مەولودە ئیبۆ

 

ژن ژیان ئازادی دروشمێک کە ڕاستیەک دەسەلمێنێت، شاعیران و نووسەران وتوویانە بەبێ ئەوەی شایستەی خۆی پێبدات، بەڵام ئایا بەڕاستی ئەو بەهایەیان پێبەخشی کە شایەنی بوو؟

 با ئاوڕێک لە ڕاستیەکە بدەینەوە، بۆمان دەردەکەوێت ئەوەی ڕوویدا لە بەکارهێنانی ژنان زیاتر هیچی تر نەبوو، یاسا و ڕێسایەکیان بەسەردا سەپاند کە تەنها بە ڕووکەش گۆڕا، لە ڕێگەی داب و نەریتی سەپێنراوەوە کە وەک دیوارێکی پۆڵایکۆنکرێتی بوو، ئەوان ڕەنگەکانیان بە ژنان بەخشی کە دەبوو خۆیان لێیان بگەڕێن، وەک ژن کە ئەوانە بوون و ئێستاش هەروا بوون، بەشدارییان لە بنیاتنانی ژیاندا کردووە.

 

"دایک خوێندنگەیەکە، ئەگەر ئامادەی بکەیت، گەلێکی بە ڕەچەڵەک باش ئامادە دەکەیت." بەڵام؟
 لە کۆتاییدا دەبینین ژنان بێ دەسەڵات و توانای بەرگریکردنیان نییە، ئەوان بە کەموکوڕی هزر پێناسە دەکرێن، لە بڕبڕەی پیاوەوە دروستکراون، بە شەرەف ناویان دەبەن، لە کاتێکدا لە ڕاستیدا دایکی پیرۆز و خوداوەندی نیعمەت و ڕەحمەت و چاکەکارین، دژایەتییەکی گەورە لە نێوان ئەم دوو کەیسەدا هەیە، یەکەمیان ژنێکی کۆلۆنیلزم کراوە، بەو پێیەی پیاوسالاری بەسەریدا سەپاندووە، هەڵسوکەوتەکانی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و ئامانج و قازانجەکانیان بووە، کاتێک سەیری ئەو شۆڕشانە دەکەین کە بە هەموو ناوێکەوە ڕوویانداوە، جا چ ئایینی بێت، بۆرژوازی بێت یان سۆسیالیستی، دەبینین کە ژنان بە ئیرادەیەکی بەهێزەوە لە هەموو بوارەکاندا بەشدارییان کردووە، لە کۆتاییدا گەڕانەوە بۆ باوەشی ئەم بیروبۆچوونە کە ڕەحمیان پێناکات، لە ڕووی ئەخلاقی، ماددییەوە نکۆڵی لە هێزیان دەکات، بۆ هۆکاری خۆڕێکخستنەوە و پێکهێنانی ڕێکخراوی تایبەت بەخۆیان دەگەڕێتەوە، بەو پێیەی پابەندبوون بەو ڕاستییەی کە بەسەریاندا سەپێنراوە، ئەویش گوێڕایەڵی و پابەندبوونە بە بابەتە و یاساکان.

بۆچی ئەو بەرهەمەی کە کاریان بۆ دەکرد بەرز نەنرخێنرا؟  

بۆچی کار و هەوڵی ملیۆنان ژن و دایکان و تێکۆشەران و شۆڕشگێڕان، سەرەڕای ئەو هەوڵە گەورەی ژنانی وەک خوشکەکانی میرابال و ڕۆزا لۆکسمبۆرغ و چەندین کەسانی دیکە، لێرەدا نامەوێت نکۆڵی ئەو دەستکەوتە زۆرانە بکەم، بەڵام تا ئەمڕۆ بەس نەبوون، ئەوان تەنیا لە ناو کۆمەڵگە و سیستەمە هەبووەکاندا بە تاک جێگەی خۆیان گرتووە، هۆکاری ئەمە چییە؟

 لە کۆمەڵگەی ڕۆژئاوادا تەڤگەری ژنان سەریان هەڵدا، بانگەشەیان بۆ سەربەخۆیی دەکرد، بەڵام ئەو ئایدۆلۆژیایەیان نەبوو کە هەموو ژنان لە باوەش بگرن، بەڵکو مەیلیان هەبوو لە ڕێگەی سێکس و بە ناوی ڕزگارییەوە بەکاریان بهێنن.

 

لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ژنان لە دۆخێکی ناخۆشدان، کە یاسا بەسەریاندا دەسەپێنرێت و ناتوانن ئاڵەنگاری بکەن، ئەم بیروبۆچوونەی وەک ڕەگەزێکی ژێردەستەی پیاوان دەیانسەپێنێت، کە ئەوانە فەرمان دەدەن و بڕیار لە مافەکانیان دەدەن، ژنان بە ناوی شەرەفەوە دەکوژرێن و بە بیانووی مارەیی دەفرۆشرێن و بە بیانووی ڕەگەزی دووەم لە میرات بێبەش دەکرێن، ئەوەی پشتگیری ئەم چەمکانە دەکات، ئەو بیروبۆچوون کۆنەپەرستانەیە کە لە سەدەکانی ناوەڕاستەوە بەجێماوە،ئەم بیروبۆچوونە بەربەستێک بووە، ئێستاش بەربەستێکە لەبەردەم پێشکەوتن و ڕۆڵ و بەشداریکردنی ژنان لە ژیاندا.

 

ئەو قەناعەتەی ئەمڕۆ پێمان گەیشتووە ئەوەیە، ئەگەر ژنان ڕێکنەخرێن، دەبنە قوربانی هەموو ئەو چەمک و سیستمە پاوانخوازانەی پیاوسالاری کە دامەزراندنی قۆرخکاری و ستەمکاری و قازانج وەک ئامانجی سەرەکییە، دەڵێین ژنێک کە ڕێکخراو نییە، هەرچەند هەوێنی هەموو شتێکە لە ژیان و کۆمەڵگەدا، بە بێ توانای خۆی دەمێنێتەوە، نموونە هەیە وەک گوڵەبەڕۆژە بە دڕکەکانی خۆی دەپارێزێت، باڵندەیەک بە دەنوک، پشیلە بە نینۆکەکانی، بە واتایەکی تر ژنانیش دەتوانن بە شێوەیەکی کاریگەر لە ژیان و کۆمەڵگەدا کار بکەن، ئەمە سەلمێنراوە ،ئەوان دەتوانن خۆیان ڕێکبخەن، بەبێ گوێدانە هێزی کەسییان ، لە هەموو کایە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ڕێکخراوەییەکاندا،بەبێ ڕێکخستنیان، ناتوانن بە خەون و هیوا و بەرنامەکانیان بگەن، هەر لەبەر ئەمەشە دەمەوێت قسە لەسەر ڕێکخستنی ژنان بکەم.

 

ڕێکخستنی ژنان واتای چییە؟
 ڕێکخستن چییە و بۆچی ژنان ڕێکبخەین؟ 
ئامانج و ئایدۆلۆژیایان چین؟
 چۆن دەتوانن بە شێوەیەکی دروست کۆمەڵگە و کەسایەتیان شی بکەنەوە؟
 ڕێکخستن واتە توانای پەرەپێدانی بەرنامەیەک، شێوازێکی پەیوەندییەکان و بەرپرسیارێتیەکان، کە بتوانن بە کارایی بەرز کۆمەڵگە و خۆیان بەڕێوەببەن.

ئەمڕۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبینین ئەم گرێیانە لە کەسایەتی ژناندا زۆر ئاڵۆزن، بەهۆی ئەو داب و نەریتانەی بەسەریاندا سەپێنراون کە خودی ژنان ناتوانن بە مێشکێکی کراوە، بە شیکردنەوەی زانستی و متمانە بەخۆوە بەسەریاندا زاڵ بن،تەنها کاتێک دەچنە ناو قەیرانەکانەوە خۆیان لێدەدەن و چارەنووس وەک ڕاستیەکە کە بۆیان بڕیار لەسەر دراوە بەبێ هیچ شیکردنەوە و هۆکارێک تاوانبار دەکرێن، لێرەدا مەودای نێوان بیروبۆچوون و ڕاستی زۆر دوورە، سیستەمێک هەیە خەونەکان و کەسایەتییەکەی دەکێشێت، لێرەدا ئەو دۆسیە کۆمەڵایەتییە هەیە کە ژنان لەگەڵیدا دەژین، وەک خۆیان دەڵێن، نەزانی گەورەترین چەک و مەترسی لەسەر ژیان، کۆمەڵگە بە هەمان شێوە دروست دەکات، ڕێکخستنەوەی ژنان بەقەد ڕزگارکردنی نیشتمان گرنگە، لەوەش زیاترە چونکە هۆشیارییان مانای هۆشیاری و کولتووری کۆمەڵگە، ئەوانیش بڕیاردەرن، زۆرن ئەو ژنانەی خوێندەوارن و خوێندراون، بەڵام ملکەچی کۆنتڕۆڵکردنی یاسا و سیستەمێکن کە ناتوانن لە سیستەمەکانەوە شیکاری بکەن یان پرسیاری ئەوە بکەن کە لە دەوروبەریان چی دەگوزەرێت، بۆیە بەبێ دەسەڵات و بێ هێز دەژین، ڕێکخستنی ژنان پێویستییەکی حەتمییە، بۆ ئەوەی فەلسەفەیەکی هۆشیارانەیان هەبێت، توانای پاراستنی خۆیان هەبێت، هەر ژنێک لە تەنیشتی دەژی، خۆشی دەوێت و دەیپارێزێت، بەمە کەسایەتییەکی بەسوود لە پێشکەوتنی کۆمەڵگەکەیدا لە هەموو بوارەکانی سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری، دیپلۆماسی و سەربازیدا دەبێت.

 

کاتێک دەڵێین "ژن، ژیان، ئازادی"، مەبەستمان ژنێکە کە بڕیاردەرە و ئامانجی بەرزی هەیە، بەرپرسیارانە، لە ژیاندا، لە منداڵبوون، پەروەردەکردنی منداڵ، فێرکردن و خزمەتکردن و جێبەجێکردنی هەموو بەرپرسیارێتییە سەرەتاییەکانی کۆمەڵگە، واتە وەستای جوانیناسی و بنەماکانی، دەتوانین بڵێین ژنێک کە خاکی خۆشدەوێت، یەکێکە لە تایبەتمەندییە بنەڕەتییە نەتەوەییەکانی، بەرجەستەی دەکات کاتێک گۆرانی لەسەر خاک و سروشت دەڵێت، ئەم جوانییە ئاماژەیە بۆ پەیوەندییەکەی بە خاکەوە، ژنان کاریگەرییەکی بەرچاویان هەیە لە ڕۆڵێکی گرنگ، پێدانی ڕەنگێکی درەوشاوە، ژنێک کە بە هەموو شێوەیەک بەرگری لە خاکەکەی بکات، جا چ لە ڕێگەی پەروەردەکردنی هۆشیارانە بێت، کە تاک توانای بڕیاردانی هەبێت سەبارەت بە ژیان بە شێوەیەکی گونجاو، کۆمەڵگە لە هەموو ڕوانگە کۆمەڵایەتی و سیاسی و کولتووری و دیپلۆماسی و ئابووری و سەربازییەکانەوە دەپارێزێت، ئەمە لەبەر ئەوەیە کە ئەو کۆمەڵگەیانەی کە کاری کاریگەرانەی خۆیان ئەنجام نادەن، ناتەواون، وەک ئەوەی جەستەیەک کە یەکێک لە ئەندامەکانی ون بێت.

 

بۆیە دەپرسین ،ئایا ژنێک کاردەکات و بەشداری لە بنیاتنانی کۆمەڵگەدا بکات و بۆچوونی هەبێ، ئەوکات چۆن دەتوانین بڵێین ئەو کچە خەبات بۆ مافەکانی دەکات، باوەڕی بە بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی ئازاد و گەیشتن بە ئازادی هەیە؟
ئەو ژنە چۆنە، ئایا ئازادی فۆرم و ڕەنگێکی هەیە؟ بەڵێ، ئازادی، ئەگەر ڕەنگێکی جوان نەبێت کە لەناو خۆیدا ڕاستی پەیوەندی بە ژیان و بنەماکانی هەڵدەگرێت بە بیری شیکاری و فەلسەفەیەکی زانستی هۆشیار کە ژیان بە ڕەنگی گەش دەڕازێنێتەوە، بە شێوەیەکی سروشتی پەیوەستە بە ڕۆحی بەرپرسیارێتی و ئامانجەکانەوە و لە ڕێگەیەوە بەشداری ژیانی یەکسان و بەشدارانە بەدەست دەهێنێت، لەو کاتەدا دەتوانین بڵێین ژیان لە نێو هەموو تاکەکاندا سیمایەکی دیموکراتی وەرگرتووە، لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بەو ژنە کوردە بکەم کە زیاتر لە نیو دەیە لە تێکۆشانێکدایە لە دژی بیروبۆچوونی پیاوسالاری پاوانخوازی تا گەیشت بە هەوڵێکی گەورەی خۆی، هەموو بوارەکانی سیاسی، سەربازی، ئابووری و دیپلۆماسی، هەزاران ژنی گەورە خۆیان کردە قوربانی بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگەیەک کە توانای ڕووبەڕووبوونەوەی هەموو میتۆدەکانی کاردانەوەی کلاسیکی کۆن لەگەڵ کەسایەتییە گەورەکاندا هەبێت، لە ماوەی مێژووی تێکۆشانی ماندوو نەناسانەدا، ئەمە وای لێکرد کە بڕیارە چارەنووسسازەکان لە ژیاندا ببڕێت، شتێکی ئاسان نییە، بەڵکو دەرئەنجامی ئەو قوربانیدانانەیە کە داویانە.

 

لە پەندە باوەکەی ئێمەدا، "شێر شێرە، چ نێر بێت یان مێ"، ئەم تێکۆشانە سەلماندی کە ژنێکی ڕێکخراو ژنێکی بەهێز و جوانە، سەرنجڕاکێشە و کار بۆ جوانی خۆی و کۆمەڵگەکەی دەکات، لەگەڵ ژنانی هەموو نەتەوەکان بەشداری دەکات، فەلسەفە و ئایدۆلۆژیای دیموکراتی لامەرکەزی دەگرێتەبەر، بۆ هەموو ژنان دەیسەلمێنێت کە ژیان بەشداریکردنە، ڕاستییەکە ئەوەیە کە ژنان خۆیان دەبێت کار بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگە بکەن، بەشداری بکەن لە بڕیاردانی چارەنووسساز کە نەک تەنها پەیوەندی بە ژنانەوە هەبێت بەڵکو کاریگەری لەسەر کۆمەڵگە بە گشتی هەبێت، ژیان بەبێ بەشداری و هۆشیاری فەرهەنگی و زانستیان تەواو نییە، چونکە دەزانین ئەو بڕیارانەی تاکە لایەنێک دەیدەن دروست نین.

 

ئێمە دەزانین کە بیروبۆچوونی ژن نەرم و نیانە، هەموو گروپەکان لە باوەش دەگرێت بەبێ ئەوەی یەکێکیان بەدەر بکات لە پێناوی یەکێکی تردا، بەڵام تەنها بەو مەرجەی کە بە بیروبۆچوونی نەتەوەیەکی دیموکراتی ڕێنوێنی بکرێن، نەک بیروبۆچوونی کلاسیکی ژن کە بە تایبەتمەندی بیروبۆچوونی پاوانخوازی، ستەمکارانە دەجوڵێن، بۆیە ژن توانای ئەوەی هەیە ڕۆڵێکی هاوسەنگ لە ژیاندا بگێڕێت، ڕێنمایی بکات بەرەو خۆشەویستی و دادپەروەری و یەکسانی، هەر لەبەر ئەمەشە کە دامەزراندنی کۆنگرەی ستار و کۆبوونەوەی ژنانی زینۆبیا، چەندین ڕێکخراوی دیکەی ژنان ڕۆڵێک دەگێڕن کە ناتوانرێت بە کەم سەیر بکرێت، کۆنگرەی ژنانی کورد بەڵگەیەکی ڕوونە لەسەر هەنگاوەکانی پێشەوەی سەفەری ئازادی و نەهێشتنی پاشماوەی بیرکردنەوەی بەسەرچوو و کلاسیکی.

کۆنگرەی نەتەوەیی ژنانی کورد نوێنەرایەتی تێکۆشانی دژ بە ستەمکاری، ڕەگەزپەرستی، ڕۆحی پارچەپارچەبوونە کە دوژمن بەدرێژایی سەدان ساڵ چاندووە، ڕەنگدانەوەی ئەو متمانەیە کە ژنان بەدەستیان هێناوە، کۆنگرەکە بە بڕیارنامەیەکەوە سەریهەڵدا کە یەکڕیزی، سیفەتە ناوازەکانی ژنان دووپات دەکەنەوە، دەتوانن پێشەنگ بن لە هەموو بوارەکاندا، پشت بە کولتووری ژنانی کورد دەبەستێت کە بە درێژایی مێژووی کۆمەڵگە مایەی شەرەف و خوداوەندێکی دایک بووە، بە چەسپاندنی کولتووری نەتەوەیەکی دیموکراتی کە گەلانی ناوچەکە و ژنانی کورد بە دروشمی "ژن، ژیان، ئازادی" پێکەوە یەکدەخات.

 

هەروەها بنەمای ڕاهێنان و فێرکردنی جیناتی ژنان دەگرێتەبەر، لەبەر ئەوەیە کە ژنانی کورد لە ڕێگەی خەباتی ماندوونەناسانەی خۆیان سەلماندوویانە کە ژنان هەموو بارگرانییەکانی ژیان لە ئەستۆ دەگرن، ئەمە زانستێکی بێهاوتایە لە هەموو بوارەکانی ژیاندا، لە ڕێگەی ژیانێکی هاوبەشی یەکسان و تێکۆشان لە دژی هەموو ئەو ئاڵەنگاریانەی کە لە ڕێگایاندا وەستاون، هەروەها بنەمای ئازادی و پاراستنی هەموو ئەو دەستکەوتانە دەگرێتەبەر کە ژنان لە قۆناغی قەیران و ئاڵەنگاریەکانی بەدەستیان هێناوە کە سوریا تووشی بووە، هەموو بوارەکانی پەرەپێداوە، هەر لە ئابووریی تایبەت بۆ ژنانەوە تا دیپلۆماسی، کاریشی کردووە بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد، ئەو قەیرانانەی کە سوریا تووشی دەبێت، پڕۆژەی دیموکراتی میللەت و یەکگرتوویی لەگەڵ هەموو ژنانی پێکهاتەکانی دیکە مسۆگەر کردووە.

 

هەروەها بەشداری لە بوارە سەربازییە ناوخۆییەکان و دژی هێرشە دەرەکییەکان کردووە کە هەموو هاوسەنگیەکانی بیروبۆچوونی کۆنەپەرستی کلاسیکییان تێکشکاند، ئەمە بووە مۆدێلێک بۆ هەموو ژنانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان، لەبەر ئەوەیە کە ئەو مۆدێلەی ژنی کورد کاری پێدەکات، مۆدێلێکە کە لەناو خۆیدا فۆرمێکی تێکۆشانی تێدایە کە گوزارشت لە ڕۆحی نەتەوەیی دەکات، پڕە لە خۆشەویستی و هیوا و ئایندەیەکی گەش کە بەکارهێنان و ستەمکاری قبوڵ ناکات، بەڵکو بنەمای نەتەوەی دیموکراتی وەک بناغەی خۆی وەردەگرێت،ئەمە ڕۆحی ژنە کە بە درێژایی مێژووی کۆمەڵایەتی بۆ چەندین سەدە لەلایەن دایکە خواوەندەکانەوە بنیات نراوە، لەلایەن بیروبۆچوونی پیاوسالاری کراوەتە ئامانج، وەک لە سەرەوە ڕوونم کردەوە، بەڵام کۆنگرەی سەربازی، دیپلۆماسی، سیاسی یان کۆمەڵایەتی، و بە ئیرادە و بڕیاری پتەو لە فەلسەفە و بنەماکانیدا لەگەڵ ئایدۆلۆژیای ستار لە بەرامبەر هەموو ئاڵەنگاریەکاندا بەشێوەیەکی کاریگەر کاری کرد، لە پێناو ئەوەدا هەوڵی ژنانی کرد، چ لە گۆرەپانی ڕزگاریخوازی ژن لە ڕێگەی نوێنەرایەتیکردنی ڕێبازی “ژن، ژیان و ئازادی”، کە بە مۆدێلێکی ئایدیاڵ بۆ نەتەوەی دیموکراتی دادەنرێت.