دەسکەوتەکانی دەیفی خاتون لە مەیدانی جەنگ

جورئەتی دەیفی خاتون و کارامەیی لە جەنگدا ڕێڕەوی هێرشی خاچ و مەغۆلەکانی گۆڕی بۆ سەر جوگرافیای مەزرابۆتان.

ناوەندی هەواڵ

 

ژنانی کورد هەمیشە لە مێژوودا ڕۆڵیان بینیوە و چەندین سەرکەوتن و قارەمانی مەزنیان بەدەستهێناوە لە هەموو بوارێکدا بەشدارییان کردووە و کاریان کردووە و ئەرک و بەرپرسیارێتیان لە ئەستۆ گرتووە، دەیفی خاتونیش یەکێکە لەو ژنانەی کە بووەتە گرنگترین سیمبولی بەرخۆدانی ژنانی کورد وەک جاران ژنانی کورد هێشتا ڕۆڵ و ئەرکی خۆیان دەبینن لە کۆمەڵگا و لە هەموو بوارەکاندا ئەوان بۆ ئازادی کۆمەڵایەتی کار دەکەن.

 

ڕەمزی بەرخۆدانی دەیفی خاتون

دیفی خاتون برازای سەڵاحەدینی ئەیوبیە ساڵی ١١٨٦ لە قەڵای حەلەب لەدایکبووە لە تەمەنی ٢٥ ساڵیدا لەگەڵ کوڕی ئەلمەلیک ئەلزەهیر هاوسەرگیری لەگەڵ بنەماڵەی ئەیوبی کرد، لەو پرۆسەیەدا کە هاوژینەکەی لە دەسەڵاتدایە، ژیانی لەدەست دەدات، چونکە کوڕەکەی تەمەنی بچوک بوو، ئەو دەست بەسەر ئیدارەدا دەگرێت و بە تەنیا بنەماڵەکە بەڕێوە دەبات تا کوڕەکەی دەبێتە ١٧ ساڵ، کوڕەکەی لە ساڵی ١٢٣٦کۆچی دوایی کرد، ئیدارەکە دەکەوێتە دەست کوڕەکەی کە وەک سەلاحەدینی دووەمە بەوە ناسراوە، کاتێک دەمرێت ئەمجارە بەڕێوەبەرایەتییەکە لەگەڵ کوڕەزا ٧ ساڵانەکەی دەمێنێتەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی گەنجە، دەیفی خاتون جارێکی تر لە تەمەنی ٥٠ ساڵیدا ئەرکی بەڕێوەبەرێتی دەگرێتەوە دەست و حەڵەب و دەوروبەری نزیکەی ٦ ساڵ بەڕێوەدەبات.

 

بوێریی دیفی خاتون

لە ماوەی بەڕێوبەرایەتییەکەی لەگەڵ بەرپرسانی حەما و تونس و شام و سەلجوقەکان و کوردستان کۆبوونەوە دەکات داوای یارمەتییان لێ دەکات بۆ ڕێگەگرتن لەهێرشەکانی خاچ و مەغۆلەکان، لە کاتی هێرشەکاندا ڕێبازێکی بوێرانە و هەڵوێستی خۆی دەگرێتە بەر لە ساڵی ١٢١٩دا، (بە پێی مێژووی کۆچی)، مەغۆل لە ژێر دەسەڵاتی چەنگیز خان بە شێوەیەکی دڕندانە هێرشی کردە سەر بوهارا و سەمەرقانت،  قەتڵوعامەکان نابینرێن و شارو مزگەوت و قوتابخانەکانی موسڵمان تاڵان دەکەن کتێب لەگەڵ زاناکاندا دەسوتێنن ئەوان دزییەکی تێکدەرانە ئەنجام دەدەن لەبەرامبەر ئەم هێرشەدا کاتێک زۆرێک لەبەڕێوەبەران دەترسن خاتوو دەیفی لەپرۆسەیەکی وەهادا لێیان ناترسێت و سەر دانانەوێنێت.

 

هەموو هاوڵاتیان بەشدارن لە بەرگریکردندا

چەنگیز خان لە ساڵی ١٢٢٦ کۆچی دوایی کرد، هەرچەندە دوای چوار ساڵ هێرش دەکرێتە سەر سەروهان و کشلۆهان و بێردیهان و خوواریزم ئەمجارەیان لە دەوری سەلجوقەکان ئەوان لە فورات نزیک دەبنەوە ئەوان بە هێرشکردنە سەر قەڵای جیبار خەڵک دەترسێنن بەشێک لە سوپای دەیفە خاتون بۆ پاراستنی قەڵای ناوچەکە، بەشێکیشی لە ڕێگای پاراستنی شیرەز و ئەوانی دیکە بۆ پاراستنی قەڵای حەلەبە لە ئەنجامی ئەو بەرگرییەدا مەغۆل بەرەو حەلەب دەڕوات، خاتوو دیفی لە دژی ئەو هێرشە لەگەڵ گەلەکەی یەکدەگرن و داوایان لێ دەکات بەرگری لە خۆیان بکەن لە بەرامبەر ئەو هێرشانەدا ئەو کەسانەی کە لەدەوری خۆیان کۆ بوونەوە دەست دەکەن بەپاراستنی خۆیان لەقەزاکە.

 

دژ بە خیانەت سازش ناکات

مەغۆل دەیان جار هێرشی کردە سەر حەلەب، بنەماڵەی ئەیوبی دەیفی خاتون هەموو جارێک لەگەڵ سەربازەکانیدا بەرخۆدانی گەورە دەکات و ڕێگە بە مەغۆل نادات پێشڕەوی بکات دەوترێت سوهابوتین ئەیوبی ناتوانێت بەرگەی ئەم ڕێباز و بەهرەیەی خاتوو دیفی بگرێت و دەیەوێت خۆی بەڕێوەببات، هەرچۆنێک بێت ئەو جورئەتی ئەوەی نییە کە خۆی بیکات و دەچێتە شامی پاشای ئەلمالک ئەشرەف و پێی دەڵێت: میر و بەگەکانی دەوروبەری تۆ خاتوو دەیفی ناوێت، دەیانەوێت لە ژێر دەستەیی دەرباز بن و ئازاد بن "چونکە ئەوان دوای پاشایەک کەوتوون" پاشای شامیش وەڵامی دەداتەوە و دەڵێت: "من خراپە ناکەم بۆ نەوەی ئەیوبییەکان" بەم شێوەیەش ئەم داواکارییەی سوهابوتین ئەیوبی جێبەجێ ناکات کاتێک دیفی خاتون ئەمە دەبیستێت، دوای ئەو پیاوە سەربازەکانی دەردەکات کە دەیەوێت خیانەتی لێ بکات و هەموو ماڵ و موڵکی خۆی لەدەست بدات، ئەو و هاوکارەکانی لە قەڵای حەلەب زیندانی کراون، دوای هێرشەکانی مەغۆل، خاچ دووبارە لە مێژوو دێتە دەرەوە هەموو جۆرە هێرشێک لە ژێر دەستی خەڵکدا خاتوو دەیفیش دژی خاچەکان دەجەنگێت سەرەڕای سەربازەکانی، بەرگرییەکی گەورە بەرز دەکاتەوە.

 

٥٩ ساڵ خەبات

هەروەها دەیفی خاتون کە لە بواری بەڕێوەبردندا دەستکەوتی مەزن و قارەمانانەی هەبووەو لە بواری خوێندنیشا کاری زۆری کردووە خوێندنگەیەکی فیردەوسی لە حەلەبی دروستکرد لە ساڵی ١٢٣٦دا لەوێ گۆڕستانێکی دروست کرد، دەیفی خاتون لە ساڵی ١٢٤٢ لە تەمەنی ٥٩ ساڵیدا بەهۆی نەخۆشییەوە کۆچی دوایی کرد.