بەرچەم جودی

 

کۆبانی- لە ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ دەوڵەتی تورک دەستیکرد بە سیاسەتی کەمکردنەوە و بڕینی ئاوی فورات بۆ سەر سوریا، لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوو دەوڵەتی تورک بەبەردەوامی ئاوی فوراتی بڕیوە، بۆیە لەبری ئەوەی ٥٠٠ مەتر سێجا ئاو بگاتە سوریا لە چرکەیەکدا 100-200 مەتر دەگات.

 

لە ١٧ی تەمووزی ١٩٨٧ ڕێکەوتننامەی هاوبەشکردنی ئاوی ڕووباری فورات لە نێوان سوریا و تورکیا واژۆ کرا بەپێی بەندەکانی ڕێککەوتنەکە دەبوایە لە چرکەیەکدا ٥٠٠ مەتر سێجا بگاتە سوریا،  لە ١٧ی نیسانی ١٩٨٩ لە هەمان چوارچێوەیدا ڕێککەوتننامەیەک لەنێوان سوریا و عێراق پێکهێنرا و پشکی عێراق لە ئاوی فورات بە ڕێژەی ٥٨%و سوریا ٤٢% بوو، هاوبەشیکردنی ئاوی فورات لە نێوان هەر سێ وڵاتدا بەو شێوەیەیە،  سوریا ٦.٦٢٧ ملیار مەتر سێجا، عێراق ١٠٦.٩ ملیار و تورکیا ١٥ هەزار و ٧٠٠ ملیار مەتر سێجایە لە ساڵێکدا، لە ساڵی ١٩٩٤دا حکومەتی سوریا بۆ پاراستنی مافەکانی ئاوی فورات هاوپەیمانی لەگەڵ تورکیا بەڕێگەی نەتەوە یەکگرتووەکان تۆمار کرد.

 

لەو چوارچێوەیەدا فەوزیە عەبدی، هاوسەرۆکی ئەنجومەنی یاسادانانی هەرێمی فورات قسەی کرد،

 

"هاوبەشکردنی ڕووبار و ئاوی دەریا یاسایەکی نێودەوڵەتییە"

فەوزیە عەبدی تیشکی خستە سەر یاسا و چۆنیەتی هاوبەشبوونی ئاوی دەریا و ڕووبارەکان لە نێوان وڵاتاندا و وتی: "ئاو یەکێکە لە سەرەکیترین سەرچاوەکانی ژیان چونکە هاوبەشبوونی ئاو لە وڵاتانی سەر ئاستی دەریا و ڕووبارەکان لەسەر بنەمای یاسا و هاوپەیمانییە، بە تایبەتی هەندێک ڕووبار و ئاوی دەریا هەن کە بە چەندین وڵاتدا تێدەپەڕن و ڕێککەوتننامە لەنێوان ئەو وڵاتانە و نەتەوە یەکگرتووەکاندا واژۆ دەکرێت بۆ ئەوەی هاوسەنگییەک لە هاوبەشکردنی ئاودا دروست بکرێت، ڕووباری فوراتیش یەکێکە لەو ڕووبارە بێسنوورانەی کە بە چەندین وڵاتدا تێدەپەڕێت، . بۆ هاوبەشکردنی ئەم ئاوە هاوپەیمانیەتی لەنێوان تورکیا و سوریا و عێراق هەیە و لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە پەسەندکراوە، دەوڵەتی تورک مافی خۆیەتی بەشی خۆی لە فورات وەربگرێت و بەنداوەکانی جێبەجێ بکات، بەڵام مافی ئەوەی نییە بەشی سوریا لە ئاوی فورات ببڕێت".

 

"دەوڵەتی تورک دەیەوێت سیستمی خۆبەڕێوەبەری بەڕێگەی ژیان لەناوببات"

دوای چەندین ساڵ لە هێرش و هەڕەشەکانی دەوڵەتی تورک بۆ سەر باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، ڕووی کردە ڕێگای دەورەدانی دەرفەتەکانی ژیانی گەلانی باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا، فەوزییە عەبدی وتیشی: "بەداخەوە لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا دەوڵەتی تورک بە بەردەوامی پشکی سوریای لە ئاوی فورات بڕیوە و بەو شێوەیە یاسا و ئەو ڕێککەوتنەی واژۆی کردووە پێشێل دەکات، ئەم کارانە لەسەر بنەمای هۆکارە سیاسییەکان و شەڕی جیهانی سێیەمە کە لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەستی پێکردووە و چەقی ئەم جەنگە لە سوریادایە، بۆیە لە سوریا هێزە هەژموونییەکان هەموو شێوازەکانی ململانێی چەکداری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و هتد جێبەجیدەکەن، بەم هۆیەوە ئێستا دەوڵەتی تورک دەست لە سروشتدا وەردەدات بۆ کەمکردنەوەی ئاوی فورات بۆ سوریا بۆ نزمترین ئاست، بێگومان لەم بوارەدا چەندین ئامانجی دەوڵەتی تورک هەیە و دەیەوێت سیستمی ژیان و لایەنی خزمەتگوزاری تێکبشکێنێت، بۆ ئەوەی هاوڵاتیان لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا خاکی خۆیان بەجێبهێڵن و لەبەردەم ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریدا بوەستن".

 

"بەهۆی کەمی ئاوەوە هەموو ژیان لە مەترسیدایە"

لە سەرەتای مانگی نیسانی ٢٠٢٢دا ئاستی ئاوی فورات گەیشتە نزمترین ئاستی خۆی، بەو هۆیەوە بەنداوەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا و بەنداوی ڕۆژئاوا و فورات و بەنداوی ئازادی کاتژمێرەکانی کارکردنیان کەمکردووەتەوە، هەروەها کاریگەریی گەورەی هەیە لەسەر ئاوی خواردنەوەو کارەباو کشتوکاڵ و ئاودێری و هتد، دەوڵەتی تورک بەم کردەوانە گیانی ٥ ملیۆن کەس دەخاتە مەترسییەوە، فەوزیە عەبدی لە بەردەوامی قسەکانیدا ئەنجامەکانی بڕینی ئاوی فوراتی بەو شێوەیە باس کرد: "بڕین و کەمکردنەوەی ئاوی فورات لەلایەن دەوڵەتی تورکەوە کاریگەری گەورەی هەیە لەسەر ژیانی دانیشتوانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا لە سەرەتادا، ڕێگریکردن لە ڕووباری سروشتی فورات کێشەی تەندروستی دروست دەکات بەهۆی ئەوەوە ئاوی پیس دەگاتە هەرێمەکانمان و بەتایبەتی لەوەرزی هاویندا نەخۆشی جۆراوجۆر بڵاوبووەتەوەم هەروەها بۆنی نائاسایی لەئاوەکەوە دێت، لە لایەکی دیکەوە، ئەو هاوڵاتیانەی کە لە کەنارەکانی ڕووباری فورات دەژین و بژێوی ژیانیان لەسەر کشتوکاڵە، زەحمەتی گەورەیان هەیە پڕۆژەی کشتوکاڵی کەمیکردووەوە ئەمەش دەستبەجێ ئابووری هەرێم لاواز دەکات، ئەو بەنداوانەی ماوەی ٢٤ کاتژمێر کاریان کردووەوە کارەبایان بۆ هەرێم دابینکردووە ئێستا وەک پێویست کار ناکەن و کاتژمێرەکانی کارەباش بەڕێژەیەکی بەرچاو کەمیکردووە".

 

"ئێمە پرۆژەیەکمان دەست پێکرد بۆ دابینکردنی کارەبا"

بەهۆی کەمبوونەوەی کاتژمێری کارەبا لە هەرێمی فورات کە هەندێک جار دەگاتە دوو کاتژمێر، خەڵکی هەرێمەکە ماندوون، سەبارەت بەم دۆخەش فەوزییە عەبدی، هاوسەرۆکی ئەنجومەنی یاسادانان ڕایگەیاند کە لە داهاتوودا پڕۆژەیەکی جێگرەوە دەخرێتە خزمەت و وتی: "گەلەکەمان شایستەی ئەوەن کە هەموو دەرفەتەکانی خزمەتگوزاریان بۆ دابین بکرێت، لەبەر ئەوە پرۆژەی ئەمپیر بەم زووانە دێتە سەر کار بۆ ئاسانکردنی دۆخی کارەبا، لەم بوارەدا ڕێز لەڕەخنەی گەلەکەمان دەگرین و بەم نزیکانە ئەم پرسە چارەسەر دەکەین، دەوڵەتی تورک بە هەموو شێوەیەک هێرش دەکاتە سەر هەرێمەکانمان و ڕەنگە لە داهاتوویەکی نزیکدا بە یەکجاری ئاوی فورات ببڕێت، بۆیە وەک خۆبەڕێوەبەری بە دەستبەستراوی نامێنینەوە و پڕۆژەی جێگرەوە بۆ گەلەکەمان پێشکەش دەکەین".