ناوەندی هەواڵ 

 

پیسبوون و تێکۆچوونی ژینگە جیهانی بەخۆیەوە سەرقاڵکردووە و هەمووان شیتەڵ بۆ لێکەوتە و دەرەنجامە نەرێنییەکانی دەکەن، یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی پیسبوونی ژینگە لەم سەردەمشەدا، فراوانبوونی پیشەسازیی سەرمایەدارییە، کە لە سەرانسەری جیهاندا بەبێ گوێدانە کاریگەرییە نەرێنییەکانی بۆ سەر ژینگە و ئاو و هەوا، بەردەوام لە فراوانبووندایە.

 

بەپێی ئامارە فەرمییەکان تا ساڵی ٢٠٢٢، ٣٣٣ ملیۆن کارگە و کۆمپانیا لە جیهاندا تۆمارکراون، ئەو کارگانەش بەپێی تایبەتمەندیی کار و بەرهەمەکانیان چەندین ماددەی زیانبەخش دەردەدەن، کە راستەوخۆ کاریگەریی لەسەر ژینگە و ئاو هەوا دروست دەکەن.

 

پیشەسازیی چەند لێکەوتەیەکی سەرەکیی هەن، کە وادەکات کاریگەریی گەورەی نەرێنیی و خراپ لەسەر ژینگە و ئاو و هەوا دروستبکات و تەنانەت ببێتە مەترسیی بۆ سەر بەرگەهەوا، کە بریتین لە؛

 

• پیسبوونی هەوا: پیشەسازییەکان پیسکەری جۆراوجۆر دەکەنە بەرگەهەواوە، لەوانە گازە گەرمخانەییەکان وەک دووەم ئۆکسیدی کاربۆن و میتان، دووەم ئۆکسیدی گۆگرد، ئۆکسیدی نایترۆجین، گەردیلە و پێکهاتە ئۆرگانییە هەڵاوەکان. ئەم دەردانی گازی ژەهراوییانە لە ئەنجامی سووتاندنی سووتەمەنی بەردینی و پرۆسەی پیشەسازی و کارلێکە کیمیاییەکانەوەیە. ئەوان بەشدارن لە پیسبوونی هەوا و دروستبوونی تەم و تێکچوونی هەوا، کە دەبێتە هۆی کێشەی هەناسەدان و نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان و کێشەی تەندروستی دیکە.

 

• پیسبوونی ئاو: زۆرجار پیشەسازییەکان ئاوی پیسی پاکنەکراوە یان خراپ چارەسەرکراو کە ماددە کیمیاییە زیانبەخشەکان، کانزا قورسەکان، توێنەرەکان و پیسکەرەکانی دیکەی تێدایە دەڕێژنە ناو ڕووبار و دەریاچە و زەریاکان. ئەم پیسبوونە کاریگەری لەسەر ئیکۆسیستەمی ئاوی دەبێت و ماسی و زیندەوەرانی دیکە دەکوژێت و زنجیرە خۆراکیەکان تێکدەدات و زیان بە شوێنی نیشتەجێبوون دەگەیەنێت. سەرەڕای ئەوەش، ڕووداوە پیشەسازییەکان، وەک ڕژان یان دزەکردنی نەوت، دەتوانن لێکەوتەی توندیان بۆ ئاو و ژیانی دەریایی هەبێت.

 

- پیسبوونی خاک: چالاکییە پیشەسازییەکان دەتوانن خاک پیس بکەن لە ڕێگەی فڕێدانی پاشماوەی ناتەندروست و ڕژانی بەڕێکەوت، ماددە کیمیاییەکان و ماددە مەترسیدارەکان دەتوانن دزە بکەنە ناو خاکەوە، ئەمەش وایکردووە کە خاکەکە نەگونجێت بۆ کشتوکاڵ، کاریگەری لەسەر گەشەی ڕووەکەکان دەبێت و ئەگەری چوونە ناو زنجیرەی خۆراکیش هەیە. هەروەها پیسبوونی خاک مەترسی لەسەر ئاوی ژێر زەوی دروست دەکات، چونکە ماددە پیسەکان دەتوانن بچنە ناو سەرچاوەکانی ئاوی ژێر زەوی.

 

• بوونی ژاوەژاو: زۆرجار پیشەسازییەکان بەهۆی ئامێرەکانی پرۆسەی بەرهەمهێنانەوە ئاستێکی بەرزی ژاوەژاو دروست دەکەن. بەرکەوتنی درێژخایەن بە ژاوەژاوی زۆر دەبێتە هۆی لەدەستدانی بیستن و تێکچوونی خەو و فشاری دەروونی و کێشەی تەندروستی دیکە لە هەردوو مرۆڤ و گیانلەبەرە کێوییەکان.

 

ئەمە جگە لەوانە چەندین جۆرو سەرچاوەی پیسبوونی تر هەیە كە هەر یەكەیان بە جۆرێك و بە گوێرەی ناوچەكانی جیهان دەگۆڕێت. وەك دیاردەی قەتیسبوونی گەرما و كونبوونی بەرگی ئۆزۆن (O3) كە دەوری بەرگە هەوای داوەو ڕێگرە لە تێپەڕبوونی تیشكە زیانبەخشەكان بۆ زەوی، كە دەبێتە هۆی نەخۆشی شێرپەنجە و نەخۆشی كوشندەتر.