رەجا حەميد ڕشيد 
عێراق ـ بەشداری ژنان لە سیاسەتدا یەکێکە لە دیارترین نیشاندەرەکانی پێشکەوتنی دیموکراتی و گەشەسەندنی بەردەوام لە کۆمەڵگەکاندا، سەرەڕای چەندین ئاڵەنگاری کۆمەڵایەتی و سیاسی، ژنانی عێراق توانیویانە لە بوارە جیاجیاکانی چالاکیی سیاسیدا، بەتایبەتی لە پەرلەماندا، بوونی خۆیان دووپات بکەنەوە، بەڵام نوێنەرایەتی ژنان لە دەسەڵاتی جێبەجێکردن و بەڕێوبەرایەتیدا لە خوار ئاستی خوازراوەوە دەمێنێتەوە، ئەمەش ڕەنگدانەوەی بۆشایی لە جێبەجێکردنی دەستوور و جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتانەیە کە دەرفەتی یەکسان گەرەنتی دەکەن.

 

هۆکارەکانی خۆکاندیدکردن و کشانەوە لە هەڵبژاردنەکانی عێراق
سەبارەت بە هۆکاری کشانەوەی لە هەڵبژاردن دوای خۆکاندیدکردن، نادا جەبوری، دکتۆر پەرلەمانتاری پێشووی پەرلەمان ڕایگەیاند، باس لە مێژووی خۆکاندیدکردنم بۆ پۆستی پێشەنگایەتی دەکەم لە ساڵی ٢٠٠٥ەوە، کاتێک بەشداریم لە هەڵبژاردنی نیشتمانیی پەرلەمانی عێراق کرد و توانیم لە خولەکانی پەرلەمانی ساڵی ٢٠٠٥ و ٢٠١٠ بباتەوە، بەڵام لە دوو خولی دواتردا سەرکەوتوو نەبووم، لە کاتێکدا ئەندام بووم، خۆم کاندید کرد، لە پارتی پێشکەوتن، من وەک پێشەنگێک تێیدا دەمێنمەوە، باوەڕم بە کردەی دیموکراتی و پرۆسەی هەڵبژاردن هەبوو، پێموایە کە دەتوانرێت لە ڕێگەیەوە دیمەنی وڵات بگۆڕدرێت، بەبێ توندوتیژی و خوێنڕشتن ئەمە بەشێکە لە قەناعەت و چەمکەکانمان سەبارەت بە ئاسایش و ئاشتی نێودەوڵەتی، چ لەسەر ئاستی ناوچەیی و چ لەسەر ئاستی نیشتمانی.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، لەڕێگەی کارکردنم وەک ڕاوێژکارێک بۆ چەند پلاتفۆرمێکی تایبەت بە ئاسایش و ئاشتی، هەروەها لەچوارچێوەی بڕیارنامەی ١٣٢٥ی ئەنجومەنی ئاسایشدا، کاندیدکردنم بۆ هەڵبژاردن لەرێگەی بلۆکی سیاسی (پێشکەشمکردەوو) وەک کاندید لە هەڵبژاردنی داهاتوودا هات.

 

ڕوونیشیکردەوە، کە بانگەشەی سەر شەقامەکانی بۆ خستنەڕووی هێڵکارییەکانی بانگەشەی هەڵبژاردن دەستپێکردووە، سەرەتا بە ڕووپێوی بەغدای پایتەخت دەستیپێکردووە و تیشکی خستۆتە سەر چۆنیەتی بونیادنانی بانگەشەی هەڵبژاردن، ئێمە سەرەتا هەڵمەتی مەیدانیمان دەستپێکرد، دواتر چووینە سەر هەڵمەتە ئەلیکترۆنییەکان، دوای ٢٠ ساڵ کارکردن، تێبینیم کردووە کە هەڵمەتە ئەلیکترۆنییەکان ئەمڕۆ ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن، جیاوازییەکی بەرچاو لەگەڵ ئەوەی لە ڕابردوودا کردوویانە.

 

ڕوونیشیکردەوە، ڕاپرسییەکی گشتگیری ئەنجامداوە لەو ناوچانەی پێشتر کاری تێدا کردووە و ئامادەیی ڕاستەقینەی تێدا بووە، بەتایبەتی لە نێو نوخبە خوێندەوارەکانی هاوکارەکانیدا، ئەم نوخبەیە کەسایەتی ڕۆشنبیر و ڕاگەیاندن و هونەری و پزیشکی و هەروەها مامۆستای زانکۆ و کارمەندە باڵاکانی دامەزراوە حکومییەکان لەخۆدەگرێت، هەموویان بە جۆش و خرۆشەوە بۆ کاندیدبوونم بوون و پشتگیری و دەنگەکانیان بۆ من دووپاتکردەوە.

 

نادا جەبوری بنکەکەی لە بەغدایە و پێشەنگایەتی ڕێکخراوی ژنان و ئایندەی عێراقی دەکات، کە لەسەر زەوی وەک ڕێکخراوێکی کۆمەڵگەی مەدەنی کاردەکات، هەروەها بەشێکە لە تۆڕی ژنانی عێراق، لەگەڵ تۆڕەکانی دیکەی وەک ژنان بۆ ئاشتی و ئەوانی تر.

 

ئاڵەنگاری هەڵبژاردن و کڕینی دەنگ

ڕوونیشیکردەوە، لە ماوەی هەڵبژاردندا، سەری سوڕماوە لەو دۆخەی لەسەر زەوی ڕووبەڕووی بووەتەوە، ناوچەکان ماندوو بوون، ئازارەکانی ناو ماڵەکان زۆر بوون، ئەو داواکاریانەی کە لەلایەن دانیشتووانەوە وروژێنراون، ئەستەمە جێبەجێ بکرێن، جا کاندید بن یان تەنانەت نوێنەریش، هەروەها بە ڕوونی تێبینی دابەزینی متمانەی نێوان دەنگدەران و کاندیدەکانی کردووە، لەدەستدانی متمانە لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکاندا.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، هەروەها تووشی شۆک بووم کاتێک قسەکردن لەناو کۆمەڵگە ناوخۆییەکاندا دەستیکرد بە زیادبوون سەبارەت بە کڕینی دەنگەکان، ئەمەش وای لێکردم بەرەو ناوچە دوورەکانیتر بڕۆم، ئەو ناوچانەی پێشتر لەڕێگەی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنییەوە کارم تێدا کردبوو، ئەمانە ئەو ناوچانە بوون کە وۆرکشۆپی دورینم تێدا کردەوە، خولی پەروەردەیم بۆ بێ هاوژینەکان و جیابووەکان دابینکرد، هەروەها کلینیکی یاساییم بۆ پشتگیری دەروونی و یاسایی دامەزراند، جگە لە بینینی دانیشتنەکان بۆ دایک و باوکە جیاوازەکان.

لە یەکێک لەو ناوچانەدا، ژنێک پێی وت: بەڵێ، دەنگت پێدەدەم چونکە باش دەناسم، بەڵام ناتوانم گرەنتی ئەوە بکەم کە ئەوانی تر هەمان شت بکەن، چونکە کەسانێک هەن پێش تۆ دەنگیان کڕیوە، ئەو ژنە ژنی ماڵەوە بوو، لە نزیکەوە دەیناسم، پێی وتم کە ڕەتی کردووەتەوە دەنگەکەی بفرۆشێت چونکە چاوەڕێی کاندیدکردنی تۆیە، وشەکانی ئەو زۆر کاریگەری لەسەر من هەبوو؛ ئەوان دڵنیایان کردەوە کە هەندێک ژن هەن پێش دەستپێکردنی هەڵبژاردنەکە پەیوەندییان پێوە کردم و داوایان لێکردم خۆم کاندید بکەم چونکە دەیانەوێت دەنگم پێبدەن، بەڵام لە کۆتاییدا بە ئامادەبوونی ئەو کەسانەی دەنگ دەکڕن، کاریگەری ئەو پارەیە گەورەتر دەمێنێتەوە تەنانەت ئەگەر هەزار یان دوو هەزار یان سێ هەزار دەنگم هەبێت، کەسێک دێت و بە کڕینی دەنگ پێشم دەکەوێت.

 

بەگوێرەی دیدگای نادا جەبوری، بە وردی ئەو پارانەم لەبەرچاو گرت کە لەم هەڵمەتەدا خەرج دەکرێن، چ لە لایەن خۆمەوە و چ لە ڕێگەی پاڵپشتیکردنی بناغەی سیاسییەوە، بە سەرنجدان بەوەی کە پێشينگایەتی ڕێکخراوی ژنان و ئایندەی عێراقی دەکەم، کە ڕێکخراوێکی کۆمەڵگەی مەدەنییە، بڕیارمدا ئەو سەرچاوە و هەوڵانە لە خزمەتی کاری کۆمەڵگەی مەدەنیدا بەکاربهێنم، بە درێژەدان بە بەرنامەکانی ڕێکخراوەکە، سەرپەرشتیکردنی پڕۆژە و ڕاپۆرتەکان، کارکردن لە بواری کۆمەڵگەی مەدەنی لە ئاستی ناوخۆیی و هەرێمیدا.

 

ڕوونیشیکردەوە، هەروەها پۆستی ڕاوێژکاری پەیوەندییەکانی دەرەوە و سیاسەتم لە قۆناغێکی زۆر هەستیاردا هەیە بۆ پەرلەمانی عێراق، باوەڕم وابوو کە هەوڵەکانم کاریگەرتر دەبن ئەگەر بەو ئاراستەیە دابمەزرێن، وەک پزیشکێکی پسپۆڕ، پێموایە لە ڕووی زانستی و کردارییەوە ناتوانم کات بەفیڕۆ بدەم لەسەر شەڕێک کە ڕەنگە دەرئەنجامەکەی بە کڕینی دەنگەکان یەکلایی بکرێتەوە، نەک لەبەر لاوازی بەرنامەکەم یان دۆڕان لەم حاڵەتەدا، بەو واتایە نییە کە من ناشایستە بووم، بەڵکو بە واتای نەبوونی کارکردن بەپێی پێوەرە دادپەروەرەکانە.

 

سەبارەت بەو پەیامەی کە دەیەوێت بیگەیەنێتە دەنگدەران، نادا جەبوری وتی: لەگەڵ پێشەنگەکانی چەند لایەنێک قسەم کردووە جەختیشدەکاتەوە لەسەر پێویستی گرنگیدان بە بونیادنانی پێکهاتەیەکی ناوخۆیی بەهێز بۆ هەر لایەنێک، جا پارتی پێشکەوتن بێت یان ئەوانی دیکە، لە کاتێکدا ڕەنگە هەندێک لایەن لە ڕێکخستنی پێکهاتە ناوخۆییەکانیاندا پێشکەوتنیان بەدەستهێنابێت، بەڵام پێویستی بە سکرتاریەتی گشتی ڕوون هەیە، کە تێیدا ژنان لانیکەم یەک لەسەر سێی ئەندامانی پارتەکە پێکبهێنن، لەسەر بنەمای بەردەوام.

 

لە لایەکی تریشەوە زۆربەی پۆستەکانی پێشەنگایەتی پارت هێشتا تەنها بۆ پیاوان سنوردارە، لە کاتێکدا پێویستە ژنان ڕۆڵی پێشەنگایەتی کاریگەریان هەبێت، لانیکەم بە پێدانی پۆستی جێگری پێشەنگی پارت بە ژنێک کە توانای وەرگرتنی ئەو پۆستەی هەبێت، هەروەها پێویستە ژنان بەهێز بکرێن بۆ پەرەپێدانی تواناکانیان، ژنانی گەنجیش لەسەر کاری سیاسی و بەشداریکردن لە ژیانی دیموکراتی و هەڵبژاردندا خولی پەروەردەییان پێبکرێت.

 

ڕەخنە لە هەندێک کاندیدکردنی ناشایستە و ڕۆڵی ڕاستەقینەی نوێنەر

نادا جەبوری ئاماژەی بەوەدا کە لە ماوەی کاندیدکردندا سەرنجی بوونی ژنانی گەنجی لە نێو کاندیدەکاندا داوە، ئەمە لە بنەڕەتدا هەڵە نییە، بەڵام ئەزموونەکە لە کوێدایە؟ ئەمە ئەنجومەنی نوێنەرانە نەک پۆستێکی کارگێڕی یان سەرەتای هەنگاوی پیشەیی، کاندیدکردنی ژنان لە سەرەتای کارەکانیاندا بەبێ ئەزموونی سیاسی یان یاسادانانی پێویست، بەفیڕۆدانی هەوڵ و پارە و کاتە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، هەندێک لە نوێنەرە ژنەکانم بینیوە کە خزمەتێکی بەرجەستەیان پێشکەش بە هەرێمەکانیان کردووە، تا ئەو ڕادەیەی کە ئەستەمە بۆ هەر کاندیدێکی نوێ هەمان شت پێشکەش بکات، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو بەڵێنانەی هەڵبژاردنی ئەمڕۆ دەدرێن لەگەڵ ڕۆڵی ڕاستەقینەی نوێنەردا ناگونجێت، پەیامی دووەمم بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە: ئەرکە سەرەکییەکانی نوێنەر یاسادانان و چاودێریکردنە، نەک قیرتاوکردنی شەقامەکان، بیناسازی، خوێندنگەکان، یان دابەشکردنی بەشەخۆراکی بەسەر گروپە لاوازەکاندا.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، لەلایەکی دیکەوە نوێنەران دەبینین کە هەوڵدەدەن مۆلیدەکانی کارەبا بهێننە ناوەوە بۆ کۆکردنەوەی دەنگ، من پێموایە کەموکوڕییەکی گەورەی پێکهاتەیی هەیە، کە ڕەنگە لە چوارچێوەی میکانیزمەکانی ئێستادا چارەسەرکردنی قورس بێت، لەبەر ئەم هۆکارە چیتر باوەڕم بە بەشداریکردن لەم جۆرە بانگەشەی هەڵبژاردن نییە، هەروەها قەناعەتم نییە کە ڕۆڵی من وەک کاندیدێک دەبێت سنووردار بێت بە پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری تاکەکەسی بۆ کۆکردنەوەی دەنگ، ئەرکی ڕاستەقینەی من ئەوەیە کە کەسایەتییەکی سیاسیی ژنی پێشەنگ بم، لەسەر بنەمایەکی یەکسان لەگەڵ پیاوان بوەستم، بەداخەوە هەمووان دەزانن کە ئەمە هێشتا بەدی نەهاتووە.

 

نەبوونی ڕێوشوێنی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و کاریگەرییەکانیان لەسەر کردەوەی سیاسی

جەختیشی لەوە کردەوە، ئەوەی دەبوو یەکەمایەتی سێیەم بێت، لە ڕاستیدا یەکەم شتە کە دەبوو پێشنیار بکرێت، هێشتا ڕێوشوێنی ڕاستەقینە و کاریگەرم لە بواری دەستپاکی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵیدا نەبینیوە، لە ساڵانی ڕابردوودا هیوام خواستبوو ڕێوشوێنی توندتر و ڕاستیتر لەم ڕووەوە ببینم، چونکە سێبەرێک دەخاتە سەر هەموو لایەنەکانی حکومەت، جا چ لە کاری هەڵبژاردن، پەرلەمانی یان جێبەجێکردندا.

 

پەیامێک بۆ لایەنە سیاسییەکان و گرنگی پێکهاتەی ژنان

ئاماژەی بەوەشکرد، نەبوونی ئەو ڕێوشوێنانە کاریگەری لەسەر دامەزراوە سەربازی و مەدەنییەکانیش هەبووە، کە هێشتا پێویستیان بە چاکسازی ڕیشەیی هەیە، نەک تەنها بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، بەڵکو بۆ بەرزکردنەوەی ڕوونی دارایی و جێبەجێکردنی بنەماکانی حوکمڕانی باش، کە هێشتا بەدی نەهاتوو، ئەگەر ئەم چاکسازییانە جێبەجێ نەکرێن، بەردەوام دەبین لەم بازنەیەدا دەسوڕێینەوە.

 

سەبارەت بە خوێندنەوەی بۆ دۆخەکە وتی: هەمان نوخبە سیاسییەکان دەگەڕێتە، لە کاتێکدا ڕاستە لە نێوانیاندا نوخبەی باش و لێهاتوو هەن، بەڵام بۆ ئاستی ئەنجومەنی نوێنەران بەرز نابنەوە، ئەمەش لەڕادەبەدەر گرنگە، چونکە ئێمە لەبەردەم پرۆسەیەکی هەڵبژاردنداین کە حکومەت و کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان و دەزگا ئاسایشییەکان هەوڵی گەورەی لەسەر وەبەرهێنان دەکەن و ملیارەها دۆلاریش خەرج دەکرێت، لەم نێوەندەدا گۆڕانکاری ڕاستەقینە هێشتا سنووردارە، لەوەش مەترسیدارتر، سیستەمی هەڵبژاردنی دیموکراتیمان تێکەڵە، لەسەر بنەمای دەستوورێک کە بە داگیرکاریدا داڕێژراوە، شایەنی هەموارکردنە، بەڵام ئەم سیستەمە تێکەڵە تا ئێستا هیچ چاکسازییەکی ڕاستەقینەی بەسەردا نەهاتووە.

 

سەبارەت بە درێژەدان بە کاری سیاسی و ئەگەری گەڕانەوەی بۆ خۆکاندیدکردن لە داهاتوودا، نادا جەبوری جەختی لەوە کردەوە، تا ئێستاش لە گۆڕەپانی سیاسیدا کار دەکەم و تا ئێستاش خۆم بە سیاسەتمەدار دەزانم، کارەکانم لەسەر دوو بابەتی سەرەکی چڕدەکەمەوە، یەکەمیان سیاسەتی ژنان، کە یەکێکە لە ناسکترین و سەختترین جۆرەکانی سیاسەت، بەو پێیەی پەیوەستە بە دامەزراندنی بنەمای یەکسانی نێوان ژنان و پیاوان، ستراتیژییە نیشتمانییەکان، ڕەنگدانەوەی ئەم هاوسەنگییە لێیەوە سەرهەڵدەدات، لەگەڵ یاساکان کە ئامانجیان پاراستن و چاودێریکردن و بەهێزکردنە.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، پێویستە هەمووان بڕوایان بە سیاسەتی ژن هەبێت، بەتایبەتی لە کۆمەڵگەیەکدا کە بەپێی دوایین ئامارەکانی وەزارەتی پلاندانان، ژنان نیوەی دانیشتوان پێکدەهێنن، سیاسەتی دەوڵەت لە ڕوانگەیەکی تاکلایەنە دروست ناکرێ، لەکاتێکدا نیوەی کۆمەڵگە دەرفەتی ڕاستەقینەی نەدراوەتەوە بۆ خوێندنەوە یان داڕشتنی یاساکان لە ڕوانگەی ژانەوە.

 

نوێنەرایەتی ژنان لە پەرلەمان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن

نادا جەبوری جەختی لەوە کردەوە کە ژنانی عێراق نوێنەرایەتی زیاتر لە چارەکێکی کەرتی سیاسی و پەرلەمانی دەکەن و ئەم سەرکەوتنەش بە هەوڵە بەردەوامەکانیان بەدەست هاتووە، لەگەڵ ئەوەشدا بۆشاییەکی ئاشکرا لە نوێنەرایەتی لەناو دەسەڵاتی جێبەجێکردندا هەیە، کە ژنانی لە یەک لەسەر چوار کەمتر نەگرتووە وەک ئەوەی دەستوور پێشبینی کراوە، نەک تەنها لە پەرلەماندا.

 

ڕوونیشیکردەوە، مەبەستم تەنها ژمارەی وەزیرە ژنەکان نییە، بەڵکو باس لە پۆستە گرنگەکانی پێشەنگایەتی دەکەم وەک ڕاگری کۆلێژەکان، پێشەنگی دەزگاکان، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەکان و باڵیۆزەکان، بۆ نموونە لە کۆی ١١٠ باڵیۆز، تەنها سێ یان چوار باڵیۆزیان ژنن، پۆستی گرنگ لە حکومەتدا هەن کە دەبێت نوێنەری ژنان هەبێت، وەک جێگری وەزیر، بەڕێوەبەری گشتی و بەڕێوەبەری نەخۆشخانەکان، ئەم پۆستانە زۆر گرنگن و تەنانەت لە دامەزراوە سەربازییەکانیشدا ژنان ئامادەن، بەڵام ئەو پۆستە پێشکەوتووانە داگیر ناکەن کە شایستەی خۆیانن.

 

نادا جەبوری، لە کۆتایی قسەکانیدا دەستخۆشی لە نامەیەکی فەرمی کرد کە لەلایەن کۆمیسیۆنی پەیوەندییەکان و ڕاگەیاندنەوە دەرچووە و داوای لە سەرجەم دەزگاکانی ڕاگەیاندن کرد کە پشتیوانی لە بەشداری سیاسی ژنان بکەن لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، جەختی لەوە کردەوە کە ڕاگەیاندن ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕێت لە بەهێزکردنی ژنان و تیشک خستنە سەر بەشدارییەکانیان لە ژیانی سیاسیدا.