سارا شێخ حسێن

حەلەب - دار زەیتوون یەکێکە لە بەناوبانگترین درەختەکانی مێژووی مرۆڤ، شوێنێکی پیرۆز لە هەموو ئایین و میتۆلۆژیای مرۆڤایەتیدا دەگرێت بە نیشانەی خۆشەویستی و ئاشتی پێناسە دەکرێت. ٣٥ هەزار ساڵ پێش زایینی، داری زەیتون یەکەم جار لە کیشوەری ئەفریقا دۆزرایەوە، بەپێی لێکۆڵینەوە شوێنەوارییەکانی سوریا ماوەی پێنج هەزار و ٦ هەزار ساڵە هەیە، درەختی زەیتوون هەمیشە سەوزە، سوودێکی زۆری هەیە، لە لایەنی ئابووریەوە، نرخێکی گەورەی هەیە. هەروەها زۆر سوودبەخشە بۆ تەندروستی ڕۆنی زەیتوون لەم درەختە پیرۆزە دێتە دەرەوە، ڕەگێکی سەختی هەیە، گەڵای سەوز و تاریک، ڕەنگی ئەو تۆوانەی زەیتونی پێ دەدەن جیاوازن بەپێی مانەوەیان لە دارەکەدا.

سیلاڤا ئیلۆ، دەرچووی زانکۆی حەلەبە و باسی لە مێژووی دار زەیتوون و شوێنەکەی لە قۆناغەکانی مێژوودا کرد، وتی: "دار زەیتوون لە هەموو ئایینەکاندا بە پیرۆز دادەنرێت گرینگ نیە کە سروشتەکەی چەندە توند بێت، دەتوانێت بژی درەختێکە زۆر سودی هەیە لەدارەکانی و گەڵا بۆ زەیتون و بەروبوومی لێ دروست دەکرێت، لەگەڵ پێشکەوتنی تەکنیکەکەدا شێوازەکانی چاندنی دار زەیتوون گۆڕاوە".

 

لەهەموو ئایینەکاندا درەختی زەیتوونی پیرۆز دەبینرێت

سیلاڤا تیشکی خستە سەر گرنگی درەختی زەیتوون لە ئایینەکانی ئیبراهیمی و وتی: "دار زەیتوون یەکێکە لەو درەختانەی تەمەنێکی زۆری هەیە بەو هۆیەوە هەر هەرێمێک درەخت هەبێت دەبێتە هۆی دەوڵەمەندیی ئەو هەرێمە، لە ئایینە ئیبراهیمییەکان زۆر پیرۆز سەیر دەکرێت لە قورئانی پیرۆزدا حەوت جار باسی دار زەیتوون کراوە و ١٤٠ جار لە کتێبی پیرۆزدا هاتووە هەروەها دار زەیتوونەکە لە ئایینی جودیدا وەک هێمایەک بۆ ئیمۆدیا دەبینرێت".

 

"زیاتر لە هەزار ساڵ دەژی"

سیلاڤا باسی لە تایبەتمەندییەکانی دار زەیتون کرد و وتی: "کاتێک زەیتونەکان لە دارەکەدا دەمێننەوە، ڕەنگیان تاریکتر دەبێت، ڕەنگیان لە ڕەنگی سەوزەوە زەرد دەبێت، پاشان سوور دەبێت ئەگەر لەگەڵ دارەکەدا بمێنێتەوە، دەبێت بەخاک بسپێردرێت و پاشان ڕەش دەبێت. تەنانەت ئەگەر سروشتیشی توند بێت، دەتوانێت بژی. بەرزی دارەکە لە نێوان ٣ بۆ ٦ مەتردایە و لە هەندێک حاڵەتدا دەگاتە ١٠ بۆ ١٢مەتر، دار زەیتوونەکە لە گرێیەک لە لق و گەڵای بەهێز پێک دێت، لە وەرزی بەهاردا گوڵی زەیتون دەپشکوێت، گوڵ و تۆوی پیتێنراو دەبێت نێر یان مێ بن. زۆرێک لە جۆرەکانی لەسەر گەشەی و ڕەنگ و فرەیی ڕۆنی زەیتوون بنیات نراوە. شوێنی باشتر، جۆری باشتر. ئەو زیاتر لە هەزار ساڵە ژیاوە کاتێکی زۆر دەخایەنێت تا زەیتوونی تێدا بێت".

 

"پێویستی بە ڕووناکییەکی زۆر هەیە"

سیلاڤا لە درێژەی قسەکانیدا باسی لەو کەشوهەوایە کرد کە داری زەیتوون دەتوانێت تێیدا بژی و وتی: "زەیتون ئەو شوێنانەی خۆش دەوێت کە کەش و هەوایەکی زستانی سارد و زۆر باراناوییان هەیە و هاوینەکەی گەرم و وشکە، باشترین پلەی گەرما بۆ دار زەیتوون لە نێوان ٥ بۆ ٣٥ پلەی سیلیزیدایە، لە بەشی باکووری جیهان زۆر باوە ئەوە پێویستی بە ڕووناکییەکی زۆر هەیە، درەختی زەیتوون یەکێکە لە گەورەترین ڕووەکانی درەخت دوای گوێزی هیندی و خورما. ئیسپانیا یەکەم دەوڵەتە لە بواری بەرهەمهێنانی زەیتوون و سوریاش شەشەمە، لە سوریا ٧٠ جۆر هەیە حەلەب بە زەیتونی "کوردی" بەناوبانگترە، ناوی جۆریان بەم شێوەیەیە: زەیتونی سۆرانی لە ئیدلب، جەت لە دیمەشق و خدێری لە زەیتوونەکانی تەرتوس و لازقیە".

 

"ڕەگەکانی ماوەیەکی زۆر دەخایەنێت بۆ دەرچوون"

سیلاڤا ڕایگەیاند، کە دار زەیتوون بە هەموو شێوەیەک لە زەویدا دەچێنرێت و وتی: "لە هەموو شێوەکانی زەویدا دار زەیتوون دەچێنرێت لە وەرزی زستاندا و زەیتی زۆر دەپارێزێت ئێمە ناتوانین دار زەیتون بە شێوازی کلاسیکی وەک دارەکانی تر و دار هەنار بچێنین، چونکە ماوەیەکی زۆر دەخایەنێت بۆ دەرچوون، درەختی زەیتوون لە ڕۆژئاوا لە وەرزی پایزدا بە باران دەچێنرێت. مەودای نێوان دارەکان لە نێوان ٨تا ٦ مەتردایە هەرچۆنێک بێت مەودای نێوان درەختەکان بەپێی کەشوهەوا و ئەو توخمانەی کاریگەری لەسەریان هەیە وەک شێوازی کاریگەری خاک بەسەریاندا، وزەی خۆر، بەهێزی با، بارانبارین، بوونی ئەو توخمانەی کە لەخاکدا ماون و دەوڵەمەندی ئەو توخمانە، ئاو".

 

"دەبێت بە باشی لە خاکی خۆی گەورە بکرێت"

سیلاڤا ڕایگەیاند، کە پێویستە دوای چاندنەکە دار زەیتوون بە باشی ئەنجام بدرێت بۆ ئەوەی دارەکە وشک نەبێت و وتی: "دار زەیتوون بە ئاودان و بێ ئاودان گەشە دەکات، دەبێت بە باشی سەیری خاکەکەی بکرێت، خاک یەکەم هێڵە بۆ پاراستنی دارەکانی لە نەخۆشییەکان، جوتیاران دەبێت ئەو زەوییە بە باشی بکێڵن و زەوییەکەی لە ساڵێکدا دوو جار ڕاپێچ بکرێت چونکە وەک کەسێک، ئەگەر سیستەمی خۆراکەکەی خراپ بێت، نەخۆش دەبێت".

 

سوود و باشیەکانی ڕۆنی زەیتوون

باسی لە سوودەکانی زەیتوون کرد و وتی: "بەهۆی ئەوەی ڕێژەی بەرزی ئۆکسیدی "نەخۆشیی کۆرۆنی دڵ" ی تێدایە، یارمەتی کەمکردنەوەی نەخۆشییەکانی دڵ دەدات، لە خوێندا کۆلیسترۆڵ ڕێکدەخات، پێست نەرم دەکات، قژ بەهێزتر دەکات. چەرەسەریشە بۆ کەمخوێنی".

 

سبەینێ- بەشی دوو : داری زەیتوونی عەفرین و وەرزی دروێنەی زەیتون