ساریا دەنیز

 

ناوەندی هەواڵ- لە تورکیا سیستمی پەروەردە یەکێکە لەو بوارانەی کە زۆرترین کێشەی لەسەرە، بەتایبەتی لەم دواییانەدا، هاوکات لەگەڵ ئەو هەژارییە قووڵەی لە وڵاتدا هەیە، جگە لەوەی کە منداڵەکان ئەزموونیان کردووە، قوتابخانە یەک قەبارە بۆ هەمووان بەسەر منداڵاندا دەسەپێنن، وەک ناوەندێک کە نایەکسانی و جیاکاریی کۆمەڵایەتیی ڕەگەزی تێدا پێناسە بکرێت.

 

پارتی یەکسانی و دیموکراسی گەلان "دەم پارتی" لەم دواییانەدا کۆنفڕانسێکی ڕێکخست کە تیایدا باس لە سیستمی پەروەردە کرا، زۆرێک لەو ناوانەی کە لە بواری پەروەردەدا کار دەکەن، لەگەڵ ناوی گۆڕانکارییەکانی سیستمی پەروەردە، هەڕەشە و چۆن دەبێت، باس کران، لەگەڵ  ئەمینە ئەکیازیلی، ئەندامی کۆمیسیۆنی سیاسەتی پەروەردەی دەم پارتی، سەبارەت بە سیستمی پەروەردەی جیاکاری، ئاسمیلەکردن و جیاکاری لەلایەن حکومەتەوە قسەمان کرد.

 

"سیاسەتی تاک بە هەموو سەختییەکانیانەوە بەردەوامە"

 دامەزراندنی 'ناسنامەی جیاواز و پەروەردەی ئاسیمیلاسیۆنیستی کە کولتوورەکان ڕەتدەکاتەوە، بووەتە سیاسەتێکی بنەڕەتی'، بەتایبەت لەم ساڵانەی دواییدا کورتی وێنەی حکومەتی ئاکەپە و هاوبەشەکانی لە سیستەمی پەروەردەدا ىونیاد نراوە، سیاسەتەکانی ئاسمیلەکردن لەسەر بنەمای پرۆسەی دەوڵەت- نەتەوە لە سەرەتای دامەزراندنی کۆمارەوە بووە، بە پێی ڕۆژگاری ئێمە نین، لەو کاتەوە تا ئێستا دەسەڵاتداران هەمیشە سیاسەتەکانی ئاسمیلەکردنیان وەک بنەمای چەندین جێبەجێکردنی سەخت و فشاری زۆر لەو سەردەمانەدا پەیڕەو کردووە, لە سەرەتای دامەزراندنی شوناسی ئیسلامی و تورکی و بەهێزبوونی و شوناسی ئەو ڕەگەز و باوەڕانەی کە لە دەرەوەی ئەمە هەژمار ناکرێن، بەرنامەی پەروەردەو مەنهەجی نهێنییان سەبارەت بە دوورخستنەوە ئەنجامداوە، ئەمڕۆ لە 'ڕژێمی یەک پیاو'دا ئەم سیاسەتە تاکەکەسیانە بە هەموو سەختییەکەوە بەردەوامن، تورکیا بە شێوەیەکی مێژوویی پڕ سترێسترین پرۆسەی خۆی ئەزموون دەکات، هەوڵ دەدات ژیانی پەروەردەیی لەسەر بنەمای نۆرمەکانی ئیسلامی بونیاد بنێتەوە، لە لایەکی ترەوە 'دەسەڵاتداری یەک پیاو'، واتە دەسەڵاتی ئەمڕۆ، هەردوو ئەمانە بەکاردەهێنێت بۆ بەردەوامبوون.

 

"نەوەی ئایینی و ڕق و کینە گەورە نابن"

سیاسەتەکانی پەروەردە بە پێی پێویستی دەسەڵاتی پاوانخواز لە قاڵب دەدرێت، ئەمە بۆچوونی باوی پەروەردەکارانە، ئەردۆغان سەرۆکی ئاکەپە ساڵانێک لەمەوبەر ڕایگەیاندووە کە دەیانەوێت نەوەی ئایینی پەروەردە بکەن، لەسەر پرسیاری "چۆن پێناسەی ئەو نەوەیە دەکەیت کە بڕیارە دروست بکرێت؟" ئەمینە ئاکیازیلی وتی: چەدەس، کە بە هاوکاری لەگەڵ قوتابخانە ناوەندییەکان و ئیمامەکانی سەر بە وەزارەتی پەروەردەی نیشتمانی، بەڕێوەبەرایەتی وەرزشی شار/شارۆچکە – ناوەندەکانی گەنجانی سەر بە وەزارەتی وەرزش و لاوان، ناوەندەکانی گەنجانی ئایینی سەر بە وەزارەتی کاروباری ئایینی ئەنجام دەدرێت، لە ساڵی ١٩٩٩دا بووە، قوتابخانەکان بۆ ماوەیەک ئێستا چالاکیی جیاواز ئەنجام دەدەن، لەو قوتابخانانەی کە مامۆستایان خزمەتگوزاری پەروەردەیی پێشکەش دەکەن، لەگەڵ پرۆژەی چەدەس پیاوانی ئایینی، بانگخوازان، ڕاوێژکاری ڕۆحی، ئەو بەرپرسانەی کە لەژێر وەزارەتی کاروباری ئایینیدا کاردەکەن، ئەرکی نایاسایییان پێدەسپێردرێت، لەژێر ناوی پەروەردەشدا، هەوڵدەدەن سیاسەتەکانی حکومەت لەسەر منداڵەکان، بەو هەموو پراکتیزانە حکومەت هەوڵی پەروەردەکردنی نەوەی ئایینی و ئایینی دەدات، بەڵام گەشە ناکەن، گەنجان لە ئایین دووردەکەونەوە، لەم بابەتەدا، تەنانەت ئەگەر فشارەکەش زیاد بکات، ژنان و منداڵان و گەنجان کاریگەرییان لەسەر نییە.

 

"پەروەردە وەک مەیدانی تێکۆشانی سیاسی وایە"

ئەمینە ئەکیازیلی ئاماژەی بەوەدا کە پەروەردە مەیدانێکی تێکۆشانی سیاسییە و وتی: پێویستە وەک هەموو پێکهاتە پەروەردەییەکان لە قوتابخانەکاندا، لە هەموو ئەو بوارانەی کە چالاکیی پەروەردەیی تێدا ئەنجام دەدرێت، خەباتی خۆمان ڕێکبخەین و ئەنجام بدەین، لەگەڵ شوناسە کولتوورییەکانمان، پەیوەندی بە ژینگەوە بکەین.

 

 ئەمینە ئاکیازیلی وەڵامی ئەو پرسیارەی دایەوە "ئێمە چ جۆرە پەروەردەیەکمان دەوێت؟" وتی: پێویستە بەکۆمەڵ وەک هەموو مرۆڤە ستەملێکراوەکان و ئیستغلالکراوەکان وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە، پێویستە جارێکی دیکە بەرەو ئامانجەکە بچینەوە، پێویستە هەموو پراکتیکەکانی بەرخۆدان بۆ پەروەردەی کۆمەڵایەتی یەکسان و ئازاد ئەنجام بدەین و ئاشتی کۆمەڵایەتی بەدیبهێنین، تورکیا لە هەژارییەکی قووڵدایە و منداڵانی هەژاری کارکەر دوورن لە خوێندن، دەوڵەت دەیەوێت منداڵانی کورد لە خوێندن دوور بن، خەبات دژی هێرشەکان پێویستە.

 

 یەکێک لەو بابەتانەی کە زۆرترین گفتوگۆی لەسەر دەکرێت لە بواری پەروەردەدا یەکسانی ڕەگەزییە، ئەمینە ئاکیازیلی لەم بارەیەوە وتی: سەرەڕای ئەو هەموو وتارە یەکسانیخوازانە و ڕێسا یاساییەکان، لە هەلومەرجی کۆمەڵگەی سەرمایەداریدا، سیستمی پەروەردە و قوتابخانە بوارێکی گرنگە بۆ نەوە نوێیەکان بۆ ئەوەی هەژموونی ئایدیۆلۆژی و سیاسی و ئەو سیستەمە بەها پیاوسالارییەی کە تێیدا پێکهاتبوون لە ناوخۆدا بخەنە ناوەوە، لە هەموو سیاسەتەکانی ئەم دواییەی پەروەردەدا، ڕێبازە زایەندپەرستەکان و ڕۆڵی ڕەگەزی تەقلیدی بەهێزتر دەکرێن، مافی ژنان پشتگوێ دەخرێن، بۆیە ژنبوون پیاو لە ڕێگەی پەروەردەوە ئاوەدان دەکرێنەوە، پڕۆسەیەک کە جیا لەو ئاراستەی زایەندی هەترۆسێکسوالی کە لە کۆمەڵگەدا بە 'ئاسایی' دادەنرێت، لە ڕێگەی میکانیزمەکانی فوشار و توندوتیژییەوە بچوک دەکرێنەوە، نامۆ دەکرێن و تەنانەت لە ئاستی دوژمنایەتیدا.

 

"پێویستە ڕێبازێکی پەروەردەیی بەرفراوان دابمەزرێت"

ئەمینە ئەکیازیلی ئاماژەی بەوەدا، گۆڕانکاری دەستبەجێ ئەزموون ناکرێت و گۆڕانکاری لە ڕێگەی پەروەردەی دیموکراسی و یەکسانیخوازانە و ئازادیخوازانەدا جێگیر دەکرێت، وتیشی: یەکسانی ڕەگەزی لە پەروەردەدا پێویستە، پێویستە ڕوانگەی ئازادیخوازانە لە هەموو قۆناغەکانی پەروەردەدا زاڵ بێت، پێویستە واز لەو هەڵوێستانە بهێنن کە بەها زایەندپەرستی و پیاوسالارییەکانی ئێستا بەهێز دەکەن و ڕێبازێکی پەروەردەیی دادپەروەرانە و گشتی بۆ ژنان و منداڵان دابنرێت، پێویستە ئەو میکانیزمانەی کە بە شێوەیەکی کاریگەر بەرەنگاربوونەوەی دەستدرێژی زایەندی بۆ سەر منداڵان، توندوتیژی و هەڵاواردن لە قوتابخانەکان و نەهێشتنی بێ سزادان جێبەجێ بکرێن، سیستمی پەروەردە لەسەر بنەمای یەکسانی یەکێکە لە کاریگەرترین ڕێگاکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی و هەڵاواردن لەسەر بنەمای ڕەگەزی درێژخایەن، لەم بابەتەدا خەبات بۆ یەکسانی ڕەگەزی لە قوتابخانەکان و هەموو ئەو شوێنانەی کە چالاکیی پەروەردەیی تێدا ئەنجام دەدرێت، گرنگییەکی زۆری هەیە، ئەگەر ئەم خەباتە نەکرێت مرۆڤ دەتوانێت بڵێت وانەکانی ناو بازنەکانی پەروەردەیی لە حاڵەتێکی پاسیڤدا دەمێننەوە و لەبیر دەچن و لەناو دەچن, بێگومان خەبات لە قوتابخانەکاندا ناتوانرێت لە خەباتی ژنان لە کۆمەڵگەدا جیا بکرێتەوە.