ناوەندی هەواڵ

 

توێژینەوەیەکی زانستی کە لە گۆڤاری تەندروستی گشتیدا بڵاوکراوەتەوە، باسی لە ئاستەنگە سەرەکییەکانی تەندروستی گشتی کردووە لە ساڵی ٢٠٢٣دا.

 

ئاستەنگەکانی تەندروستی گشتی جیهانی لە ساڵی ٢٠٢٢ بریتی بوون لە نەخۆشی ڤایرۆسی کۆرۆنا، پارەدارکردنی تەندروستی، سەرچاوە مرۆییەکان بۆ تەندروستی، تەندروستی دەروونی، گۆڕانی کەشوهەوا، هەژاری، تەندروستی زاوزێ، قەیرانی مرۆیی، جگە لەوەش ئاستەنگە تەندروستییە جیهانییەکان لە ساڵی ٢٠٢٣دا بەردەوام دەبن لە سەرهەڵدان.

 

لە  لێکۆڵینەوەکەدا نووسەران دە گرنگترین تەندروستی گشتی جیهانییان بۆ ساڵی ٢٠٢٣ خستەڕوو، لەوانە، سیستەمی تەندروستی، قەیرانی تەندروستی دەروونی، تەندروستی زاوزێ و سێکسی، بەدخۆراکی و سەلامەتی خۆراک، شەکرە، شێرپەنجە، پیسبوونی ژینگە، بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان، نەخۆشییە درمیەکان و گۆڕانی کەشوهەوایان دەستنیشان کرد.

 

سیستەمی چاودێری تەندروستی، ڤایرۆسی کۆڤید-١٩ لاوازییە گرنگەکانی لە سیستەمی تەندروستی لە سەرانسەری وڵاتان ئاشکرا کردووە، بەبێ گوێدانە ئاستی داهات دەستڕاگەیشتن بە سیستەمی تەندروستی بە شێوەیەکی گونجاو مەترسییەکی تەندروستییە، بەلایەنی کەمەوە نیوەی دانیشتوانی جیهان دەستڕاگەیشتنیان بە خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانی چاودێری تەندروستی نییە، ئاستەنگیەکان لە سیستەمی چاودێری تەندروستی لە سەرانسەری وڵاتاندا جیاوازن، بەهێزکردنی سیستەمی چاودێری تەندروستی سەرەتایی زۆر گرنگە بۆ چارەسەرکردنی کاریگەرانە و گشتگیرانەی کێشە تەندروستییەکان.

 

تەندروستی دەروونی و بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان، تەندروستی دەروونی و تێکچوونە پەیوەندیدارەکان لە مێژوودا لە پێشینەی کارەکانی تەندروستی جیهانی نەبوون، بەڵام نیگەرانییەکانی تەندروستی دەروونی بە هۆی ڤایرۆسی کۆڤید-١٩ زیادی کردووە و ڕێژەی تووشبوونیان زیاترە لە شێرپەنجە، بەم پێیەش کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێویستە بەرنامەکانی پاڵپشتی تەندروستی دەروونی لەخۆبگرێت و پارەیان بۆ دابین بکات تەنانەت دوای کۆتایی هاتنی ڤایرۆسی کۆڤید-١٩.

 

بەهۆی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان ساڵانە زیاتر لە هەشت ملیۆن کەس دەمرن، بەکارهێنانی دەرمانی کات بەسەربردن بووەتە هۆی لەدەستدانی نزیکەی ٤٢ ملیۆن ساڵ ژیانی تەندروست لە ساڵی ٢٠١٧دا، کە ڕەنگدانەوەی ١.٣٪ بارگرانی نەخۆشییە جیهانییەکانە.

 

نەخۆشییە درمیەکان، بەدخۆراکی، و سەلامەتی خۆراک، زیادبوونی مەودای نەخۆشییە درمیەکان گەرەنتی باشترکردنی کوالیتی خزمەتگوزارییەکان دەکات لە پێشکەشکردنی چاودێری تەندروستی، چاودێری تەندروستی سەرەتایی کارایی و خۆڕاگر دەتوانێت خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان بەرز بکاتەوە کە ئامانج لێی ڕێگریکردنە لە نەخۆشییە گواستراوەکان و هاوکاری دارایی بۆ ژێرخانی تەندروستی گشتی و هەوڵەکان بۆ کەمکردنەوەی هەژاری زۆر گرنگن بۆ ڕێوشوێنی کاریگەر لە دژی هەڕەشەکانی نەخۆشییە درمیەکان.

 

بەدخۆراکی نزیکەی ٪٢٩ی دانیشتوانی جیهان دەگرێتەوە و تا ئێستاش وەک نیگەرانییەکی بەرچاو لەنێو منداڵاندا ماوەتەوە، بەدخۆراکی پەیوەست بووە بە هۆکارە ئابوورییە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکانەوە، لەوانە دەستڕاگەیشتن بە خۆراکە تەندروستەکان و کەمی هۆشیاری گشتی لەبارەی خۆراکی تەندروستەوە.

 

جیهانگیری بەرهەمهێنان و دابینکردنی خۆراک، ڕادە و خێرایی گواستنەوەی ماددە نەخۆشخوازەکانی خۆراک زیاد کردووە، لە ئەنجامدا ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی WHO لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢دا پەردەی لەسەر ستراتیژی جیهانی سەلامەتی خۆراک ٢٠٢٢ لادا و جەختی لەسەر ڕێبازی یەک تەندروستی کردەوە.

 

تەندروستی سێکسی و زاوزێ، ئاستەنگییە بەرچاوەکان لە مافەکانی تەندروستی سێکسی و زاوزێ بریتین لە توندوتیژی لەسەر بنەمای ڕەگەزی، پەروەردەی سێکسی گشتگیر و ناتەواو، هاوسەرگیری پێشوەختە، دووگیانی هەرزەکاران، تەندروستی دایکان، هەوکردنی سێکسی گواستراو، نەزۆکی، لەباربردنی ناپارێزراو، شێرپەنجەی زاوزێ.

 

پیسبوونی ژینگە و گۆڕانی کەشوهەوا، پیسبوونی ژینگە مەترسی لەسەر مرۆڤ و گیانلەبەرە کێوییەکان و شوێنی نیشتەجێبوونیان دروست دەکات، چالاکییەکانی مرۆڤ دەبێتە هۆی پیسبوونی خاک و هەوا و ئاو بەتایبەت لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوودا کاریگەرییە نەرێنییەکانی تەندروستی کانزا قورسە ژەهراویەکان لە بەرهەمەکانی سووتەمەنی و بۆیاخدا وەک هەڕەشەیەکی بەرچاو لەو وڵاتانەدا دەمێننەوە کە هێشتا جێگرەوەکانیان نەدۆزیوەتەوە، ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی گۆڕانی کەشوهەوای وەک بەرچاوترین هەڕەشەی تەندروستی مرۆڤایەتی لە ماوەی مامناوەنددا ناساندووە.

 

شێرپەنجە و شەکرە، شێرپەنجە لەسەر ئاستی جیهان هۆکارێکی سەرەکی مردنە، نەبوونی دەستڕاگەیشتن بە سکرینکردن، دەستنیشانکردن و چارەسەرکردن لە کاتی خۆیدا بەشدارە لە زیادبوونی ڕێژەی مردن بەهۆی شێرپەنجەوە لە زۆرێک لە وڵاتان.

 

نەخۆشی شەکرە حاڵەتێکی لاوازکەرە کە بە توندی کاریگەری لەسەر مرۆڤەکان و سیستەمی چاودێری تەندروستی و ئابووری هەیە، سەرەڕای پەیوەندییە درێژخایەنەکانی نێوان نەخۆشی شەکرە و قەڵەوی-کێشی زیادە، بڵاوبوونەوەی نەخۆشی شەکرە لە کەسانی کێشی ئاساییدا زیاد دەکات، ئەمەش ئاستەنگی دەخاتە ڕوو.