ئایە ئیبراهیم 

 

سودان - لەناو پەرەسەندنی داواکارییەکان بۆ دانانی یاسای توند و جێبەجێکردنی دادپەروەری بۆ تاوانەکانی توندوتیژی دژی ژنان، سودان شاهیدی بەرزبوونەوەی مەترسیدارە لە تاوانە توندوتیژەکان دژی ژنان، لە دەستدرێژی جەستەیی تا کوشتن، کە ئەمەش مەترسی لەسەر سەلامەتی ژنان دروست دەکات و ڕێگری لە پێشکەوتنیان دەکات لە کۆمەڵگەدا. 

 

لە ١٨ی ئابدا، کوشتنی دکتۆر ڕەوا عەلا دین لەلایەن هاوژینەکەی پێشوویەوە لە شاری پزیشکی مەروی پارێزگای باکوور، دوای ئەوەی ١٦ جار بە ئامێرێکی تیژ چەقۆی لێدا، گفتوگۆیەکی بەرفراوانی لە بازنەکانی سوداندا بەدوای خۆیدا هێنا. 

 

کەمتر لە مانگێک پێش ئەوە، تۆڕی کۆمەڵایەتی بە هەواڵی کوشتنی پزیشکێکی ژن و خوشکەکەی لەلایەن هاوژینەکەی پێشوویەوە لە سعودیە پڕ بوو، بە ئامێرێکی تیژ هێرشیان کرایە سەر و دەستبەجێ کوژران، هەروەها دایکی و دوو خوشکەکەی دوای هێرشکردنە سەریان لەلایەن تاوانبارەکەوە گەیەندراونەتە نەخۆشخانە. 

 

دووبارە هێرشکردنە سەر ژنان 

ئەزهار ئیبراهیم، ​​پسپۆری دەروونناس کە لە وەزارەتی تەندروستی لە پاریزگای باکوور کاردەکات و ئەندامی کۆمەڵەی پلاندانانی خێزانە، بەداخێکی قووڵی خۆی لە زیادبوونی ژمارەی کوشتنی ژنان لە سودان دەربڕی، جەختی لەوە کردەوە، کە ئەم ڕووداوە ئازاربەخشانە پێویستیان بە وەڵامدانەوەی ڕاستەقینە هەیە، وتی: ئێمە ئاواتەخوازین سوودانێکی نوێمان هەبێت کە ژنان بەهێز بکات و مافەکانیان بپارێزێت بە شێوەیەکی کاریگەر و بەردەوام. 

 

ڕوونیکردەوە، فشارە دەروونییەکان کە لە ئەنجامی ململانێکانەوە دروست دەبن، لە دیارترین هۆکارەکانی پاڵنەری ئەنجامدانی تاوانەکانن، شانبەشانی هۆکارە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکان، هەروەها ئاوارەی و ناتەبای فیکری بەشدارییان کردووە لە گۆڕانکارییەکانی ڕەفتار و کۆنەپەرستانە لەناو کۆمەڵگەدا. 

 

جەختی لە گرنگی دامەزراندنی ژیانی هاوسەرگیری لەسەر بناغەکانی ڕێزگرتن و لێکتێگەیشتن کردەوە، داوای بەرزکردنەوەی هۆشیاری کۆمەڵگە و پێکەوەژیانی ئەرێنی لەگەڵ ڕاستیدا کرد، هەروەها داوای لە پیاوان کرد ئەو گرنگیپێدانە بە ژنان بدەن کە شایەنیەتی. 

 

ژنانی سودان چەندین جار داوای دەرکردنی یاسای توندیان کردووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان، بەتایبەتی لەبەر ڕۆشنایی دووبارەبوونەوەی ناوبەناو ئەم پێشێلکاریانە، کە لە هەندێک کەیسدا بە هۆکاری جۆراوجۆر بە کوشتن دەگاتە لوتکە، کۆمەڵگەی سودان شاهیدی کۆمەڵێک تاوان بووە کە شۆکێکی بەرفراوانی بەجێهێشتووە، ئەمەش ڕەنگدانەوەی پێویستی بەپەلەی دەستێوەردانی یاسای یەکلاکەرەوەیە بۆ دەستەبەرکردنی پاراستنی ژنان و کۆتاییهێنان بەم کارانە. 

 

زۆرێک لە ژنان هاوڕان لەسەر ئەوەی کە کوشتنی بە ئەنقەست نامۆیە بە کۆمەڵگەی سودان، بەتایبەتی ئەوانەی کە بە بەکارهێنانی شێوازی توندوتیژی ئەنجام دەدرێن، هەرچەندە لە ڕابردوودا، ئەم جۆرە تاوانانە ڕوویانداوە، بەڵام ئەوەی ئەمڕۆ جێگەی نیگەرانییە، گۆڕینی ئامرازە تاوانکارییەکانە بۆ شێوازی دڕندانەتر، وەک بەکارهێنانی ئامێری تیژ، کە ئەمەش شتێکی نائاساییە و ڕەنگدانەوەی گۆڕانکارییەکی نائارامکەرە لە شێوازی توندوتیژی لەناو کۆمەڵگەدا. 

 

ناهاوسەنگی لە پەیوەندییە هاوسەرگیرییەکاندا 

بەسمات شەریف، سەرۆکی یەکێتی گشتی ژنانی سودان لە پارێزگای باکوور پێی وایە ئەو هێرشە دووبارەبووانەی ئەم دواییە بۆ سەر ژنان تاڕادەیەکی زۆر بۆ سەرکەوتنی پیشەیی ژنان و سەربەخۆیی دارایی ژنان دەگەڕێتەوە، کە ئەمەش ناهاوسەنگی لە پەیوەندییە هاوسەرگیرییەکاندا دروست دەکات، ئاماژە بەوە دەکات، کە نەبوونی قەدرزانیی یەکتر و یەکسانی لە لایەنە جۆراوجۆرەکانەوە ڕەنگە ببێتە هۆی ئەوەی هەندێک لە پیاوان هەست بە بەدبەختی و خەمۆکی بکەن، ئەمەش کاریگەری نەرێنی لەسەر ڕەفتارەکانیان دەبێت و لە هەندێک حاڵەتدا دەبێتە هۆی ئەنجامدانی تاوانی توندوتیژی دژی ژنان، ئەم دیدە هەوڵ دەدات لە هۆکارە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانی پشت دووبارەبوونەوەی ئەو تاوانانە تێبگات، هەروەها تیشک دەخاتە سەر گرنگی دروستکردنی پەیوەندی لەسەر بنەمای ڕێزگرتن و یەکسانی. 

 

هیوای خۆی دەربڕی کە توێژینەوەی تایبەتمەند لەسەر کوشتنی ژنان ئەنجام بدرێت، بە ئامانجی تێگەیشتن لە هۆکارەکانیان و کەمکردنەوەی دووبارەبوونەوەی ژنان، جەختی لە گرنگی قبوڵکردنی سەرکەوتن و سەربەخۆی ژنانی پیاوان کردەوە، بەتایبەتی مێژوو شاهیدی زۆر نموونە بووە کە سەرکەوتنی لەو شێوەیە ڕەتکراوەتەوە. 

 

نەبوونی هۆشیاری 

مەلاز سەڵاحەدین، لەو نەخۆشخانەیە کاردەکات کە پیاوێک هاوژینی پێشووی خۆی کوشتووە، پێی وایە دووبارەبوونەوەی کوشتنی ژنان مەترسییەکی گەورەی لێدەکەوێتەوە، هەڵگری ڕەهەندی قوڵی کۆمەڵایەتی و دەروونی و کولتوورییە، جەختیشی لەوە کردەوە، کە نەبوونی هۆشیارییەکی تەواو سەبارەت بەم پرسانە بەشدارە لە توندبوونەوەیان،  دەتوانرێت چارەسەری پێشوەختە بدۆزرێتەوە بۆ ڕێگریکردن لە ڕوودانی تاوانەکە ئەگەر بە ڕاستی مامەڵە لەگەڵ نیشاندەرەکان بکرێت و هۆشیاری کۆمەڵایەتی زیاتر پەروەردە بکرێت. 

 

جەختی لەسەر پێویستی ئەنجامدانی کۆبوونەوەی هۆشیاری کردەوە، کە لەناو خێزانەکاندا دەستپێدەکات، هەروەها پیاوان لە کۆمەڵگەدا دەسەڵاتیان بەسەر هەموو شتێکدا هەیە، بە پێچەوانەی ژنانەوە، هۆکاری دووبارەبوونەوەی ئەو تاوانانەی بۆ ململانێ گەڕاندەوە، کە کاریگەرییەکی بەرچاوی هەیە و دەبێتە هۆی فشاری دەروونی و کۆمەڵایەتی. 

 

داوای یاسایی ڕێگری دەکات 

ئایەت فەزل، ڕۆژنامەنووسێکی پسپۆڕ لە دۆسیەکانی کوشتن، ئاماژەی بەوەدا، کە کوشتنی ژنان لەلایەن هاوژینە پێشووەکانیانەوە بووەتە دیاردەیەکی دووبارەبووەوە لە سودان، بەتایبەتی لەم چەند ساڵەی دواییدا، کە ئەم تاوانانە بە شێوەیەکی هەڕەمەکی ڕوونادەن، بەڵکو لە چەندین هۆکارەوە سەرچاوە دەگرن، دیارترینیان پاراستنی یاسای لاوازە بۆ ژنان، ئەمە جگە لە ئیرەی و ئارەزووی تۆڵەسەندنەوە. 

 

هەروەها ئاماژە بۆ ئەوە دەکات، کە ناکۆکییەکانی پەیوەست بە مافەکانی منداڵان، وەک نەفقە و میرات، هاوکات بەشدارن لە گەورەتربوونی ئەو تاوانانە، داوای پێداچونەوەی ڕاستی بە سیستمی یاسای و کۆمەڵایەتی دەکات بۆ دەستەبەرکردنی پاراستنی ژنان و پێشخستنی دادپەروەری خێزانی. 

 

پێی وایە هەندێک لە پیاوان، دوای جیابوونەوە، بەتایبەتی لە کەیسەکانی جیابوونەوە کە لە ئەنجامی ناپاکی یان ڕەتکردنەوەدا دروست دەبێت، ئەو بابەتە بە سووکایەتیکردنی کەسی دەزانن، ئەمەش وایان لێدەکات توندوتیژی وەک ئامرازێک بۆ تۆڵەسەندنەوە بەکاربهێنن، لە هەندێک کەیسدا ڕەنگە ئەمە بگاتە ئەنجامدانی کوشتن. 

 

بۆ سنووردارکردنی ئەم تاوانانە، ئایەت فەزل جەختی لەسەر پێویستی دابینکردنی پاراستنی دەستبەجێ بۆ قوربانییەکان و جێبەجێکردنی یاسا بە توندی و جێبەجێکردنی دەستێوەردانەکانی کۆمەڵگە بە ئامانجی گۆڕینی نۆرمەکانی کولتووری باو کردەوە، هەروەها داوای کرد یاسای ڕێگریکردن دەربکرێت بۆ دڵنیابوون لە لێپرسینەوە لە ئەنجامدەرانی ئەم تاوانانە و ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی.