ڕابیعە خورەیس

 

جەزائیر-لەم ساڵانەی دواییدا پلاتفۆرمی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، بەتایبەتی بەناوبانگترین پلاتفۆرمەکان، بوونەتە ژینگەیەکی بەپیت بۆ بڵاوبوونەوەی جۆرەها توندوتیژی دیجیتاڵی دژ بە ژنان، ئەمەش بریتییە لە سووکایەتی زارەکی و ڕەگەزپەرستانە لە پەیامە تایبەتەکاندا، قسەی ناشرین، هەڵمەتەکانی چەواشەکاری کە بڵاوکردنەوەی وێنە و ڤیدیۆی کەسییە، تەنانەت ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی هەڕەشە، کە لە مەترسیدارترین جۆرەکانی توندوتیژی دیجیتاڵییە، بۆ قازانجی دارایی یان بۆ سەپاندنی ئارەزووی ناشەرعی بەکاردەهێنرێت.

 

لەگەڵ بڵاوبوونەوەی پلاتفۆرمی ستۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە ماڵەکانی جەزائیردا، ئێستا دادگاکان پڕن لە سەدان دۆسیەی پەیوەست بە توندوتیژی دیجیتاڵی دژی ژنان. لە یادگارترین چیرۆکەکاندا چیرۆکی ژنێکی گەنجی تەمەن بیستەکانە کە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک لەگەڵ پیاوێکی تەمەن ٣٠ ساڵان دەستی بە گفتوگۆ کرد، بەڵێنیدا هاوسەرگیری لەگەڵدا بکات، بەڵام کۆتاییەکەی کارەساتبار بوو، چونکە گفتوگۆکە گۆڕا بۆ هەڕەشەکردن بۆ بڵاوکردنەوەی وێنە و ڤیدیۆکانی دوای ئەوەی داوای پارەی دووبارەی ڕەتکردەوە.

 

پەرەسەندنی بڵاوبوونەوەی توندوتیژی دیجیتاڵی و کاریگەرییەکانی لەسەر ژنان و کچان

مریەم مەرمیش، چالاکوانی مافی مرۆڤ پارێزەرێک کە لە دادگای باڵای جەزائیر دانپێدانراوە، دووپاتیکردەوە کە تاوانە ئەلیکترۆنییەکانی ئەم جۆرە شایەتحاڵی بڵاوبوونەوەی بەربڵاو و مەترسیدار بوون لە کۆمەڵگەدا، بەتایبەتی لەم دواییانەدا. ئەو ئەم دیاردەیە بە یەکێک لە گەورەترین هەڕەشەکانی بەردەم ژنان و کچان دەزانێت، بەتایبەتی ئەوانەی کە زۆر پشت بەو سایتانە دەبەستن.

 

مریەم مەرمیش پێش ئەوەی باس لەو گەرەنتییە دەستووری و یاساییانەی کە لە ئێستادا بەردەستن بۆ پاراستنی ژنان لە توندوتیژی دیجیتاڵی و کاریگەرییان لە کەمکردنەوەیدا، پێداچوونەوەی بەو هۆکارە دیارانەدا کرد کە بەشدارن لە بڵاوبوونەوەی فۆرمەکانی توندوتیژی دیجیتاڵی، وەک هەراسانکردنی ئۆنلاین، ناوزڕاندنی دیجیتاڵی وتیشی: ئەم پلاتفۆرمانە بوونەتە پەناگەیەک بۆ ژنان، بەتایبەتی کچان، بۆ ئەوەی بەدوای پەیوەندی کۆمەڵایەتی و مەجازی نوێدا بگەڕێن لەگەڵ ڕەگەزی بەرامبەردا. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی گفتوگۆ لەناو خێزانەکەدا، وایان لێدەکات هەست بە بەتاڵی سۆزداری و کۆمەڵایەتی بکەن. لە ئەنجامدا خۆیان دەبیننەوە لەبەردەم جۆرەها توندوتیژی، لەوانە پێشێلکردنی تایبەتمەندی کەسی، پێشنیارکردنی وێنەی ناشایستە یان پێشنیارکردن، تەنانەت هەڕەشەی ئاشکراکردنی ئەو گفتوگۆیانەی کە زمانی سۆزدارییان تێدایە."

 

ئەم ڕاستییە بۆ کەسانی جیابووەوەش دەگونجێت، مریەم مەرمیش باسی لە یەکێک لەو کەیسانەی کرد کە بەم دواییە مامەڵەی لەگەڵدا کرد، تیشکی خستەسەر ئەو هەراسانکردنە دیجیتاڵیانەی کە ژنان ڕووبەڕووی دەبنەوە. وتی: ئازارەکان دوای جیابوونەوەکە دەستیپێکرد، کاتێک قوربانییەکە ڕەتیکردەوە بگەڕێتەوە بۆ لای هاوژینەکەی پێشووی، ئەویش دەستیکرد بە هەڕەشەکردن لە بڵاوکردنەوەی وێنە تایبەتیەکانی لە سۆشیال میدیا، قوربانییەکە داوای ڕێکاری یاسایی کرد، کە سزای زیندانیکردنی بۆ ماوەی یەک ساڵ سزای هەڵپەسێردراوی دەرکرد. بەڵام ئەمە ڕێگری لێنەکرد، چونکە دەستیکردەوە بە ڕەشبگیری، ئەمەش بەهۆی خواستی تۆڵەسەندنەوە و ڕقەوە پاڵنەر بوو".

 

ئایا یاسا بەسە؟

بە پشت بەستن بەم ڕاستیە، مریەم مەرمیش پێی وایە کە یاساکانی ئێستا بەس نین بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو کارانە، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی بوونی هەندێک تاوانبار کە پێشینەی تاوانیان هەیە، بێخەمن لە مەترسی گەڕانەوە بۆ زیندان. چارەسەرەکە تەنها لە سزای یاساییدا نییە، بەڵکو لە لێکۆڵینەوەیەکی ورددایە لە هۆکارە بنەڕەتییەکانی ئەم تاوانانە، بۆ تێگەیشتن لە پاڵنەرەکانیان و کارکردن بۆ کەمکردنەوەیان بە شێوەیەکی کاریگەرتر.

 

لە چوارچێوەی هەوڵەکانی بۆ سنووردارکردنی تاوانە دیجیتاڵییەکان، جەزائیر هەمووارکردنی بنەڕەتی یاسای سزادانی کردووە بە ئامانجی توندکردنەوەی ماڵپەڕەکان لەسەر ئەنجامدەرانی ئەم جۆرە تاوانە. بەپێی ئەم هەموارکردنانە سزای توندی تا پێنج ساڵ زیندانی بەسەر هەر کەسێکدا سەپێنراوە کە وێنە، ڤیدیۆ، ئیمەیڵ، یان زانیاری تایبەتی لەسەر هەر کەسێک دەستبکەوێت یان بیگرێت و دواتر بەبێ مۆڵەت یان ڕەزامەندی خاوەنەکەی بڵاوی بکاتەوە یان هەڕەشەی بڵاوکردنەوەی بکات. هەرکەسێک وێنەی ئەلیکترۆنی کەسێکی دیکە بە مەبەستی زیانگەیاندن بە کەسێکی دیکە بقۆزێتەوە، دەستکاری بکات، یان بڵاوی بکاتەوە، سزای سێ بۆ حەوت ساڵ زیندانی دەکرێت. سزاکە دوو هێندە زیاد دەکرێت ئەگەر ئەم کردەوانە فشاریان لەسەر بێت بۆ سەر قوربانییەکە بۆ بەدەستهێنانی سوودێکی دارایی، خزمەتگوزاری، یان هەر پاداشتێکی تر، جا ڕاستەوخۆ بێت یان ناڕاستەوخۆ.

 

بەپێی هەموواری نوێی یاسای سزادانی جەزائیر، سزای توند لە ٥ تا ١٠ ساڵ زیندانی، جگە لە سزای ماددیی، بۆ هەر هاوژینێک، دەزگیرانێک، داندراوە کە وێنەی ناشایستەی لایەنی بەرامبەر بە هەر شێوەیەک بێت پەخش بکات یان بڵاویبکاتەوە، یان هەڕەشەی ئەوە بکات، ئەم ڕێوشوێنە ئەو کەیسانە دەگرێتەوە کە ئەم کردەوانە لە کاتی پەیوەندی هاوسەرگیری یان دەستگیرانداریدا ئەنجام دەدرێن، دوای کۆتایی هاتنی. ئەم ڕێوشوێنە ئامانجی بەهێزکردنی پاراستنی تاکەکانە لە ڕەشبگیری و ناوزڕاندنی دیجیتاڵی.

 

لە ناو ئەو هۆکارانەی کە بەشدارن لە بڵاوبوونەوەی ئەم تاوانە دیجیتاڵیانە، مریەم مەرمیش ئاماژە بە بێدەنگی قوربانییەکە دەکات سەرەڕای ئەو گەرەنتییە یاساییانەی کە گەرەنتی پاراستنی ئەو قوربانییە دەکەن و کەیسەکە بە نهێنی تەواو مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت. ئەم بێدەنگییە، بە وتەی ئەو، ئەگەری بەردەوامبوونی دەستدرێژکاران لە هەڕەشە و ڕەشبگیرییەکانیان زیاتر دەکات، چونکە زۆرێک لە ژنان ترسیان لە کاردانەوەی کۆمەڵایەتی یان یاسایی ڕاپۆرتکردنی ئەو جۆرە تاوانانە هەیە، دیاردەکە خراپتر دەکات نەک کەمکردنەوەی. جەخت لەسەر گرنگی هۆشیاری یاسایی و کۆمەڵایەتی دەکاتەوە بۆ هاندانی قوربانییەکان بۆ ئەوەی هەنگاوی یاسایی بنێن بۆ پاراستنی خۆیان و کۆتاییهێنان بەم کارانە.

 

سەرەڕای بوونی یاسایەک کە توندوتیژی دیجیتاڵی بە تاوان دەزانێت، بەڵام زۆرێک لە ژنانی جەزائیر ئامادە نین ئەم تاوانانە ڕابگەیەنن. بە بڕوای مریەم مەرمیش، ئەمەش بە پلەی یەکەم دەگەڕێتەوە بۆ ترس لە چەواشەکاری و لۆمەکردنی کۆمەڵگە. قوربانییەکان ڕووبەڕووی ڕەخنە یان تەنانەت تاوانبار دەبنەوە بەهۆی ئەزموونەکانیانەوە. سەرەڕای ئەوەش، کەمی هۆشیاری یاسایی هەیە سەبارەت بەو ڕێکارانەی کە پێویستن بۆ تۆمارکردنی سکاڵا لە دەسەڵاتە دادوەرییە پەیوەندیدارەکان یان ئاسایشییەکان، ئەمەش بەربەستێکە بۆ ئەو ژنانەی کە داوای پاراستنی یاسایی دەکەن.

 

جەختی لەوە کردەوە کە ئەم مافە یەکێکە لە گرنگترین مافە مەدەنییەکان کە دەستوور و یاساکانی جەزائیر گەرەنتی کردووە. ئەو ژنانەی تووشی توندوتیژی بوون دەتوانن سکاڵا تۆمار بکەن بۆ بەدەستهێنانی پاراستنی یاسایی و هاوکاری دادوەری، تەنانەت دەتوانن سکاڵایەکی ئەلیکترۆنی پێشکەش بکەن، ئەمەش ئاسانکاری دەکات بۆ ئەوەی هەنگاوی یەکەم بەرەو دادپەروەری بنێن بەبێ ئەوەی پێویستیان بە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ هەبێت. بۆیە زۆر گرنگە هەوڵەکانی هۆشیاری یاسایی چڕ بکرێتەوە بۆ دڵنیابوون لەوەی ژنان ئاگاداری مافەکانیان بن و هانیان بدرێت بەبێ ترس و دوودڵی ڕاپۆرت بکەن.