کاسویا ماکری

 

 شنۆ – تایبەتمەندییەکانی ژینگەی پەروەردەیی دەتوانێت کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر کوالیتی زانیاری و تاقیکردنەوەکانی خوێندکاران هەبێت، بەڵام زۆرێک لە قوتابخانەکانی ورمێ لە دۆخێکی خراپدان، گەورەترین کەمی و ئامادەنەبوون لە شار و گوندەکاندایە، بەتایبەتی بۆ کچانی گەڕەکە شارییەکان.

 

 بەهۆی نەبوونی خوێندنگەوە ژنان زۆرترین مەترسییان لەسەرە

 لە ورمێ لانیکەم پێنج هەزار پۆل هەیە، شارەکانی وەک بۆکان، هۆی، شنۆ، نەغەدە، سەردەشت و پیرانشار لەو ناوچانەن کە بە تایبەتی پێویستیان بە فراوانکردنی بواری پەروەردە و گەشەپێدان هەیە، ئەم دۆخە ئەوە دەردەخات کە کەرتی پەروەردە لەم شارانەدا گەیشتووەتە خاڵی قەیراناوی، بەڵام هەمان کێشە لە شوێنەکانی دیکەشدا هەیە.

 

 لە ناوچە گوندنشینەکان بە تایبەت لەسەر ئاستی ناوەندی و ئامادەیی، نەبوونی قوتابخانە کێشەیەکی گەورەیە بۆ قوتابیان، لە ناوچەگەلێکی وەک خەلیفانا لە مەهاباد، کوێسارا لە سەڵماس، سیلڤانا لە ورمێ، لاجان لە پیرانشار، ئەم کەمییانە وایکردووە زۆرێک لە قوتابیان واز لە خوێندن بهێنن، لە هەندێک گونددا خێزانەکان منداڵەکانیان نانێرن بۆ قوتابخانە سەرەتایی و ناوەندییەکان چونکە خوێندنی گشتی لەو قوتابخانانەدا دابین دەکرێت، بۆ نموونە سارا ک.، تەمەن ١٧ ساڵ، خەڵکی گوندی شەکسان، کە یەکێکە لە گوندەکانی شاری شنۆ، دوای ئەوەی بە زەحمەت هەوڵیدا بۆ تەواوکردنی خوێندنی ناوەندی، ناچار بوو واز لە خوێندنی ئامادەیی بهێنێت، بە هەمان شێوە نازیمە ڤ.، تەمەن ٢٠ ساڵ خەڵکی گوندی زینگو لەسەر سنووری ئێران و تورکیا تەنیا توانی تا پۆلی پێنجەم بخوێنێت چونکە قوتابخانەی ناوەندی بۆ کچان لە گوندەکانی دەوروبەری نەبووە.

 

 زارا ک.، تەمەن ٢٤ ساڵ، خەڵکی گوندی دەرسەفینی سەردەشت، بە هۆی دووری لە شارەوە، دوای پۆلی پێنجەم درێژەی بە خوێندن نەدا، م.کی تەمەن ٢٥ ساڵ خەڵکی گوندی یوسفکەند لە مەهاباد، کە باس لە قۆناغی ناوەندی دەکرا، قوتابخانەیەک لە تەنیشتەوە دروست دەکرا، ئەویش وەک زۆرێک لە هاوڵاتیانی گوندنشین، ناچار بوو خوێندنی لە قوتابخانەی بەشەناوخۆیی تەواو بکات.

 

 بەپێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی ئاوەدانکردنەوەی دامەزراوە پەروەردەیی و فێرکارییەکان، لە سەدا ٥٥ی دامەزراوە پەروەردەییەکان لە ورمێ لە ژێر ستانداردی پێویستدا نییە، مامۆستایەک لە گوندی کەنگێسی سەر بە خۆێ ڕایگەیاند، ئەو قوتابخانانەی کە کەمتر لە ١٠ خوێندکاریان تێدایە داخران.  کەمیی مامۆستایان لە ناوچە گوندنشینەکانی ورمێ بۆتە قەیرانێک لە ئێران بە گشتی، لە ساڵانی ڕابردوودا بەشێک لە خوێندنگە گوندنشینەکان بەهۆی کەمی مامۆستایانەوە بەشێوەیەکی کاتی داخران، لە هەندێک شوێن داوا لە مامۆستایانی ئایینی یان گوندنشینانی خوێندەوار کراوە کە لەخوێندنگە سەرەتاییەکاندا وانە بڵێنەوە، ئەم کێشەیە لەگەڵ کەمی شوێن، بووە هۆی قەرەباڵغبوونی خوێندنگەکان بە پلەیەکی زۆر و ئەم دۆخە کاریگەری نەرێنی لەسەر کوالیتی خوێندن هەبوو.

 

 دوورخستنەوەی ژنان لە خوێندن

 ورمێ لە ڕووی وازهێنان لە خوێندن، لە دوای سیستان و بەلووچستان لە پلەی دووەمی ئێراندایە، ڕێژەی وازهێنان لە خوێندن لە قۆناغی ناوەندیدا لەسەدا ٣١یە و کچانی ناوچە گوندنشینەکان زۆرترین کاریگەری ئەو کێشەیەیان لەسەرە، ئەم ڕێژەیە لە سەردەمی پەتای کۆڤید-١٩دا زیادی کردووە، بەو پێیەی زۆرێک لە خوێندکاران بەهۆی نەبوونی ئینتەرنێت و ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان وازیان لە خوێندن هێناوە، بەتایبەتی کچانی ناوچە گوندنشینەکان زۆرترین جار بێبەشن لە دەستڕاگەیشتن بە خوێندنی دیجیتاڵی.

 نادادپەروەری و دەرئەنجامە کۆمەڵایەتییەکان

 بەهۆی هۆکارەکانی خوێندنی نادادپەروەرانە، کێشەکانی وەک ژمارە و جۆری قوتابخانەکان، کەمی مامۆستا، کێشەکانی تر، ئاستەنگی کۆمەڵایەتی و ئابووری، و ڕێبازە کولتوورییە نادروستەکان هەموویان کاریگەری نەرێنی لەسەر پەروەردەی ژنان هەیە.  ئەم کێشانە دەبێتە هۆی ئەوەی ژنان واز لە خوێندن بهێنن و لە تەمەنێکی بچووکدا هاوسەرگیری بکەن و نەتوانن سەربەخۆیی ئابووری بەدەست بهێنن و بێ ئاگا بمێننەوە لە مافە سەرەتاییەکانیان، هەموو ئەمانە زەمینە خۆش دەکەن بۆ زیادبوونی توندوتیژی دژی ژنان بە هەموو ئاراستەکاندا.

 کۆماری ئیسلامی ئێران پاش چل ساڵ سەرکەوتوو نەبووە لە بەرقەرارکردنی دادپەروەری و بوارێکی فراوان لە بواری پەروەردەدا، زۆربەی قوتابخانە و کتێبخانەکانی شاری ورمێ لەلایەن کەسانی خۆبەخش و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی دروستکراون.  زۆرێک لە کچانی شار و گوندەکان دەستیان بە تاقیگە و هۆڵی وەرزش و سیستەمی زیرەک نەگەیشتووە، لە ژێر ئەو مەرجانەدا نەچوونەتە زانکۆ و وەرگرتنی خوێندنی ئەکادیمی بۆتە خەونێکی بەدەستنەهاتوو بۆ زۆرێک لە ژنان، هۆکاری بوونی ئەم ئاستەنگانە بەردەوامی بوونی ڕژێمی ئێرانە.