ڕابیعە خورەیس

 

جەزائیر- نادیە عەلاوا ، نووسەری جەزائیری لە بواری ئەدەبیاتی فێمینیستدا لە بواری مەغریب و ئەدەبیاتی ئەفریقیدا پلەیەکی تایبەتی بەدەستهێنا. بە گێڕانەوەیەکی ورد کە ئاوێنەیەکی واقیع بێت، تیشک دەخاتە سەر پرسەکانی کۆچ و ئازارەکانی ژنانی ئەفریقی.

 

نادیە یەکێکە لە دەنگە دیارەکانی ژنانی جەزائیر کە لە بواری نووسینی فێمینیستدا پێگەیەکی تایبەتی هەیە. گرنگی کارەکانی بە تایبەتی لە چارەسەرکردنی ئازارەکانی ژنانی کۆچبەری ئەفریقیدا دیارە کە لە شەڕ و هەژاری و داب و نەریتە زیانبەخشەکانی ئەفریقا هەڵدێن. ئەم ژنانە ڕووبەڕووی تەحەددیاتی وەک خەتەنەکردن،هاوسەرگیری زۆرەملێ، توندوتیژی بەردەوام، بێبەشکردنی خوێندن و نایەکسانی جێندەری دەبنەوە و کۆچکردن وەک ڕێگەیەکی دەربازبوون هەڵدەبژێرن.

 

ڕووخساری جۆراوجۆری ژنانی ئەفریقی لە ڕۆمانێکدا کە ئاوێنەیەکی ڕاستییە

خاڵێکی جێی سەرنج باسکردنی وردی نووسەرە سەبارەت بە ڕێوڕەسمەکانی خەتەنەکردن. ئەم ڕێوڕەسمە بەزۆری لە گۆڕەپانی خێڵەکیدا بەڕێوەدەچێت، لە شوێنێکدا کە بە دیواری کانی وشک داخراوە. کچەکان چاوەڕێی تیامی سۆکۆ، فاڵچی تەمەن ٨٠ ساڵانی هۆزەکەن؛ ژنێک کە لە یەک کاتدا ڕۆڵی مامان و پزیشکی دادوەری و فاڵچی دەگێڕێت، نهێنیەکانی چارەنووس ئاشکرا دەکات. ئەو بەرپرسە لە خەتەنەکردنی ئەو کچانەی کە دەبێت جلوبەرگی پاکیزەیی لەبەر بکەن دوای ئەوەی بەشێک لە جەستەیان بە تیغێک دەبڕدرێت کە لە ئاوی گەرم و خوێدا تەڕ کراوە بۆ کەمکردنەوەی ئازار. نادیە لە بەرهەمەکانیدا باس لە برینێکی قووڵی ژیانی کچانی ئەفریقی دەکات: خەتەنەکردنی مێینە، یان خەتەنەکردن، ڕێوڕەسمێکە کە لە نێوان قاپی ترسناکدا ئەنجام دەدرێت، پڕکراوە لە گیا و دەرمانی دەگمەن و ئەفسوناوی و لە ژێر داپۆشراوێکی سپی هاوشێوەی کفن.

 

لایەنە جۆراوجۆرەکانی ژن لە چیرۆکە خەیاڵییەکانی نادیەدا وێنا کراون. لە بەناوبانگترین بەرهەمەکانیدا "کۆریدۆرەکانی بوون"، "سووتانی ئاگر و دابەزینی لاوازەکان" و دوایین بەرهەمی "لە باگارا بۆ تین زاڤاتین". ئەم ڕۆمانە چیرۆکی کچێکی ئەفریقی و پێستی ڕەش و لەدایکبووی نەیجیریایە کە شەوێک لە شاری باگارا لە نەیجیریا ئاوارە دەبێت و دەگاتە تین زەواتین لە جەزائیر و دواجار ڕێگای خۆی بۆ پاریس، شاری "جن و فریشتەکان" دەدۆزێتەوە. خاڵی سەرنجڕاکێشی ڕۆمانەکە وێناکردنی کۆتایییەکی دەگمەن و ناتەقلیدییە بۆ ژنە کۆچبەرە ئەفریقییەکان؛ چونکە نووسەر چارەنووسێکی جیاواز بۆ پاڵەوانەکەی دروست دەکات لە چاو ڕێبازی تایبەتی ژنانی کۆچبەری ئەفریقی کە زۆرجار بە سواڵکردن بۆ مانەوە کۆتایی دێت.

 

چیرۆکێک لە سەرکەوتنی ژنان بەسەر تەحەددیاتەکاندا

ئەوەی جێگای سەرنجە نادیە لە ڕۆمانەکەیدا ڕوانگەیەکی "بەرگریکارانە" دەگرێتەبەر. بە گوتەی ئەو، "چارەنووسی زۆربەی پاڵەوانە ژنەکانی ناو ڕۆمانەکانم، دەبێتە هۆی قەدرزانی، پاڵنەر، یان ڕۆشنگەری". ناوبراو بە ئاماژەدان بە ڕۆمانی "لە باگارا بۆ تین زاڤاتین" دەشڵێت: "هەوڵمدا ئەو خاڵە گرنگە ڕوون بکەمەوە کە ژن تەنها جەستە نییە؛ "بەڵکو وزە و ڕۆح و بوونێکە کە دژی ستەم و نادادپەروەری دەوەستێتەوە و بەرگەی ئەو ئازارانە دەگرێت کە لەدەرەوەی هێزی پیاوانە بۆ گەیشتن بە ئامانج و باوەڕەکانی".

 

بەڕای ئەو، زۆربەی ڕۆمانە مەغریبییەکان و ئەفریقییەکان کە باس لە کۆچی ژنانی ئەفریقی دەکەن، زیاتر لەسەر ڕەهەندە جەستەیی و دەروونییەکانی کارەکتەر و داب و نەریتی چڕ دەکەنەوە، بەڵام لە کۆتاییدا، چارەنووسێکی نەرێنی بۆ کارەکتەری ژن لە قاڵب دەدەن. ڕێبازی گێڕانەوە و کۆتایی ئەم بەرهەمانە، لەبری ئەوەی پراگماتیک بێت، لایەنێکی تەنیا ئینسانی و زۆرجار تراژیدی هەیە.

 

ئەو ڕێبازە جیاوازەکەی بۆ ئەم ڕۆمانە بەم شێوەیە باس دەکات: "نەخشەی کۆتاییم گۆڕی و بەرگریم لە کارەکتەرە سەرەکییەکان کرد، عائیشە و ناتاشای دایکی. عائیشە لە کۆتاییدا دەبێتە مۆدێلێکی جلوبەرگ و بەم شێوەیەش، لە تاریکی شەو تاریکەکانی نیشتمانەکەی دەرباز دەبێت. ڕێگای ژیانی بە ڕووناکی هەزاران خۆری درەوشاوە ڕووناک دەبێتەوە؛ "ڕووناکییەک کە هەرگیز بە خەیاڵیدا نەهاتووە، چونکە ئەو و ژنانی وەک ئەو لە خەون و هیوا بێبەش بوون و خەونەکان لە تاریکیدا پەروەردە ناکرێن”.

 

بە گوتەی نادیە، ئەم ڕێبازە بۆ "بەرگریی ئەدەبی" بە ڕێکەوت نییە، بەڵکو لە ئەنجامی کارلێکی ڕاستەوخۆ و ئاشنابوونی نزیکی لەگەڵ ژنانی کۆچبەری نەیجیریا لە پایتەختی جەزائیردایە. ئەو ژنانەی لە ژیانیاندا ڕێگای جیاوازیان دۆزیوەتەوە: هەندێکیان توانیویانە خۆیان وەک کرێکار لە پیشە و کارە جۆراوجۆرەکاندا جێگیر بکەن، هەندێکی تریان بە پاشەکەوتی داهاتی سواڵکردنیان، بزنسی بچووکیان دامەزراندووە، کۆمەڵێکیش توانیویانە خێزانێک پێکبهێنن و هاوسەرگیری لەگەڵ پیاوە جەزائیرییەکان بکەن. ئەم شێوازە هەمەچەشنەی گونجاندن و سەرکەوتنی ژنانی کۆچبەر بووەتە دیاردەیەکی سەرنجڕاکێش، بە تایبەت لە شارەکانی باشووری جەزائیر وەک تامانراسێت، ئیلیزی و ئۆوارگلا.

 

سەرچاوەی ئیلهام بۆ ڕۆمان

نادیە سەبارەت بە ژیانی واقیعی و پاشخانی ئیلهامبەخشی ڕۆمانەکەی دەڵێت: ڕۆژێک بەناو کۆڵان و بازاڕەکانی پارێزگای ئەلبیدادا دەڕۆیشتم، چاوم بە کچێکی بچووکی ئەفریقی کەوت، ئەوەندە ئاشنا بوو بە ژینگە وەک ئەوەی لەوێ لەدایک بووبێت، سەرەڕای ڕوخساری پچڕاو و پیس و جل و بەرگی دڕاو و پیس و پێیەکانی ئاوساو و دەموچاوی خراپ، وا دیار بوو ئارام و دڵخۆش بوو. لە دڵی خۆمدا گوتم، ئەم جەستە ماندووە چ ئازارێکی حەشارداوە؟ لەبەردەم چاومدا "بڕیارم دابوو یادگاریەکی بەردەوام بۆ ڕۆحی ماندوو و جەستەی ئازارچێشتووەکەی دروست بکەم، ڕۆژی دواتر بڕیاریدا ڕۆمانێکی واقیعی بنووسێت کە پڵۆتەکەی لە چیرۆکی ئەو کچە ئیلهامبەخش بووبێت."

 

گەشتی ژنانی ئەفریقا چیرۆکێکی خەبات و تێکۆشانە

نادیە ژنانی ئەفریقی بە "نموونەی سەفەری خەبات و تێکۆشان" و "هێمای سەبر و کۆڵنەدان" دەزانێت. جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئەم ژنانە بوونەتە قوربانی قێزەونترین توندوتیژی و جەستەیان بووەتە گۆڕەپانی نمایشکردنی ئەفسانە و خورافاتە بەسەرچووەکان. جگە لە دڕندەیی سروشتی سەحرا، لە دڕندەیی شەڕ و وێرانکاریش هەڵدێن و هەوڵ دەدەن پەنا بۆ خاکی ئارامتر ببەن، بەڵام دواجار زۆرێکیان پەنایان بۆ جەزائیر هێناوە.

 

نادیە سەبارەت بە گرنگینەدان لە ئەدەبدا بۆ ژنانی ئەفریقی و پرسی کۆچ دەڵێت: "بە پشتبەستن بە لێکۆڵینەوەکانم لە ئەدەبیاتی جیهانی بەراوردکاری و بەرهەمە جەزائیرییەکان، بۆم دەرکەوت کە زۆر کەم نووسەر باسیان لە کۆچی ژنانی ئەفریقی کردووە". دوو هۆکاری سەرەکی ئەم پشتگوێخستنە هەیە: یەکەم: ڕۆماننووس دەبێت لێکۆڵەر و گەڕان بێت. نووسین لەسەر ژینگەی ئەفریقا، بە هەموو داب و نەریتی و ئاڵۆزییە جوگرافی و کۆمەڵایەتییەکانییەوە، پێویستی بە تێگەیشتنێکی قووڵە لە واقیعەکانی بوارەکە. "ئەم سەختییە نووسەر ماندوو دەکات و بەرەو بابەتگەلی سادەتر دەیبات". ئاماژەی بەوەشکردووە، هۆکاری دووەم ئەوەیە کە "نووسەر دەبێت لێکۆڵینەوە لە بەرهەمە پەیوەندیدارەکانی پێشوو بکات بۆ ئەوەی دیدێکی هەمەلایەنە بۆ بابەتەکە بەدەستبهێنێت". "بەڵام نەبوونی سەرچاوەی پێویست و ئاماژەی گێڕانەوە سەبارەت بە کۆچی ژنانی ئەفریقی، وا دەکات نووسەر قورستر بێت بۆ چارەسەرکردنی ئەم پرسانە."