دیدار شەهلا

 

ناوەندی هەواڵ-  بە درێژایی مێژوو ژنانی ڕۆژنامەنووس لە بەدواداچوونیان بۆ ڕاستی و دادپەروەری ڕووبەڕووی تەحەدای بێئەندازە بوونەتەوە، بەرگەی هەڕەشە و هەراسانکردن و توندوتیژی جەستەیی و زیندانیکردن و تەنانەت تیرۆرکردنیان گرتووە،  لە کاتێکدا کە ڕۆژنامەگەری لە بنەڕەتدا پیشەیەکی مەترسیدارە، ژنان لە بوارەکەدا زۆرجار ڕووبەڕووی بارگرانییەکی دوو هێندە دەبنەوە، لەوانە هەڕەشە بەهۆی ڕاپۆرتکردنیان و توندوتیژییە ڕەگەزییەکان، لە زۆر شوێنی جیهان، ژنە ڕۆژنامەنووسەکان لە ڕێگەی گۆشەگیری یاسایی و توندوتیژی سێکسی و تەنانەت کوشتنیشەوە بێدەنگ کراون.

 

 لە ناوچەکانی کوردستان کە هێرشە داگیرکارییەکان و ناسەقامگیری سیاسی و نەریتە پیاوسالارییەکان زۆرن، مەترسییەکان بۆ ڕۆژنامەنووسانی ژن زۆرن و توندوتیژانەن،  لە باکوری کوردستان و ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ڕۆژئاوای کوردستان و باشووری کوردستان)، ژنانی ڕۆژنامەنووس هەڕەشەیان لێکراوە و هێرشیان کراوەتە سەر و تەنانەت کوژراون، بەهۆی ئەوەی بوێری ئەوەیان هەبووە ڕاستی گەندەڵییەکانی ناو دەسەڵات ئاشکرابکەن.

 

 ئەم ڕاپۆرتە بەدواداچوون بۆ مێژووی پێشێلکارییەکانی ژنانی ڕۆژنامەنووس دەکات لەسەر ئاستی جیهانی، پاشان تیشک دەخاتە سەر ئەزموونی ژنانی ڕۆژنامەنووس لە کوردستان، بەتایبەتی لە باشووری کوردستان، هەروەها باسی دۆخە تایبەتەکانی ئەو ژنانەی کە هەراسان کراون، زیندانی کراون، یان کوژراون، دەکات، ئەمەش ڕۆشنایی دەخاتە سەر بەردەوامی خەبات بۆ ئازادی ڕۆژنامەگەری و مافەکانی ژنان لە بواری ڕۆژنامەگەریدا.

 

پێشێلکارییە جیهانییەکان دژی ژنانی ڕۆژنامەنووس

 ژنان هەمیشە لە بواری ڕۆژنامەگەریدا کەم نوێنەرایەتییان هەبووە، بەتایبەتی لە پۆستەکانی سەرکردایەتیدا، بەڵام ئەوانەی توانیویانە بچنە ناو پیشەکەوە زۆرجار باجێکی زۆریان داوە، لە هەڕەشەی توندوتیژی سێکسییەوە تا دەگاتە هەراسانکردنی ئۆنلاین و تیرۆرکردنی دڕندانە، ژنانی ڕۆژنامەنووس بە درێژایی مێژوو ڕووبەڕووی ستەمێکی بێوچان بوونەتەوە.

 

 یەکێک لە جۆرەکانی توندوتیژی دژی ژنانی ڕۆژنامەنووس کە بە باشی بەڵگەی لەسەرە، هەراسانکردنی دیجیتاڵییە، ڕاپۆرتێکی یونسکۆ لە ساڵی ٢٠٢١ ئاشکرایکردووە کە نزیکەی سێ لەسەر چواری ژنە ڕۆژنامەنووسەکان لە سەرانسەری جیهاندا بوونەتە قوربانی دەستدرێژی ئۆنلاین، لە هەڕەشەی دەستدرێژی و کوشتنەوە تا دەگاتە دۆکسکردن (ئاشکراکردنی زانیاری تایبەت بە ئاشکرا) و توندوتیژی سێکسی ئەلیکترۆنی، زۆرجار ئەو پێشێلکارییە پاڵنەری سیاسییان لەپشتە وئەو ژنانە دەکاتە ئامانج کە ڕاپۆرت لەسەر گەندەڵی، پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ، یان پرسەکانی پەیوەست بە ڕەگەز دەکەن.

 

 لە جیهاندا هەندێک لە ژنە ڕۆژنامەنووسان بەهۆی کارەکانیانەوە ڕووبەڕووی لێکەوتەی توند بوونەتەوە،  یەکێک لە بەناوبانگترین حاڵەتەکان دۆسیەی دافنی کاروانا گالیزیایە، ڕۆژنامەنووسێکی لێکۆڵینەوەی خەڵکی ماڵتا کە گەندەڵی حکومەتی ئاشکرا کرد و لە ساڵی ٢٠١٧ لە تەقینەوەی ئۆتۆمبێلێکی بۆمبڕێژکراودا بە ئامانج کرا.

 

 بە هەمانشێوە لە هیندستان، گاوری لانکێش، ڕەخنەگرێکی ڕاشکاو بوو لە توندڕەوی ئایینی و سیاسەتی ناسیۆنالیستی، لە ساڵی ٢٠١٧ لە دەرەوەی ماڵەکەیدا بە گولـلە کرایە ئامانج، خەڵکی بە شێوەیەکی بەرفراوان پێیان وابوو کوشتنی پاڵنەرێکی سیاسی بووبێت، چونکە چەندین هەڕەشەی لەلایەن گروپە ڕاستڕەوەکانی پێش خۆیەوە لێکرابوو.

 

هەروەها کیم وۆڵ، ڕۆژنامەنووسێکی سویدی بوو و لە ساڵی ٢٠١٧ لە کاتی کارکردن لەسەر چیرۆکێک سەبارەت بە داهێنەرێکی دانیمارکی بە شێوەیەکی دڕندانە کوژرا، مردنەکەی بە  ترسناک بوو، چونکە دەستدرێژی سێکسی کرای سەر و ئەندامەکانی جەستەی پارچە پارچە کرابوو.

ئەم ڕووداوانە ئەو مەترسییە توندانە نیشان دەدا کە ژنان ڕووبەڕووی دەبنەوە تەنانەت لەکاتی چاوپێکەوتن لەگەڵ سەرچاوەکان.

 

 لە مەکسیک کە یەکێکە لە وڵاتە مەترسیدارەکانە بۆ ڕۆژنامەنووسان، میرۆسلاڤا بریچ لە ساڵی ٢٠١٧ بەهۆی ڕاپۆرتکردنی لەسەر بازرگانی ماددە هۆشبەرەکان و گەندەڵی سیاسی تەقەی لێکرا، ژنانی ڕۆژنامەنووس لە ئەمریکای لاتین، بە تایبەتی ئەوانەی ڕووماڵی تاوانی ڕێکخراوەکان دەکەن، ڕووبەڕووی هەندێک لە بەرزترین ئاستەکانی توندوتیژی دەبنەوە.

 

 تەنانەت لەو وڵاتانەی گوایە دیموکراسیشن، ژنانی ڕۆژنامەنووس کراونەتە ئامانج، ماری کۆلڤین، پەیامنێری  ڕۆژنامەی سەندەی تایمز، لە ساڵی ٢٠١٢ لە سووریا بەهۆی هێرشێکی مووشەکی بە ئەنقەست کە ڕۆژنامەنووسانی کردبووە ئامانج گیانی لەدەستدا، دواتر حکومەتی سووریا بە بەرپرسیاری گیان لەدەستدانەکەی زاندرا، ئەمەش سەلماندی کە چۆن ڕژێمە تاکڕەوەکان بە شێوەیەکی چالاکانە دەنگە ڕەخنەگرەکان بێدەنگ دەکەن.

 

 ئەم کەیسانە تەنها بەشێکی کەم لەو ژنە ڕۆژنامەنووسانەن کە بەهۆی کارەکانیانەوە هێرشیان کراوەتە سەر یان کوژراون، زۆر ژنی دیکە ڕووبەڕووی زیندان کردن بوونەتەوە ، وەک ماریا ڕیسا، ڕۆژنامەنووسێکی فلیپینی کە چەندین جار دەستگیرکراوە و هەراسان کراوە بەهۆی ئاشکراکردنی گەندەڵی حکومەت و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە فلیپین.

 

پێشێلکارییەکانی دژی ژنی ڕۆژنامەنووس لە کوردستان

 لە باکووری کوردستان ژنانی ڕۆژنامەنووس بە شێوەیەکی سیستماتیکی لەلایەن حکومەتی تورکیاوە کراونەتە ئامانج، چاپەمەنی ئازاد لە مێژە کەوتۆتە بەر سانسۆرێکی قورس و ژنانی ڕۆژنامەنووس کە ڕووماڵی پرسەکانی کورد دەکەن، ڕووبەڕووی هەڕەشەی زیاتری ڕەگەزی دەبنەوە.

 

 یەکێک لە دۆسیە هەرە ناسراوەکان، نەدیم تورفێنت، ڕۆژنامەنووسێکی کوردە، کە بە هۆی ڕاپۆرتکردن لەسەر پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچەکەدا زیندانی کراوە، لە کاتێکدا نەدیم خۆی پیاوە، زۆرێک لە هاوکارە ژنەکانی ڕووبەڕووی گۆشەگیرییەکی هاوشێوە بوونەتەوە ژنانی ڕۆژنامەنووسانی کورد زۆرجار خۆیان لەبەردەم تۆمەتی "تیرۆر" دەبیننەوە، تەنیا بەهۆی ئەوەی ڕاپۆرتیان لەسەر سەرکوتکردنەکانی دەوڵەتی تورکیا هەیە.

 

 سەبیحە تەمیزکان، ڕۆژنامەنووسێکی دیاری کورد، بەهۆی ڕاپۆرتکردنی لەسەر زیندانیانی سیاسی کورد و چەوساندنەوەی پێکهاتەی کورد، ڕووبەڕووی هەراسانکردن و هەڕەشەی یاسایی بووەتەوە، زۆرێک لە ژنانی دیکە کە لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنی ئازاد کاردەکەن و باس لە پرسی کورد دەکەن، وەک ژن نیوز، دەستگیرکراون یان هەڕەشەی توندوتیژییان لێکراوە.

 

 ئازاردانی سێکسی و هەڕەشەی دەستدرێژی سێکسی تاکتیکی باوی تۆقاندنە کە دژی ژنە ڕۆژنامەنووسانی کورد بەکاردەهێنرێن، زۆربەیان لە کاتی دەستبەسەرکردندا ڕاگیراون و مامەڵەی شەرمەزارکەرییان لەگەڵ کراوە، هەروەها حکومەتی تورکیا ڕێگری لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنی ئازاد دەکات، ئەمەش وایکردووە کە بۆ ژنانی ڕۆژنامەنووس قورس بێت درێژە بە کارەگانیان بدەن.

 

 لەهەمانکاتدا لە ڕژێمی ئێراندا ژنانی ڕۆژنامەنووس، بە تایبەتی ئەوانەی ڕاپۆرت لەسەر مافەکانی کورد دەکەن، ڕووبەڕووی مەترسییەکی ئەوتۆ دەبنەوە، حکومەتی ئێران بە توندی کۆنترۆڵی ڕۆژنامەگەرییەکانی کردووە  و زۆرجار ژنە پەیامنێرەکان بەوە تۆمەتبار دەکرێن کە "بە پێچەوانەی ئاسایشی نەتەوەییەوە مامەڵە دەکەن" کاتێک بابەتگەلێکی هەستیار لە ڕووی سیاسییەوە ڕووماڵ دەکەن.

 

 یەکێک لە حاڵەتە شۆکهێنەرەکان  دۆسیەی نیلوفەر حەمیدی بوو، کە  ڕۆژنامەنووسێکە یارمەتی شکاندنی چیرۆکی ژینا ئەمینی  "ئەو ژنە کوردەی کە لە ساڵی ٢٠٢٢ لە کاتی دەستبەسەرکردنی لەژێر ئەشکنجەی پۆلیسدا گیانی لەدەست دا" دا، و بووە هۆی هڵگیرسانی شۆڕشی "ژن، ژیان، ئازادی".

 

 ڕۆژنامەنووسێکی دیکەی کورد بە ناوی "ڕوئیا سابیری" بە تۆمەتی نووسینی سەبارەت بە مافی ژنان و بزووتنەوە سیاسییە کوردییەکان زیندانی کرا، لەهەمان کاتدا لە ماوەی ڕابردوودا هەوڵدرا بڕیاری لەسێدارەدان بەسەر پاخشان عەزیزیدا پشتڕاسبکرێتەوە و ناڕەزایەتییەکی زۆری لێکەوتەوە، زۆرێک لە ژنانی ڕۆژهەڵاتیش ڕووبەڕووی گۆشەگیریی هاوشێوە دەبنەوە، تەنانەت هەندێکیان بەهۆی کارەکانیانەوە لەسێدارە دەدرێن.

 

 ڕۆژئاوا هەڵوێستێکی پێشکەوتووتری هەیە سەبارەت بە مافەکانی ژنان، بەڵام ژنانی ڕۆژنامەنووس هێشتا ڕووبەڕووی هەڕەشەی هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیا و پاشماوەکانی داعش و ڕکابەرییە سیاسییەکان دەبنەوە، یەکێک لە دۆسیەکان بە ئامانج کردنی هەڤرین خەلەف، چالاکوانی سیاسی و ڕۆژنامەنووسی کورد لە ساڵی ۲۰۱۹بوو کە لەلایەن چەتەکانی سەر بە تورکیاوە کەوتە بۆسەیەک و کوژرا، مەبەستی تیرۆرکردنی ئەو ناردنی پەیامێکی سارد بوو بۆ ژنان لە میدیاکاندا.

 

هاوکات لە ماوەی ڕابردوودا لە ۱۹ ی کانوونی یەکەمی ۲۰۲٤ جیهان بیلگین لەگەڵ هاوکارەکەی نازم داشتان، لەکاتی ڕووماڵکردن و بەڵگەدارکردنی هێرشەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا بۆسەر باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا لە بەنداوی تشرین لە کاتی ئەنجامدانی ئەرکدا بەئامانجگیران و کوژران، لە دواتردا ڕێگە بە گواستنەوەی تەرمەکانیان بۆ زێدی خۆیان نەدرا و هەر لە ڕۆژئاوا، لای گۆڕستانی شەهیدە پیرۆزەکان نێژران.

 

 پێشێلکارییەکانی دژی ژنانی ڕۆژنامەنووس لە باشووری کوردستان

 لە باشووری کوردستان دیمەنی میدیایی زیاتر لە بەشەکانی دیکەی کوردستان کراوەترە، بەڵام ژنانی ڕۆژنامەنووس هێشتا ڕووبەڕووی هەڕەشەی توند دەبنەوە، بەتایبەتی لایەنە سیاسییەکان و هێزە ئەمنییەکان، هاوکات بەبۆنەی چاوپۆشیکردنی دەسەڵات لە دەستوەردانی وڵاتانی دراوسێی و بەتایبەت دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا، وایکردووە لەناو سنووری باشوری کوردستاندا ڕۆژنامەنووسان و ژنانی ئازاد لەلایەن وڵاتانی تر و بەتایبەت دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا بەئامانج بگیرێن.

 

لە سەروبەندی ئاشکراکردنی سنووربەزاندنەکانی تورکیا و هاتنە ناو خاکی هەرێمی کوردستان و چۆڵکردنی گوندەکان، هاوکات بێدەنگی پەدەکە لە بەرامبەر بەم پێشێلکارییانە، دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا دوو ژنە ڕۆژنامەنووسی بە ناوی "گوڵستان تارا و هێرۆ بەهادین" چاپەمەنی ئازادی لە ۲۳ ی ئابی ۲۰۲٤ لە ناوچەی سەیدسادق، لەکاتی بەجێگەیاندنی ئەرکدا لەناو ئۆتۆمبێلێکدا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بە ئامانج گرت و لە ئەنجامدا گیانیان لەدەستدا.

 

 هاوکات لە ڕۆژی ۳۱ کانوونی دووەمی ۲۰۲٤ ئاسایشی سلێمانی بەبێ هیچ هۆکارێکی ڕوون کارەکانی کۆمپانیای "گزنگی بەربەیان"ی ڕاگرت کە بەرنامەی بۆ تەلەڤزیۆنی ژن تیڤی لە باشووری کوردستان بەرهەم دەهێنا، ژن تیڤی لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا بووەتە دەنگ و ڕەنگی ژنانی ئازاد لە باشووری کوردستان و بەڕۆحی ژنانەوە کاری دەکرد بۆ ئاشکراکردنی گەندەڵییەکان و لاوازکردنی بیری پیاوسالاریی و بەدەستهێنانی مافەکانی ژنان، بەڵام وێڕای ناڕەزایەتی چالاکوانان و ئەنجامدانی کۆنگرەی ڕۆژنامەوانی، هێشتا کارەکانی ئەو میدیایە کە بە ڕاگەیاندنی ئازاد ناسراوە ڕاگیراوە.

 

 نەبوونی میدیای سەربەخۆ لە باشووری کوردستان بەو مانایەیە کە زۆرێک لە ڕۆژنامەنووسان دەبێت کار بۆ دەزگاکانی سەر بە پارتە و لایەنەکان بکەن، ئەمەش توانای ڕاگەیاندنیان بە ئازادی سنووردار دەکات، ئەو ژنانەی کە هەوڵی جیابوونەوە لەم سیستمە دەدەن زۆرجار ڕووبەڕووی لیستی ڕەشی پیشەیی یان هەڕەشەی هێرشی جەستەیی دەبنەوە.

 

خەباتی ژنانی ڕۆژنامەنووس لە سەرانسەری جیهان و بە تایبەتی لە کوردستان، ڕەنگدانەوەی خەباتی بەرفراوانترە بۆ ئازادی ڕادەربڕین و یەکسانی ڕەگەزیی، لەهەمانکاتدا لە گۆشەگیری یاساییەوە تا تیرۆرکردنی ئامانجدار، ئەو هەڕەشانەی کە ڕووبەڕوویان دەبێتەوە توند و بەردەوامن، لە کاتێکدا هەندێکیان توانیویانە بەربەستەکان بشکێنن و بەردەوام بن لە ڕاپۆرتکردن، بەڵام زۆربەیان باجی قورسیان داوە.

 

 دڵنیابوون لە پارێزراوی ژنانی ڕۆژنامەنووس نەک تەنها پێویستی بە پاراستنی یاسایی هەیە بەڵکو پێویستی بە گۆڕانکارییەکی کولتووری هەیە لە چۆنیەتی هەستکردن و مامەڵەکردن لەگەڵ ژنانی ڕۆژنامەنووس، تا ئەو کاتەی ئەوە ڕوونەدات، ژنان لە بواری ڕۆژنامەگەریدا بەردەوام دەبن لە بەرەنگاربوونەوەی هەردوو ستەمی سیاسی و توندوتیژی ڕەگەزی و ژیانیان دەکەوێتە مەترسییەوە بۆ ئەوەی ڕاستییەکان بە جیهان بگەیەنن.