لالە قادری

 

ورمێ- لە ئێراندا کە خاوەنی کولتوور و نەتەوە و زمانی جیاوازە، مافی وانەوتنەوە بە زمانی دایکی لە دەستووردا جێگیر کراوە، بەڵام ئەم یاسای مافی وانەوتنەوە بە زمانی دایک هەرگیز جێبەجێ نەکراوە و وڵاتیش لەسەر بنەمای یاسای یەک زمان و یەک ئاڵا و یەک نەتەوە بەڕێوەدەبرێت.

 

چالاکوانانی بواری زمانی دایکی و نەتەوە جیاوازەکان هەمیشە باس لە گرنگی وانەوتنەوە بە زمانی دایکی دەکەن، بەڵام سیاسەتی کردەیی لە ئێراندا تاک زمانە و مافی ئەوە نادات بە نەتەوە جیاوازەکان لە خوێندنی فەرمیدا بە زمانی دایکی وانە بخوێندرێن، کاتێک سیاسەت یەک ڕەهەندی بێت، تەنانەت پرسی زمانیش دەبێتە سیاسی و چالاکییەکانیش لەم بوارەدا چەندین کێشەی بەدوادا دێت، ئەمە لە کاتێکدایە فێرکردن بە زمانی دایکی مافی هەموو مرۆڤێکە و ئەگەر زمانێک پەراوێز بخرێت، ئەگەری لەناوچوونی لە داهاتوودا هەیە.

 

زمانی کوردی یەکێکە لەو زمانانەی کە هەمیشە لەلایەن حکومەتەکانەوە قەدەغە کراوە یان پەراوێزخراوە، بەڵام سەرەڕای ئەوەی زمانی کوردی کەمتر زمانی فەرمی حکومەتەکانە، توانیویەتی خۆی لە لەناوچوون و وەک ئەدەبی کوردی ڕزگار بکات و لە ڕێگەی هۆنراوەوە بەهێزی خۆی هێشتووەتەوە و لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر گواستراوەتەوە.

 

مریەم م.، خوێندکاری زمان و ئەدەبی کوردی و مامۆستای زمانی کوردی دانیشتووی شاری ورمێیە، سەبارەت بە وتنەوەی وانەی کوردی دەڵێت: لە ساڵی ٢٠١٦دا دەستم بە کارکردن کرد و خولێکی ڕاهێنانی زمانی دایکیم بۆ منداڵان کردەوە، دواتر زانکۆم تەواو کرد و دەستم کرد بە کارکردن لە بواری وانە وتنەوە بە زمانی کوردی، ئێستا چوار پۆلم هەیە کە زمانی کوردی تیادا دەوترێتەوە.

 

سەبارەت بە پرس و کێشەکانی مامۆستایان و قوتابیان دەڵێت: زمانی کوردی بۆ خەڵکی ڕۆژهەڵاتی کوردستان گرنگترە بە بەراورد بە پارچەکانی دیکەی کوردستان، هەرچەند خوێندن بە زمانی دایک لە قوتابخانەکاندا لە بەرنامەی حکومەتدا نییە، بەڵکو خەڵک خۆیان هەستیان بەم نیگەرانییە کردووە و هەنگاو دەنێت بۆ فێرکردنی زمانی دایکی، هەروەها زۆرێک لە مامۆستایانیش لەم بوارەدا چالاکن و تەنانەت لە باشووری کوردستانیش کە بە ڕواڵەت هەرێمێکی ئازادە، زۆر گرنگی بە زمانی کوردی نادەن و زمانی ئینگلیزیش بۆ ئەوان گرنگتر بووە.

 

"بە بوونی هەندێک ڕێسا ڕێگە بە وتنەوەی زمانی کوردی دەدەن"

سەبارەت بە زیادبوونی قوتابخانەکانی زمانی کوردی و ئەو بابەتانەی کە لەو قوتابخانانە سانسۆر دەکرێن، دەڵێت: لە ئێستادا وانەوتنەوە بە زمانی کوردی لە قوتابخانەکاندا زیادی کردووە، بەڵام دەبێت کۆمەڵێک چوارچێوە پەیڕەو بکەیت و نابێت زۆر باسی بکەیت، لە پرسە سیاسی و مێژووییەکانی کوردستاندا سنوورداربوون هەیە، ئەگەرچی زمان بابەتێکی کولتوورییە، بەڵام لە کۆمەڵگەیەکدا کە سەرکوتی تێدا بێت، زۆر بە سیاسی دەکرێت و هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ​​هەندێک جار شێوازی کارکردن سنووردار دەبێت بۆ ئەوەی بەردەوام بین لە وتنەوەی وانە بە زمانی کوردی.

 

مریەم م. باس لە ڕێگاکانی فێربوونی زمانی کوردی دەکات، ئەوەشی هێنایە زمان کە خەڵک زۆر پەرتوکی کوردی ناخوێننەوە، هۆکاری ئەمەشی بۆ ناکارامەیی میدیا و چالاکوانانی کولتووری گەڕاندەوە، "هێشتا هەندێک خێزان منداڵەکانیان دەنێرن بۆ فێربوونی زمانەکانی تر لە کاتێکدا گرنگە بۆ گەشەکردن و بەرەوپێشچوونی منداڵ لە قۆناغی یەکەمدا فێری زمانی دایکی بێت، ئەمە کێشەی بنەڕەتی سیستەمی پەروەردەیە، چونکە ڕێکارەکەی یەک ڕەهەندی و تاک زمانە، هەر بۆیەش گرنگی بە فێرکردنی زمانەکانی تر نادات، خەڵکیش هەست دەکەن کە پێویستە بۆ منداڵەکانیان فێری فارسی ببن و بیاننێرن بۆ باخچەی ساوایان بۆ فێربوونی فارسی پێش قوتابخانە، تەنانەت هەندێک خێزان لە ماڵەوە و لە پارک و شوێنە گشتیەکاندا بە فارسی قسە لەگەڵ منداڵەکانیان دەکەن بۆ بەهێزکردنی فارسیەکەیان.

 

سەبارەت بە سنوورداربوونی فێرکردنی زمانی کوردی لە ئێراندا دەڵێت: "زمان بابەتێکی فەرهەنگییە، بەڵام لە ئێراندا حکومەت وەک پرسێکی سیاسی-ئەمنیی دەیبینێت و ڕێگە نادات قوتابخانەیەکی تایبەت بە زمانی کوردی کار بکات"، لە بارەی کاریگەرییەکانی تەکنەلۆژیا لەسەر بواری زمانیش وتی: پێشتر هەموو شتێک قۆرخکاری حکومەتەکان بووە، لەگەڵ تەکنەلۆژیا و فراوانبوونی پەرتوکی ئەلیکترۆنی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، دەرگایەکی بچووک بۆ فێرکردنی زمانەکانی تر کراوەتەوە و کەسانی جیاواز لە کۆمەڵگەدا حەز دەکەن بە شێوەی ئۆنلاین یان بە شێوەی کەسی بەشداری لە پۆلی زمانی کوردیدا بکەن و زۆرێک لە مامۆستایان بە شێوەی ئۆنلاین وانە بە خوێندکارانی زمانی دایکی دەڵێنەوە.

 

"کردنەوەی قوتابخانە بە زمانی کوردی قورسە"

ئەو مامۆستایە درێژەی بە قسەکانیدا و وتی: تا ئێستا پەرتوک و قوتابخانە بۆ منداڵان نەبووە، وەرگرتنی مۆڵەت زۆر قورسە، لەو کۆمەڵەیانەی کە زمانی دایکی فێر دەکەن، مۆڵەتی فێرکردنی زمانی کوردییان پێنەدراوە، بەڵکو مۆڵەتیان بۆ کۆمەڵەی ناحکومی وەرگرتووە و شانبەشانی چالاکییەکانی کۆمەڵەکە زمانی کوردیش دەخوێندرێت، بە پێچەوانەوە مۆڵەتی قوتابخانە بۆ زمانی کوردی نادەن، سیاسەتی کارکردنی حکومەت ئەوەیە کە مۆڵەتی فەرمی نادات بە قوتابخانەی زمان بۆ ئەوەی زمانەکە نەناسرێت.

 

سەبارەت بە گرنگی فێرکردنی منداڵان بە زمانی دایکی، دەشڵێت: بۆ نەتەوەیەک جلوبەرگ و کولتوورەکەی، مێژوو و زمانەکەی گرنگە، بە تایبەت زمان زۆر گرنگە، ئەگەر زمانی کوردی فێر نەکرێت و پەرتوکەکەی پێ نەنووسرێت، ناسنامە و نەتەوەیەک وردە وردە نامێنێت، ئەگەر مێژوو و فەرهەنگ بۆ نەتەوەیەک گرنگ بێت، زمان گرنگترین بنەمایە چونکە مێژوو پێی دەنووسرێت و منداڵیش پێی فێر دەکرێت.

 

لە کۆتایدا وتی: بەپێی لێکۆڵینەوە زانستییەکان، ئەو منداڵانەی لە ماڵەوە بە زمانی دایکیان قسەیان لەگەڵ دەکرێت، زیاتر دەروونیان پەرەپێدەدەن و لە خوێندن و فێربووندا بەهێزترن. ئەو منداڵانەی پێش فێربوونی زمانی دایکی فێری زمانی دووەم دەکرێن، ئەگەری تووشبوونیان بە تێکچوونی قسەکردن زیاترە، هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ​​بەرپرسیارێتی کۆمەڵگە بەرامبەر بە زمانی کوردی قورسە و پێویستە هەموو لایەک لەو بوارەدا کاری قورس بکەن، چونکە سیستەمی پەروەردەی فەرمیمان نییە کە بودجەی بۆ تەرخان بکرێت، بۆیە دەبێت هەوڵی پاراستن و بەهێزکردنی بدەین.