هێلین ئەحمەد

 

سلێمانی_ پرسی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان ماوەی چەندین مانگە بووەتە قەیرانێکی بەردەوام لە نێوان هەرێمی کوردستان و عێراق، کە لە ئەنجامی ناکۆکی لەسەر بەڕێوەبردنی سامانی نەوت  و جێبەجێ کردنی بڕگەکانی بودجە، هەرێمی کوردستان لە دوای ساڵی ٢٠١٣ەوە ڕووبەڕووی قەیرانی ئابووری سەخت کراوەتەوە، ئەمەش کاریگەری لەسەر دۆخی ئابووری تاکی کورد لە ناوچەکەدا هەبووە، لە ناویاندا گەنجان ڕێگەی کۆچکردنیان گرتە بەر، ناچار بە بەجێهێشتنی خاکی خۆیان کراون، هەروەها بە گوێرەی ئامارەکانی هەرێمی کوردستان ڕێژەی هێزی کاری ژنان ١٤٪ خۆی دەبینێتەوە، کە لێرەدا دووبارە ژنان ڕووبەڕووی ئاستەنگی کارکردن و ئاستەنگی دابینکردنی بژێوی ژیانیان دەبنەوە، لێرەدا قەیرانە ئابوورییەکان و پینەدانی موچە بوەتە هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی خێزانەکان دروستکردنی فشاری دەروونی، زۆرجار هاوڵاتیان و فەرمانبەران خۆکوژی ئەنجام دەدەن، دۆخی بازاڕ لاواز بووە، کە ئەو قەیرانە ئابوورییە ژنان دوچاری بێ کاری و بێ موچەی کردۆتەوە، ئەو کارگرانییە بۆسەر ژنان دوو هێندە دەبێت کاتێک دابینکردنی بژێوی مندآڵەکەشی دەکەوێتە ئەستۆ، سەرەڕای ئەوەش بێدەنگی ژنان بارودۆخی ئابووری ژنان بەرەو لاوازتر دەبات.

 

" نەبوونی موچە کاریگەری بۆسەر تاکی کۆمەڵگە جێدەهێڵێت، لە ناویاندا ژنان زەبری زیاتریان بەردەکەوێت "

شنە عەلی خەیات، مامۆستا و چالاکوان ئاماژەی بەوەکرد، دواکەوتنی موچەی فەرمانبەران ماوەی ١١ ساڵە بەردەوامی هەیە، کاریگەری دەروونی بۆ هەر تاکێکی کۆمەڵگە جێدەهێڵێت، لە هەر وڵاتێکدا چەند هۆکارێکی سیاسیی و قەیرانە ئابووری و جەنگگیەکان هۆکاری دواکەوتنی موچە دروست دەکەن وتی: هەبوونی جەنگ ، قەیرانی ئابووری، دروستبوونی نەخۆشییە کوشندەکان و سەرهەڵدانی قەیرانی ئابووری لە ناوچەکەدا مووچەی فەرمانبەران دوادەکەوێت، هەروەک لە چەند ساڵی ڕابردوودا بەهۆی نەخۆشی کوشندەی کۆڤید- ١٩دە، و جەنگی تیرۆرستانی داعش ، موچەی فەرمانبەرانیان دوادەخست، لە کاتێکدا لەگەڵ دروستبوونی جەنگ  و نەخۆشییە کوشندەکان لە وڵاتانی دیکەدا مووچەی کارمەندا پێش وادەی خۆی بە زیادکردنەوە دەدرێت بە موچەخۆران، هەروەک لەمساڵدا بیندرا وڵاتی دراوسێمان ڕووبەڕووی جەنگ دەبنەوە لە جیاتی موچە دوابخەن موچەی فەرمانبەران پێشخرا، موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان جیا دەکرێنەوە لە فەرمانبەرانی عێراق، لە کاتی ئاوارەبوونی بەشێک لە عێراق مامۆستا لەگەڵ مامۆستایانی هەرێم دەوامیان دەکرد، مامۆستایانی هەرێمی کوردستان موچەیان وەرنەدەگرت بەڵام مامۆستایانی عێراق موچەکانیان دوانەدەکەوت، لە کاتێکدا ئێمە لە خاکی خۆماندا بووین و ئەوانیدیکە بەشێکبوون لە ئاوارەکانی عێراق، لە ئێستادا هەرێمی کوردستان لە باروۆخێکی سەختی ئابووریو جەنگ و ەخۆشی کوشدەدانییە، تا موچەی فەرمانبەران بە چەندین مانگ دوابکەوێت، بەڵکوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق موچە خۆران لە نێوانیاندا بەکاردەهێنن، بەشێک لە نابەرپرسانی هەرێمی کوردستان دەڵێن ئیمە خەباتمان بۆ موچە نەکردووە، لە کاتێکدا ئێمە خەباتمان بۆ ڕووخاندنی ڕژێمێک کرد کە ئازادانە لە وڵاتی خۆمان بژین، لەکاتێکدا ئێستا بەدەست پەرپرسەکانی کوردەوە دەناڵێنین، ئێستا دەبینین داردەستی دەوڵەتانی داگیرکەرن، بەرامبەر کورد هێرش دەکەن، ئەو دەسەڵاتە کوردەی دەسەڵاتداری لە باشووری کوردستان دەکەن، هاوڵاتیان بە تایبەت گەنجانیان ئاوارەی وڵاتانی دراوسێ کرد، نەبوونی موچە کاریگەری لەسەر گەنجان کە بونیاتنەری کۆمەڵگەن دروستدەکات، بەشێکی زۆر لە گەنجان کۆچدەکەن، بەشێکی دیکە لە کەرتی تایبەت کاردەکەن و دەچەوسێندرێنەوە لە بەرامبەر بڕەپارەیەکی کەمدا، کە کاری گەری دەروونی بەسەر گەنجانەوە زیاتر دەکات، کە ململانی سیاسیی خۆی دەبینێتەوە، پێویستە حکومەتی عێراق لە ڕێگەی یاساوە حکومەتی هەرێمی کوردستان ناچار بە داهاتی لە ٥٠٪ی نەوت، داهاتی خاڵە سنورییەکان وو داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان، بکات.

 

" ژنان ڕووبەڕووی ئاستەنگی ژیان دەبنەوە"

ئەوەشیختەڕوو، زیاتر لە ١١ ساڵە هاوڵاتیانی باشووری کوردستان لە ڕێگەی ئەو سیستماتییکەی بۆ هاوڵاتیانی ناوچەکەیان دروستکردووە برسیکردن ئەنجامدەدرێت، هەوڵ بۆ تێکدانی دەروونی هەر تاکێکی کورد دەدەن، وتی: لەڕیگەی سیستماتیک هەوڵ بۆ برسیکردنی هەر تاکێکی کورد لە ناوچەکەدا دەدرێت، پێنەدانی موچە بە فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دۆخ و گوزەرانی هاوڵاتیانی بەرەو لاوازی بردووە، پپێنەدانی موچەکاک کێشەی دەروونی تەندروستی لەدوای جێدەهێڵێت، پاسان کاریگەریە کۆمەڵایەتییەکان هاوشێوەی نەبوونی بازاڕەکان، کێشە کۆمەڵاییەتییەکانی هاوشێوەی هەڵوەشاندنەوەی خێزانەکان، زیادبوونی تاوانکاری وەک دزیکردن بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانیان و کوشتنەکان، بە شێوەیەکی گشتی شیرازەی کۆمەڵگە بەرەوتێکچوون دەچێت، لە ناویاندا ژنان ڕووبەڕووی ئاستەنگی ژیان دەبنەوە، سەرەڕای هەبونوی ژیانکردن و پەروەردەکردنی منداڵان لە لایەن دایکانەوە، لە ئێستادا ژنان بەشێکن لە دابینکردنی بژێوی ژیانی خۆیان و خێزانەکانیان، پێنەدانی موچەی ژنان و لاوازی کارکردن و پێنەدانی شایستە داراییەکاناین، کاریگەری دەروونی بۆ خێزان و منداڵا و ئەو ژنە بەجێ دەهێڵێت، ژنان بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانیان لە دەرەوە کار دەکەن، بەڵام پێنەدانی موچەکانیان کاریگەری دەروونیان لەسەر جێدەهێڵێت، ژنان لە کۆمەڵگەدا ڕووبەڕووی ئاستەنگی دەروونی دەکرێنەوە، بۆیە نەبوونی موچە کاریگەرییە دەروونییەکان و جەستەیەکان لەسەریان زیاد دەکات، ئەو کاریگەرییەی دایکان دەگوازرێتەوە بۆ منداڵانیش، پەیوەستبوونی منداڵ بە دایکییەوە و گواستنەوەی ئەو دەرەون تێکچونەی دایکان بۆ منداڵان جارێکی دیکە منداڵان ڕوبەڕووی تێکچوونی دەروونی دەکاتەوە، دایکان ناتوانن داواکاری منداڵەکانیان جێبەجێ بکەن، بۆیە کاریگەری دەروونی بۆسەر منداڵان جێ دەهێڵێت، جێبەجێ نەکردنی داواکارییەکان و پێنەدانی موچە کاریگەری بۆسەر خراپ پەروەردەکردنی منداڵان دەبێت.

 

"لە ڕێگەی یەکبوونی کوردەوە دەتوانین چارەسەری ڕیشەی بۆ پرسی کورد بکەین"

مامۆستا شنە عەلی  وەک موچەخۆرێکی هەرێمی کوردیستان ئاماژەی بە مافەکانی خۆی و فەرمانبەرانی ناوچەکە دەکات، دەڵێت: داواکارییەکانی فەرمانبەران پێدانی موچەیەتی بە ٣٠ ڕۆژ جارێک، پێدانی موچەکەمان بۆ کار ئاسانیمان بەکاردێت، ئێمەی فەرمانبەر پارەکانمان لە ناوخۆی وڵاتەکەماندا بەکار دەهێنین، بێباکی بۆ پێنەدانی موچەکانمان بۆ حکومەت و لایەنە پەیوەندیدارەکانی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە، کە لە لێدوانی پەرپرس و لایەنە پەیوەندیدارەکاندا باس لە نەتوانینی موچە بە خاڵە گومرگی و داهاتی ناوخۆدەکەن، واتە حکومەتی هەرێم ناتوانێت لە ڕێگەی داهاتەکانی هەرێمی کوردستان موچەی موچەخۆران دابین بکات، لێرەدا کە حکومەتی هەریم توانای دابەشکردنی موچی نییە، دەبێت داهاتی هەرێم ڕادەستی حکومەتی عێراق بکرێت، هەروەها دەبیندرێت لە ئەنجامی نەبوونی موچەوە فەرمانبەران پەنا بەر خۆ کوشتنەکان دەبەن، وەک بینیمان پێشمەرگەیەک نەبوونی موچە تەنگی پێ هەڵدەچنێت، لە کاتی بەرگریکردن لە خاکی خۆی لەبەر نەبوونی موچە خۆکوژی ئەنجام دەدات، کە بۆ فشاری حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە، هەروەها پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان لە ساڵی ٢٠١٦ەوە بە نایاسایی وەستێندراوە، ئەمەش دەرئەنجامی مەترسیداری بۆ هەرتاکێکی کورد لە ناوچەکەدا لێدەکەوێتەوە.

 

مامۆستا شنە لە کۆتایی قسەکانیدا وتی:ئەو بارودۆخە سیاسییەی لە ناوچەکەدا دروست کراوە، گەنجانی بێ هیوا کردووە، ئیمە دەزانین ئەنجان بونیادنەری کۆمەڵگەیەکن، هەرشۆڕشێک دژ بە دەسەڵات دەستپێبکات لە لایەن گەنجەوە سەر هەڵدەدات، بەڵام گەنجانیان ناچار بە کۆچکردن کرد، تا منداڵەکاناین وڵاتیان بۆ چۆڵببێت، دەبیندرێت هەر هەرتێکی تایبەت لە باشووری کوردستاندا بە ناوی خێزان و منداڵای بەرپرسەوەیە، گەنجان ناتوانن لەژێر سایەیی دەسەڵات پڕۆژەیەکی بازرگانی بۆ خۆیان بونیاتبنێن، کۆچنەکردنی گەنجان بۆ دوبارە بونیادنانەوەی وڵاتێک دور لە خاکفرۆشان ئەرکی هەر تاکێکە، پێویستە سەرجەم سێکتەرەکانی ژیان هاوکار و هەماهەنگی خۆیان بۆ لەناوبردنی دەسەڵاتێکی ستەمکار دەرببڕن، ڕاگەیاندنەکان لە ڕیگەی ڕوماڵکردن و کارکردن لەسەر پرسی موچە وەک ئەرکێک بگرنە دەست، پێویستە سەرجەم هاوڵاتیان و لە ناویاندا ژنان داواکاری و هەماهەنگیان بۆ گۆڕینی سەرجەم دەسەڵاتی حکومڕانی بێت لە باشووری کوردستاندا، لە ڕێگەی خۆبەڕێکخستنکردنەوە ئیمەی کورد هەوڵ بۆ گۆڕینی ئەو دەسەڵاتە ستەمکارە بدەین.