتووە.

 

جەوانرود، شارێکی خاوەن کولتوورێکی دەوڵەمەند و گەلێکی نوقمبوو لە پێکەوەژیاندا، ئەمڕۆ ڕووبەڕووی ئاڵەنگاریەک دەبێتەوە کە نەک هەر هەڕەشە لە ناسنامەی کولتوورییەکەی دەکات، بەڵکو ئاشتی کۆمەڵایەتی و خێزانیش دەکاتە ئامانج. بۆیە بەرەنگاربوونەوەی توندڕەوی ئایینی پێویستی بە هاوکاری دامەزراوەکانی پەروەردەیی، ئایینی، ئاسایشی و ڕاگەیاندنی هەیە. زیندووکردنەوەی شوناسی ڕەسەن، پێشخستنی پەروەردەی ئایینی میانڕەو و پاراستنی گەنجان لە فریودانی پڕوپاگەندەی تەکفیری ستراتیژییەکی ناوەڕۆکییە بۆ پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری لەم ناوچەیەدا.

 

ئەم ئەزموونە جارێکی تر نیشانی دا کە بەرخۆدانی کۆمەڵگە لە بەرامبەر هەڕەشەکانی ئەم دواییە ڕەنگدانەوەی دینامیزمی کولتووری و هۆشیاری کۆمەڵایەتی هاوڵاتیانی جەوانرود. ئاهەنگگێڕانی بەربڵاوی نەورۆز، سەرەڕای فشارەکان، تەنیا کاردانەوەیەکی ڕوون نەبوو بەرامبەر بە توندڕەوی ئایینی، بەڵکو دەرکەوتنی هاودەنگی و شوناسی دەستکۆمەڵی بوو. ئەم پێداگرییە لەسەر پاراستنی ڕێوڕەسمە ڕەسەنەکان دەتوانێت یەکەم بەربەست بێت لە دژی کاریگەریی توندوتیژی ئایینی، قەڵایەکی تۆکمە کە جارێکی دیکە خۆڕاگری خۆی لە بەرامبەر دابەشبوون و توندڕەویدا سەلماندووە.