ڕوناک شەهبازی 

 

تاران-بەگوێرەی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی کەشناسیی ئێران، ماوەی هەفتەیەکە ئەو وڵاتە گەرمترین هەفتەی ساڵ بەخۆیەوە دەبینێت. لە هەندێک ناوچە پلەکانی گەرما لە سەرووی ٥٠ پلەی سەدی بەرزبوونەتەوە. سەرەڕای بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، ئێرانڕووبەڕووی قەیرانێکی گەورەی ئاو بووەتەوە و نزیکەی پێنج ساڵە لەگەڵ وشکەساڵیدا خەبات دەکات. ئەمساڵ ئاستی ئاو بە بەراورد بە ساڵانی پێشوو نزم بووە و لە ئەنجامدا ئاستی ئاو کەم بووەتەوە و یەدەگی بەنداوەکان کەم بووەتەوە. ئەم بارودۆخانە کاتێک لەگەڵ کێشەی ژێرخانی ئابووری و نەبوونی بەڕێوەبردنی دروست و شەپۆلی گەرما تێکەڵ دەبن، بووەتە هۆی کەمبوونەوەی ئاو و پچڕانی کارەبا لە وڵاتدا. لە شارەکانی وەک تاران و کەرەج بەهۆی کەمی ئاوەوە خەڵک ڕوو لە تەنکەری ئاو دەکەن و ئاو لە دەفری پلاستیکیدا دەگوازنەوە بۆ ماڵەکانیان.

 

کێشەی کەم ئاوی درێژخایەن

ئاو لە زۆرێک لە ناوچەکانی تاران کەم بووەتەوە و لە ٢٤ی تەمووزەوە بە پێی ڕاپۆرتە خۆجێییەکان ئاو لە بەشی باشووری ئەو شارە بەردەوام پچڕاوە. لە هەندێک ناوچەدا کەم ئاوی تا ٧٢ کاتژمێری خایاندووە. ئیلاهێ سەیدی، کە لە دەڤەری ساڵحیە دەژی وتی: شەوانە ئاو کۆدەکەنەوە، بەڵام لە ڕۆژدا کارەبا نییە، بۆیە پەمپە ئاوییەکان بە کارەبا کاردەکەن، تێکەڵبوونی ئاو و کارەبا کێشەی زۆر بۆ خەڵک دروست دەکات.

 

هەروەها ئاناهیتا گەیسەریان کە لە شاری فێردیس دەژی، ئاماژەی بەوەکرد، کە لە بارودۆخێکی سەختدا منداڵەکەی بەخێو دەکات و وتی: لە کاتژمێر ٢ی پاشنیوەڕۆ تا ١٠ی شەو ئاو کۆدەکەمەوە، کوڵاندنی خواردنی کۆرپەکە و پاک ڕاگرتنی زۆر قورس بووە، هەروەها دەبێت ئاو بخەینە ناو گۆزە بۆ خواردنەوە.

 

گۆلارە فۆروزان هەروەها باسی لە کاریگەری ئەو قەیرانە  لەسەر کارەکەی کردو وتی: من لە ئارایشتگای قژ کار دەکەم، کاتێک ئاو نەبێت ناتوانین کار بکەین، چونکە ڕەنگە زیان بەو کەسانە بگەیەنین کە قژیان بۆیاخ دەکەن، بارودۆخی ئابوری لە ئێستاوە خراپە، بۆیە بڕینی ئاویش سەپێندراوە، هەفتەیەکە بەهۆی کەمی ئاوەوە نەمتوانیوە کارەکانم ئەنجام بدەم.

 

سیاسەتی ئاو و چینییەکان

بە گوتەی دانیشتوانی تاران، بڕینی ئاوەکە پەیوەندی بە سیاسەتەکانی چینەوە هەیە و مەبەست لێی پێشگرتنە لە ناڕەزایەتییە کۆمەڵایەتییەکان. شەیما کەریمی وتی: لە باشووری تاران و گەڕەکەکانی کەنار دەریاکان هەمیشە ئاوەکە دەبڕدرێت.

 

زۆر کەس ئەم دۆخە وەک ڕێکارێک بۆ ڕێگریکردن لە ناڕەزایەتییەکان لە باکوور دەبینن. هەروەها کۆمپانیای ئاو و ئاوەڕۆی تاران، بەمەبەستی دابینکردنی ئاو و دابینکردنی پێداویستییەکان لە کاتی خۆیدا، تانکەری ئاوی گەڕۆک جێگیر دەکات، بەڵام زۆربەیان لە گەڕەکەکانی باشوور و کەنار دەریاکان جێگیرکراون.

 

لە زەنگی مەترسییەوە بۆ قەیران

لە ساڵانی ٢٠١٠ دا دەزگای ژینگە ڕایگەیاند کە تاران بە شێوەیەکی زۆر پشت بە سەرچاوە ئاوییە ناپایەدارەکان دەبەستێت و ئەگەر مۆدێلی بەکاربردن ڕێکنەخرێت، ئەوا وڵات ئاوی تەواو دەبێت. نەعیمە ئەحمەدی کە لە تاران دەژی، وتی: ماوەیەکی زۆرە ئاو کەم بووە، بەهۆی ئەمەوە ساڵانێکە کێشەی ئاو لە ناوچە کەنارییەکان دروست بووە و قەیرانی ئاوی ئەمڕۆش دەرئەنجامی پشتگوێخستنی ئەو هۆشدارانەیە کە ساڵانێکە دراوە و گوێ نەدان بە کردەوەی ناڕەزایەتی.

 

ناوەندی لێکۆڵینەوەی پەرلەمانی لە ساڵی ٢٠١٩ لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاندبوو کە سەرچاوەکانی ئاوی خواردنەوەی تاران تەنیا ٥٠٪ بەردەوامن و تۆڕی دابەشکردنی ئاو بە ڕێژەی ٣٥٪ کەمیکردووە.

 

بەهۆی ئەم هۆشداریانەوە ڕێژەی بارانبارین لە بەنداوەکانی تاران بەردەوام لە کەمبوونەوەدایە و قەیرانی ئاوی لێکەوتووەتەوە.

 

سەرەڕای ئەم نیشانانە، ئەو سیاسەتانەی کە لە شوێنی خۆیان بوون زیاتر لەسەر پڕۆژەکانی گواستنەوە بوو، هیچ ڕێوشوێنێک بۆ نوێکردنەوەی تۆڕەکان، لادانی ئاوی پیس، یان دابینکردنی پەروەردە بۆ هاندانی پاشەکەوتکردن نەگیرا.

 

لەم نێوەندەدا ژمارەی دانیشتووانی تاران زیادی کرد و بەکارهێنانی ئاوی هەر تاکێک ٢٥٠ لیتر بوو لە ڕۆژێکدا. هەرچەندە بەپێی پێوەرە جیهانییەکان دەبێت کەمتر بێت لە ١٥٠ لیتر.

 

هەموو ئەم هۆکارانە، لە ئەنجامی بێباکی و خراپ بەڕێوەبردن و پشتگوێخستنی درێژخایەن، بوونەتە هۆی قەیرانی ئاو. ئەم قەیرانە دەتوانێت بەم زووانە ببێتە هۆی شەپۆلی کۆچ لە تاران و دەتوانێت لە ماوەی ٤٠ ڕۆژدا بگاتە "کاتژمێری سفر".