دوای وەستانی زیاتر لە دوو ساڵ، عیراق هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی لە رێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە دەستپێکردەوە، ئەم هەنگاوە، بە لێکتێگەیشتنێکی ئابووریی کاتیی لەنێوان حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا و حکومەتی هەرێمی کوردستان پێناسە کرا. ئەم رێککەوتنە، لە غیابی چوارچێوەیەکی یاسایی بنەڕەتی و هەمیشەیی لە کەرتی نەوت و گازی وڵاتدا، هاتە ئاراوە.

لە مانگی ئازاری ٢٠٢٣وە هەناردەی نەوتی کوردستان راگیراوە، ئەوەش بە بڕیارێکی نێودەوڵەتی بوو، کە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی بەبێ رەزامەندیی بەغدا، بە پێشێلکردنی رێککەوتنی پێشوو لەگەڵ تورکیا هەژمار کرد. ئەم بڕیارە، دوای سکاڵایەکی یاسایی بوو کە حکومەتی عیراق لە دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی تۆماری کردبوو و بووە هۆی راگرتنی نزیکەی ٤٥٠ هەزار بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا کە لە رێگەی بۆرییەوە هەناردەی بەندەری جەیهان دەکرا. 

لەو کاتەوە پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و هەولێر چووەتە قۆناغێکی نوێی گرژییەوە، بەو پێیەی حکومەتی فیدراڵ خەرجکردنی پشکی هەرێمی لە بودجەی عیراق بەستەوە بە پابەندبوونی هەرێم بە رادەستکردنی نەوتەوە، هەرێمیش ئەمەی بە تەژاندنی دارایی هەژمار دەکات.
 

: وردەکاریی رێککەوتنە نەوتییەکە

بەگوێرەی سەرچاوە حکومییەکان، لە رێککەوتنە نوێیەکەدا هاتووە: کۆمپانیای سۆمۆی سەر بە دەوڵەتی عیراق، سەرپەرشتی هەناردەکردنی نەوتی کوردستان دەکات، داهاتەکەشی لە هەژمارێکی بانکیدا دادەنرێت و دەخرێتە ژێر چاودێریی حکومەتی فیدراڵییەوە، لە بەرامبەر پابەندبوونی بەغدا بە دابینکردنی پشکی هەرێم لە بودجە، هەروەها لە رێککەوتنەکەدا داوا لە هەردوولا کراوە شەفاف بن و زانیاریی تەکنیکی ئاڵوگۆڕ بکەن. 

 

ئەمانە وەک "چارەسەری کاتی"ین تا پەسەندکردنی یاسای نەوت و گاز، کە ساڵانێکە لە پەرلەمان چەقیوە. پێشتریش چەندین جار خرایە بەردەم ئەنجومەنی وەزیران، بەڵام هەر زوو لەبار دەبرا.

رەهەندە سیاسی و هەرێمییەکان
چاودێران پێیانوایە، ئەم رێککەوتنە بەدەر نییە لە حساباتی سیاسی، بەتایبەتییش لەبەر رۆشنایی ئەو هەموو ئاڵنگارییانەی رووبەڕووی هەردوو حکومەت لە ئاستی ناوخۆ و ناوچەییدا دەبنەوە. ئەوەی روویدا، جیا ناکرێتەوە لە هەوڵدان بۆ کۆنترۆڵکردنی گرژییە سیاسی و داراییەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵ و هەرێم. لە لایەکی ترەوە، زیاتر هەوڵێکە بۆ بەدەستهێنانی کات وەک لەوەی چارەسەرێکی ریشەیی بێت. 

ئەنقەرەش رۆڵی خۆی هەیە لە ئاسانکاری بۆ دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوت و نەیشاردووەتەوە، چونکە بەردەوام هەوڵ دەدات لە نێو پەرەسەندنەکانی ئەو کێبڕکێ ناوچەییەدا، تورکیا وەک رێڕەوێکی ستراتیژیی وزە بۆ ئەوروپا پێگەکەی بەدەست بهێنێتەوە، کە سوودێکی یەکجار زەبەلاحی پێ دەگەیەنێت.

سەرەڕای ئەو پێشوازییە گەرمەی لە رێککەوتنەکە کراوە، بەڵام لە جێبەجێکردندا رووبەڕووی ئاستەنگی بەرچاو دەبێتەوە. دیارترینیان، نەبوونی چوارچێوەیەکی یاسایی هەمیشەییە بۆ رێکخستنەوەی پەیوەندیی نێوان بەغدا و هەولێر لە کەرتی وزەدا، یان فشەڵیی دۆخی سیاسیی ناوخۆیی و نەبوونی متمانە لەنێوان لایەنە سیاسییەکانی عیراق لە لایەک و نێوان هەرێم و بەغدا لە لایەکی تر، هەروەها ناجێگیریی نرخی نەوت لە جیهاندا. 

 

بۆیە مەترسی هەیە جارێکی تر قەیرانەکە سەر هەڵبداتەوە، ئەوەش لە حاڵەتێکدا ئەگەر پابەند نەبن بە مەرجەکانی رێککەوتنەکەوە، یان ئەگەر وەک وەرەقەیەکی موزایەدەی سیاسی بەکاربهێنرێت، بەتایبەتی کە لە هەڵبژاردنەکان نزیک دەبینەوە.

دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لە کوردستان، ناکۆکیی نێوان بەغدا و هەولێر یەکلایی ناکاتەوە، بەڵکو دەرفەتێکی پشووی گرژییە بۆ هەردوولا، ئیتر گرەوی گەورە و یەکلاکەرەوە دەوەستێتە سەر توانای دامەزراوەکانی عیراق بۆ دۆزینەوەی چارەسەری درێژخایەن کە لە لۆژیکی گرێبەستە کاتییەکان تێپەڕ بێت بەرەو شەراکەتێکی راستەقینە و زامنی دابەشکردنێکی دادپەروەرانەی سامانی وڵات بکات.