هیندی عاشبی

 

بنغازی- لیبیا لەناو ئەو وڵاتانەیە کە زۆرترین زیانی بەرکەوتووە بەهۆی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا لە باکوری ئەفریقا، بەرزبوونەوەی پێشبینیکراوی پلەکانی گەرما و کەمبوونەوەی ئاستی بارانبارین و بەرزبوونەوەی ئاستی دەریاکان مەترسی لەسەر بەردەوامیی دابینکردنی ئاو دروستدەکات و مەترسی لەسەر ئەو وڵاتە دروستدەکات.

 

گۆڕانکاری کەشوهەوا بەو بارودۆخە لە ناوچەیەکدا پێناسە دەکرێت و بریتیە لەو تێکچوونانەی کە لە چینەکانی بەرگەهەوادا ڕوودەدەن و کاریگەری لەسەر دەوروبەر و زەوی هەیە.

 

مەنال کامێل، توێژەر و پسپۆڕی ئەندازیاری ژینگە لە ئەکادیمیای دەرچووان باسی لە گۆڕانی کەشوهەوا کرد و وتی: لیبیا هیچ پێشکەوتنێکی بەدەست نەهێناوە لە جێبەجێکردنی ئەو بەرنامە و ستراتیژیانەی کە پێویستن بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی، لەوانەش بیابانبوون، پیسبوونی دەریا، بڕینی دار و دارستانەکان، وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا، لەوانەش لیبیا، شایەتی گۆڕانکارییە مەترسیدارەکانی کەشوهەوا بوون کە بووە هۆی لەدەستدانی هاوسەنگی بەرگەهەوا و گۆڕانی پلەی گەرمی و زیادبوونی بارانبارین، وەک زریانی دانیال لە دێرنا کە بەهۆیەوە دەیان هەزاران کەس زیانیان بەرکەوت و هەزاران ماڵیان وێران کرد، تەواوی گەڕەکەکانی لە شاری دێرناش ژێر ئاو کەوتن.

 

مەنال کامێل ئاماژەی بەوەشکرد، لیبیا تاڕادەیەکی زۆر ناوەندی توێژینەوەی پێویستی نییە بۆ لێکۆڵینەوە لە کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و ئەو کارەساتە سروشتیانەی کە لە ئەنجامدا دروست دەبن، سەرەڕای بوونی چەندین لێکۆڵینەوە کە لەڕێگەی لێکۆڵینەوە سەربەخۆکانی پێشووەوە هۆشدارییان داوە لە مەترسی گۆڕانی کەشوهەوا لەسەر لیبیا، سەبارەت بە ڕۆڵی ژنان لە هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە مەترسیەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و لەکاتی کارەسات و قەیرانە سروشتییەکاندا، دووپاتی کردەوە کە "ژنان لە چالاکترین گروپەکاندان لەکاتی کارەسات و قەیرانەکاندا توانای بەرکەوتنی ڕووداوەکان و هاوکاری و ئاڵوگۆڕکردنی دیدگایان هەیە، لە زریانی دانیال، زۆربەی ژنان لە لیبیا چالاکییەکانیان ڕێکخست و ئەنجامیان دا ئەوان هاوبەشی ناوخۆیی و نێودەوڵەتییان دەستپێکرد و دەستپێشخەرییان دەستپێکرد بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە مەترسییەکانی زریانەکە، بەشدارییان کرد لە یارمەتیدانی قوربانیانی زریانەکە، لەنێویاندا ئاوارەکان، منداڵان، ژنان، بەساڵاچووان و خێزانەکان، کۆکردنەوەی زانیاری جگە لە دابینکردنی چاودێری تەندروستی بۆ بریندارەکان و بەرکەوتووەکان لە کاری لەپێشینەی ژنان بوو، بۆیە ژن پێشەنگەکانی ژینگەن و زۆرترین ئاگاداری مەترسی گۆڕانی کەشوهەوان.

 

سەبارەت بە کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا لەسەر ژینگە، ئاماژەی بەوەشکردووە، “جگە لە بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و گازە گەرمخانەییەکان و زیانەکانیان، کێشەیەکی دیکەی جددی سەرهەڵدەدات، ئەویش نەبوونی سامانی سروشتی و پیسبوونی دەریاییە کە لە ئەنجامی ئاوەڕۆ و پاشەڕۆ و کیمیاییەوە دروست دەبێت و کەرەستە و پلاستیک و هۆکارەکانی دیکە کە دەبنە هۆی ئەم پیسبوونە ڕێژەیان بەرزە.

 

سەبارەت بە مەترسییەکانی بڕینی دارەکان و نەمانی ڕووپۆشی ڕووەکی لە لیبیا، وەک ئەوەی لە دارستانەکانی چیای سەوز ڕوویدا، ڕوونیکردەوە کە دارەکان کاردەکەن بۆ هەڵمژینی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن و گازە ژەهراویەکانی ناو بەرگەهەوا، هەروەها بڕینیان کاریگەری نەرێنی لەسەر ژیان دەبێت، هەمەچەشنی ژینگە و وەرینی خاک ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر ژنان دەبێت، بەتایبەتی ژنانی دووگیان، کاریگەری لەسەر توانای ئەوان دەبێت لە منداڵبووندا و بە دەست تەندروستی جەستەیی و دەروونییانەوە دەناڵێنن، ڕوودانی وەرەم و نەخۆشییە شێرپەنجەییەکان لە ئەنجامی ئەم پیسبوون و بیابانبوونە دایە.