نزیکەی ٨٠٠ دەریاچەی لاوەکی تۆمارکراوە کە هاوڵاتیان ڕزگار دەکات
دەریاچە لاوەکیەکان دەتوانن کاریگەری لەسەر ئەو خێراییە بکەن کە بەفر دەڕژێتە ناو زەریاکان، لە کاتێکدا دەتوانێت ببێتە هۆی لافاو و خزانی زەوی لە ناوچە شاخاوییەکان.
بێریڤان کەمال
یەکەم لیستی دەریاچە تۆمارکراوەکانی جیهان لەلایەن تیمێکی نێودەوڵەتی بە سەرۆکایەتی زانکۆی شێفێڵد کۆکراوەتەوە و ڕێبەرێکی گشتگیری ئەو شوێنەی کە دەریاچەکان لە کوێن و چۆن لە کەشوهەوایەکی گەرمدا دەگۆڕن دابین دەکات.
دەریاچە لاوەکیەکان مەبەست لێی دەریاچەیەکە کە لە ژێر چینیکی سەهۆڵیدا دەدۆزرێتەوە، بە شێوەیەکی ئاسایی "کەپێکی سەهۆڵ یان پەڕەی سەهۆڵ"ن لەنێوان سەهۆڵ و چینە بەردەکانی ژێرەوەی زەویدایە، پەستانی کێشکردن خاڵی توانەوەی پەستانی سەهۆڵ کەمدەکاتەوە.
دەتوانن لە ژێر پەڕەی سەهۆڵ یان دۆڵەکان دروست ببن و ڕۆڵێکی گرنگ دەبینن لەو خێراییەی کە بەفر دەڕژێتە ناو زەریاکان کە کاتێک لە سەر زەوی یان لە ناوچە شاخاوییەکان مەترسیەکی گەورە بۆ دانیشتوان لە خوارەوە دروستدەبێت و دەبێتە هۆی لافاو و خزان لە زەوی.
بە تێپەڕبوونی کات، سەهۆڵەکە وردە وردە بە ڕێژەی چەند میلیمەترێک لە ساڵێکدا دەتوێتەوە، ئاوی تواوە لەو هەرێمانەی پاڵەپەستۆی هایدرۆلیک تیایدا بەرزە بۆ نزمی پاڵەپەستۆی هایدرۆلیک لە ژێر سەهۆڵ و حەوزەکاندا دەڕژێت و جەستەیەکی ئاوی شل دروستدەکات کە دەکرێت بۆ ملیۆنان ساڵ لە ژینگەی دەرەکی جیابکرێتەوە.
باوەڕ وایە کە هەزاران دەریاچەی لاوەکی لەسەر ئاستی جیهان هەیە
باوەڕ وایە کە هەزاران دەریاچەی لاوەکی لەسەر ئاستی جیهان هەیە، بەڵام تا ئێستا وردەکاریەکانیان بە کۆمەڵ وەرنەگیراوە و هیچ وێنەیەکی ڕوون لەسەر قەبارە و سەقامگیری و تایبەتمەندی دەریاچەکان نەبووە.
لە یەکەم دۆزینەوەکانی دەریاچە لاوەکیەکان لە ژێر پەڕەی سەهۆڵی ئەنتارکتیکا، زیاتر لە ٤٠٠ دەریاچەی لاوەکی لە ئەنتارکتیکا و لە ژێر پەڕەی سەهۆڵی گرینلاند و لە ژێر کەپی سەهۆڵی ڤاناژوکۆلی ئایسلەندی دۆزراونەتەوە.
تیمێکی نێودەوڵەتی توێژەران بە سەرۆکایەتی دکتۆر ستیڤن لیڤینگستۆن، لە بەشی جوگرافیای زانکۆی شێفیلد، ئێستا داتاکانی لەسەر نزیکەی ٨٠٠ دەریاچە لە ئەنتارکتیکا، گرینلاند و ئایسلەند و هەروەها لە ناوچەکانی دۆڵی گلاسی وەک ئەلپەکان کۆکردووەتەوە.
دەریاچە لاوەکییەکان ڕێژەیەکی بەرچاو ئاوی سازگاری تێدایە
دەریاچە لاوەکیەکان ڕێژەیەکی بەرچاو لە ئاوی سازگاری شلی زەوی تێدایە، لەگەڵ قەبارەی دەریاچە لاوەکییەکانی جەمسەری بە تەنها مەزەندە دەکرێت نزیکەی ١٠،٠٠٠ کیلۆمەتر سێجا، یان نزیکەی ١٥٪ لە هەموو ئاوی شیرین لە سەر زەوی پێکدەهێنێت، لەکاتێکدا کە ئیکۆسیستەم لە کەشوهەوای زەویدا دابڕاون، دەریاچە لاوەکییەکان کاریگەریان هەیە لە کارلێککردنەکانی نێوان سەهۆڵ، ئاو، بەردەکان و زیندەوەرەکان.
کۆمەڵگەی بایۆلۆجی کارای میکرۆبەکانی ئێکسترۆمۆفیلی تێدایە کە لەگەڵ دۆخی سارد و نزمی خۆراکدا دەگونجێن و سووڕی بایۆکیمیایی سەربەخۆ لە دەرهێنراوی وزە لە خۆرەوە ئاسان دەکەن، دەریاچەی لاوەکی و دانیشتوانیان بایەخێکی تایبەتیان هەیە لە بواری ئاسترۆبایۆلۆجی و گەڕان بۆدۆزینەوەی ژیان لە دەرەوەی زەوی.
ت.پ