زهور مەشریقی

 

تونس- ڕێکەوتننامە و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان ئازادی بیروبۆچوون دەچەسپێنن و مەرجی ئەوەیان هەیە کە هەموو کەسێک مافی ئەوەی هەیە کە لەم مافە بەهرەمەند بێت، بەڵام لە مانگی ئەیلوولی ساڵی ٢٠٢٢، قەیس سەعید، سەرۆکی تونس، فەرمانی ٥٤ی واژۆکرد، کە بەپێی وتارەکەی ئامانجی بەرەنگاربوونەوەی زانیاری و دەنگۆی ناڕاست لە ئینتەرنێتدایە.

 

لە ماددەی ٢٤ی فەرمانەکەدا هاتووە، بۆ ماوەی پێنج ساڵ زیندانیکردن و سەرپێچیکردنی تا ٥٠هەزار دینار بۆ هەر کەسێکە کە ئەو جۆرە زانیاریانە بڵاو بکاتەوە، ئەم ڕستەیە دوو هێندە دەبێت ئەگەر لێدوانە هێرشبەرەکان لەلایەن فەرمانبەرێکی حکومەتەوە بدرێن، سێ ساڵ بەسەر دەرچوونی ئەم فەرمانە تێدەپەڕێت، کە سەندیکای نیشتمانی ڕۆژنامەنووسانی تونس بە "سەرکوتکەر" و "بەدناو" پێناسەی دەکات، بە ئاستەنگ لە بەردەم کاری ڕۆژنامەنووسان و چالاکوانان، چ ژن و پیاو، دەزانێت، لە دوای دەرچوونیەوە، سەندیکاکە بانگەشەی هەموارکردنەوە یان هەڵوەشاندنەوەی دەکات.

 

ڕۆژنامەنووسان ترسیان لەوە هەیە کە یاسای پاراستنی مافەکانی مرۆڤ ببێتە ئامرازێک بۆ فشار و بەرتەسککردنەوە، کە ئەمەش دوای دەیان ساڵ لە بەرخۆدان و شۆڕشی ٢٠١١، کە لەو ماوەیەدا، گەلی تونس ئازادی ڕادەربڕین و بیروڕای بەدەستهێنا، بەڵام پێدەچێت خەونەکە بەدی نەهاتبێت.

 

چالاکوانان وتیان: گەڕانەوەی سانسۆر بەهۆی ترس لەم فەرمانە ترسناکە، ئەوان ڕەخنە لە بەبازاڕکردنی ئەم یاسایە لەلایەن دەسەڵاتەوە دەگرن، کە هەوڵێکە بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دیجیتاڵی و بەرەوپێشبردنی ژینگەیەکی دیجیتاڵی پارێزراو، بەڵام لە ڕاستیدا ئامرازێکی نوێی سانسۆرە.

 

گەلی تونس ترسی ئەوەی هەیە کە یاسا ببێتە کەرەستەی کۆنترۆڵ و چەوساندنەوە، ئەوان پێیان وایە کە فەرمانی ژمارە ٥٤ نەک هەر پێشێلی ئەو ڕێککەوتن و پەیماننامە نێودەوڵەتیانە دەکات کە تونس لایەنێکە بۆیان، بەڵکو ئامانجە باڵاکانی شۆڕش کە بریتین لە ئازادی ڕادەربڕین و بیروڕا و ڕۆژنامەگەری تێکدەدات.

 

هەموو کەسێک قوربانی یاسایە

غوفران راجحى، چالاکوانى مافەکانى مرۆڤ لە کۆمەڵەى بایکۆت بۆ ئازادییەکان لە لێدوانێکدا، جەختى لەوە کردەوە، کە فەرمانى ٥٤ یەکێکە لە خراپترین توخمەکانى سیستمى یاسایى و یەکێکە لە خراپترین ئامرازەکانى سیستمى دادوەرى کە بە کارى دەهێنێت، بەهۆى ڕاستەقینەی و ژمارەى زۆرى قوربانییەکان کە لە ئەنجامدا زیندانیکراون، هیچ کەسێکی نەپاراست، نە ڕۆژنامەنووس و چالاکوان و سیاسەتمەدار، کاریگەری لەسەر هەموو چین و توێژ و ڕۆڵە کۆمەڵایەتییەکان هەبووە و تەنانەت هاوڵاتیانیش قوربانی ئەم فەرمانەن، کە لە ماوەیەکی ناوازەدا دەرچووە و سەرەڕای بانگەواز و ناڕەزایەتی تووڕەی بۆ هەڵوەشاندنەوەی بەردەوام بووە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو فەرمانە تەنها کاریگەری لەسەر کەسایەتییە دیارەکان نەبووە، بەڵکو قوربانیی شاراوە هەیە کە تا ئێستا ناویان لەلایەن میدیاکانەوە نەبیستراوە و دەنگیان نەگەیشتووەتە بۆچوونی گشتی، سەرەڕای ئەوەی کۆمەڵەی بایکۆت ساڵێکە کاردەکات بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ قوربانییەکان و کەسوکارەکانیان، وتیشی: کەسانێک هەن بەهۆی پۆستێکی ڕەخنەگرانە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی لە زینداندان، هەوڵدەدەین بگەینە هەموو لایەک بۆ ئەوەی چیرۆکەکانیان بەڵگە بکەن، دەستگیرکردنەکان شەرمەزار بکەین، نادادپەروەریە کەسێک زیندانی بکرێت لەسەر بیرورای خۆی، شۆڕش بۆ ئازادی ڕادەربڕین بووە، هەروەها تونسییەکان هەن کە لە بەرگریکردن لە ئازادی گیانیان لەدەستداوە، ئەمە قبوڵ ناکرێت، دوای چەندین ساڵ قوربانیدان، زیندانی بکرێن، چونکە لە بیروڕامان جیاوازە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کۆمەڵەی بایکۆت هەوڵدەدات دەستی بگاتە ئەو قوربانیانەی کە توانای بەرگریکردنیان هەیە، وتی: ئێمە لێرەین نەک تەنها بۆ ئاشکراکردنی ڕاستی و ئاشکراکردنی پێشێلکارییەکان و ئەوانەی تاوانیان ئەنجامداوە دژی مافی دەستوری ئازادی ڕادەربڕین، بەڵام وەک بیرخستنەوەیەک، ئێمە لێرەین بۆ ئەوەی پاڵپشتی پراکتیکی پێشکەش بکەین، چ لە ڕووی یاساییەوە یان لە ڕێگەی بڵاوکردنەوەی چاونەترس و بلاوکردنەوەی ڕۆژانەی بلۆگ لە ماڵپەڕەکانمان وەک کۆمەڵگەیەکی مەدەنی، بۆ ئەوەی بگەیەنینە ئەم ژن و پیاوە زیندانیکراوانە و بڵێین کە ئەوان تەنها نین.

 

غوفران راجحی، ئاماژەی بەوەدا، کە دووفاقی زیندان دوو هێندە زیاد دەکات بەهۆی دۆخی سەختی ئابووری وڵاتەوە، کە ئەمەش کاریگەری لەسەر بنەماڵەی ئەو قوربانیانە هەیە، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ناوخۆ کە هەژاری و بێکاری تێدا چڕبووەتەوە، هەروەها کۆمەڵەی بایکۆت هەوڵدەدات بگاتە قوربانیانی ناوچەکان بۆ ئەوەی بتوانن مافی دادگاییکردنی دادپەروەرانەیان هەبێت.

 

لە کۆتاییدا، وتی: تا ئەو کاتەی تونس لایەنێکە لە ڕێککەوتن و پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان کە مافەکانی مرۆڤ دەپارێزن و ڕێگە بە بەرگریکردن لە قوربانییەکان دەدەن، گرنگە بەرگری لەو قوربانیانە بکرێت و دادپەروەرییان بۆ دابین بکرێت.

 

بێدەنگکردنی ڕەخنە و ڕاگرتنی دەنگە ئازادەکان

سێ ساڵ بەسەر دەرچوونی فەرمانی بەناوبانگی ٥٤ تێدەپەڕێت، کە جەنین تلیلی، چالاکوانی مافی مرۆڤ و ژنان، بە ئامرازێک بۆ بێدەنگکردنی ڕەخنەکان و ڕاگرتنی دەنگە ئازادەکان و ڕێگریکردن لە دەربڕینی خۆیان لەسەر کاروباری گشتی و پرسە جیاوازەکانی نیگەرانی نیشتمانی دەزانێت، ئەم فەرمانە هەوڵی بێدەنگکردنی ئەو دەنگانە دەدات، وەک بەڵگەی دۆسیە تۆمارکراوەکانی زیندانیکردنی ژنان و پیاوان و گەنجان.

 

سەنیە دەهمانی، پارێزە کە ڕووبەڕووی پێنج دۆسیە دەبێتەوە، دیارترینیان پەیوەندییان بەو فەرمانەی پێشووەوە هەیە، ئەمە جگە لە چەندین دەنگی دیکە کە دەنگیان هەرگیز لەلایەن میدیاکانەوە نەبیستراوە، ئەو بیری هێنایەوە کە ئەو فەرمانە لە هەلومەرجی نائاساییدا دەرچووە، کە ئەمەش پێویستی بەردەوامبوونی تا ئەمڕۆ نکۆڵی لێدەکاتەوە، بە لەبەرچاوگرتنی بەشداریکردنی لە سەرکوتکردنی چالاکوانان، چ ژن و پیاو، بەهۆی بۆچوون و هەڵوێستە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانیانەوە، وە بە وتەی جەنین تلیلی، تەنانەت ئەو فەرمانە دەستی لە لایەنی هونەری داوە و هونەرمەندانی ژن و پیاوی کردووەتە ئامانج، کە بەڵگەی ئەمە دەستگیرکردنی ڕەشاد تەمبورە، کاریکاتێریست، کە بەهۆی کاریکاتێرێکەوە دوو ساڵی بەسەربرد لەزیندان، کە تێیدا تۆمەتبارکرابوو بە سوکایەتیکردن بە سەرۆک و بڵاوکردنەوەی هەواڵی ناڕاست، ئەمەش پێشێلکردنی مادەی ٢٧ی جاڕنامەی جیهانی مافی مرۆڤە کە تێیدا هاتووە هەموو کەسێک مافی ئەوەی هەیە بە ئازادی بەشداری لە ژیانی کولتووری کۆمەڵگەدا بکات و چێژ لە هونەر وەربگرێت و بەشداری لە پێشکەوتنی زانستی و سوودەکانیدا بکات.