ناوەندی هەواڵ

 

کۆنفرانسی "یەکێتی ئەوروپا، تورکیا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کورد" کە لە پەرلەمانی ئەوروپا دەستیپێکرد، کۆتایی هات، لە دووەم ڕۆژی ئەم کۆنفرانسەدا دانیشتنی "تورکیا و نەزمی نوێی جیهانی" بەڕێوەچوو، کۆبوونەوەکە کە لەلایەن پرۆفیسۆری زانکۆ لەتیفە ئاکیز سەرپەرشتی کرا، پەیامنێر فەردا چەتین، پەرلەمانتاری تورکیا لە پارتی کۆماری گەل (جەهەپە) سێزگین تانریکولو، پرۆفیسۆری زانکۆی ڤیەننا حوسەین چیک و مامۆستای زانکۆی واگنینگن جۆست یۆنگرێن وەک وتاردەر ئامادەبوون. پەرلەمانتار سێزگین تانریکولو لە ئەنقەرە بە شێوەی ئۆنلاین بەشداری کۆنفرانسەکەی کرد وتی: پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) زانیاری ڕوونی لەبارەی پڕۆسەکە نەداوەتە ڕای گشتی.

 

سێزگین تانریکولو، بە ئاماژەدان بە بانگەوازی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان، لە ٢٧ی شوبات وەک میساقێک بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد، وتی: ڕێکخراوەکە بە وەڵامدانەوەی ئەرێنی خۆی ئەم پرۆسەیەشی بردە قۆناغێکی نوێ، بەڵام پارتی داد و گەشەپێدان (AKP) و حکومەت هێشتا بەرپرسیارێتی خۆیان جێبەجێ نەکردووە، بە پێچەوانەوە ڕێوشوێنی توندتریان بۆ ڕاگرتن پەرەپێداوە لە کۆنگرەی ڕێکخراوەکەدا، ئاستەنگیان دروست کردووە، ڕێکخراوەکە خۆیش ئەم بابەتەی ڕاگەیاندووە و بە پشتبەستن بە تێبینییەکانی ئێمە، دۆخەکە وەک خۆیەتی "تا ئێستا ئاکەپە هیچ زانیارییەکی ڕوونی لەبارەی پێشکەوتنی ئەم بابەتە نەداوە".

 

"ئەمریکا و یەکێتیی ئەورووپا لە بەرامبەر سیاسەتە فراوانخوازییەکانی تورکیا بێدەنگ بوون"

پەیامنێر فەردا چەتین هەروەها ئاماژەی بە سیاسەتە فراوانخوازییەکانی تورکیا کرد. وتیشی: ئەمڕۆ بوونی تورکیا لە هەندێک ناوچەی سووریا و عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاماژەیە بۆ ئەم سیاسەتە. دەسەڵاتدارانی تورکیا ئەو ڕێوشوێنانە بە نایاسایی نازانن و پشتیوانیان لێدەکەن. ٨٠بنکەی سەربازییان لە عێراق و لە سووریاش بنکەی هاوشێوەیان هەیە. ئەمریکا لەم بابەتە دڵتەنگ نییە. بۆیە ئەمە تەنها لە چوارچێوەی پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە)دا باس ناکرێت. ئەمریکا و یەکێتیی ئەورووپا لەم پرسانە بێدەنگ بوون. بەپێچەوانەوە بە بیانووی پرسە ئەمنییەکان پشتیوانی لە ڕەوایەتی تورکیا دەکەن. ئەگەر ئەم بابەتانە نەبینین، ناتوانین پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئەوروپا وەک شتێکی ئاسایی هەڵسەنگێنین.

 

"پێویستە پەکەکە لە لیستی گرووپە تیرۆریستییەکان دوور بخرێتەوە"

جوست یۆنگرن، مامۆستای زانکۆی واگنینگن ئاماژەی بە ڕێبازی تورکیا بۆ پرسی کورد کرد. وتیشی: لە تورکیا پرسێکی ١٠٠ ساڵە هەیە بە ناوی "پرسی کورد"، پێویستە باسی ئەوە بکەین، بانگەوازەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە مێژووییە، پێویستە هەموو لایەنەکان گرنگی بەو بابەتە بدەن، پێویستە بەربەستەکان لاببرێن و عەبدوڵا ئۆجەلان و سەرکردەکانی پەکەکە کۆببنەوە. پێویستە حکومەت بەرپرسیارێتی خۆی جێبەجێ بکات. جوست یۆنگرن هەروەها داوای لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا کرد کە پەکەکە لە لیستی تیرۆریستییەکان دەربهێنن. یەکەمین دانیشتنی کۆنفڕانس بە گفتوگۆ و پێشنیار بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان کۆتایی هات.

 

"ئاشتی تەنیا بە خەباتی هاوبەش بەدەست دێت"

 لە پانێڵەکەدا مەراڵ دانش بێشتاش، وتەبێژی هاوبەشی هەدەپە و نوێنەری پارتی یەکسانی و دیموکراتی گەلان لە پارێزگای ئەرزرۆمەوە، بە کورتکردنەوەی ئەوەی لە ڕابردوو و قۆناغەکانی دواتر لە پرۆسەی چارەسەرکردنی کێشەکان ڕوویدابوو، دەستی بە وتارەکەی کرد. ناوبراو ئاماژەی بە جێبەجێنەکردنی بڕیارەکانی دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا لە تورکیا کرد و جەختی لەوە کردەوە کە دەبێت ئەو بڕیارانە جێبەجێ بکرێن.

 مەڕاڵ دانش بێشتاش هەروەها ڕایگەیاند کە لە ٢٧ی شوباتەوە لە نزیکەوە گفتوگۆکان سەبارەت بە ئاشتی و چارەسەرکردن بەدواداچوونیان بۆ کراوە و زیادی کرد: پێمان وایە کەناڵەکانی دیالۆگ بۆ ئاشتی کراوە بن. دیدگای ئاشتی عەبدوڵا ئۆجەلان زۆر سادە و ڕوون بوو. ئاماژەی بەوەشکرد، ئاشتی و دیموکراسی لەیەکتر جیاناکرێتەوە. لە لایەک ڕێبازی پاوانخوازانە و تاکلایەنە، لە لایەکی ترەوە دیموکراسی ناتوانێ بوونی هەبێت.

 

"کورد پێشەنگەکانی خەبات بۆ ئازادیی ژنانە"

یونس شۆوێستاد، لە پارتی چەپی سوێد، سەرەتای وتارەکەی بە وەبیرهێنانەوەی ئەوەی کە ساڵانێکە بۆ خەباتی کورد کاردەکات. ناوبراو بە ئاماژەدان بە دووفاقی لە شەڕی ئۆکرانیا و ڕووسیا، ڕایگەیاند کە ئەو بەرژەوەندییەی لە ئۆکرانیا نیشان دراوە بۆ فەلەستین و کورد نیشان نادرێت و زیادی کرد: ڕوونە کە تورکیا تەنیا لە موسڵمانانی سوننە پێکهاتووە. کورد ئەمە دەزانێت و نیگەرانیشە. دیموکراسی جەوهەرییە بۆ ئەوەی هەمووان بەبێ گوێدانە ئایین و زمانێک بە ئازادی بژین. بۆ ئەوەی دیموکراسی بێتە ئەم هەرێمە، پێویستە چاوێک لە خەباتی کورد بخشێنین. کورد پێشەنگەکانی ڕزگاری ژنیش بوون. مەلاکانی ئێران و ئەردۆغان لە ئەنقەرە و ئیسلامیەکان لە سووریا نایانەوێت ئەو سیستەمە بە خەڵک بدەن کە کورد داوای دەکات. بیرۆکەی تەواو جیاوازیان لە مێشکیاندا هەیە. کاتێک ئەردۆغان پاڵ دەکەوێت وا دەزانێت کوردیان سەرکوت کردووە، بەڵام کە بەیانی لە خەو هەڵدەستێت شتێکی جیاواز دەبینێت. چونکە شەوانە کورد دێتە دەرەوە بۆ سەر شەقامەکان.

 

"یاسا نێودەوڵەتییەکان پێشێل کراوە"

ئەوین ئەنجیر، لە پارتی سۆسیال دیموکراتی سوێد، ڕایگەیاند کە هێزەکانی ڕاستڕەوی توندڕەو و کۆنەپەرست یەکگرتوو بوون و توانیویانە زۆرینە لە پەرلەمانی ئەوروپا بەدەستبهێنن. ناوبراو بە ئاماژەدان بەو ڕاستییەی کە تەنانەت لە پەرلەمانی ئەوروپاشدا قسەی فاشیستی و ڕەگەزپەرستانە بەرز دەکرێتەوە، “لە پەرلەمانی ئەوروپادا بزووتنەوە ڕاستڕەوەکان بەهێزتر بوون”. لە سەرانسەری ئەوروپادا، ڕاستڕەوەکان لە زیادبووندان. بەڵام لە لایەکی ترەوە چەند مانگێک لەمەوبەر هەڵبژاردن لە ئەمریکاش بەڕێوەچوو و سەرکردەیەکی نادیموکراسی هاتە سەر دەسەڵات. تەنانەت لە ئەمریکاش دیموکراسی لە پێ دەدرێ. ترەمپ تا ئێستا بنەما قبوڵکراوەکانی پێشێل کردووە.

 

"پێویستە یەکێتییەکی فرەنەتەوەیی دروست بکەیت"

لی ئاندەرسۆن، لە پارتی چەپی فینلاند، جەختی لەوە کردەوە کە ئێمە لە ئێستادا لە قۆناغێکی مێژوویی چارەنووسسازداین و ڕاستی توندڕەو لەم قۆناغەدا بەهێزتر بووە. وتیشی: "ئێمە دەچینە ناو سەردەمێکی نوێوە، کاتێک سەیری سیاسەتی جیهانی دەکەین، سەرهەڵدانی ترەمپ بۆ دەسەڵات لە ئەمریکا بۆ کورد، فەلەستینی، ئۆکراینی و گەلانی دیکە نەرێنییە، سەرکردەکانی وەک ترامپ بە ڕوونی و ڕاشکاوانە ڕایدەگەیەنن کە باوەڕیان بە یاسا نێودەوڵەتییەکان نییە، لێرەدا ڕێبازی فرەنەتەوەیی ڕاستڕەوی توندڕەو یەکتر بەهێزتر دەکات، کاتێک پوتین و ترەمپ هاوکاری دەکەن، ئەوانیش هانی نەتانیاهۆ دەدەن، و لە دۆخێکی وادا هێزێکی دیکەشیان هەیە کە لەگەڵیا ئەردۆغانیش بە هێزتر دەکەن.

 

"بانگەوازەکەی بەڕێز ئۆجالان باس لە شۆڕشێکی دیموکراسی و ئاشتیانە دەکات"

 پانێڵی چوارەم کە وتاردەری کۆتایی لەیلا چایبی لە پارتی چەپی فەرەنسا جەختی لەسەر پێویستی هاودەنگی زیاتر لە جاران کردەوە. ڕاشیگەیاند، کاتێک لەگەڵ کوردن، هەست دەکەن لە ئارامشدان. ئێمە لە پڕۆسەیەکی مێژوویین بۆ کورد، بانگەوازەکەی بەڕیز ئۆجالان باس لە شۆڕشێکی دیموکراسی و ئاشتیانە دەکات، ئێمە بەم شێوەیە لە بانگەوازەکەی  بەڕێز ئۆجالان تێگەیشتین، دانانی چەک دەبێتە هۆی ئاشتی و هاوکات خواستی گەلی کورد بەدی دێنێت، ئەو ڕێککەوتنەی کە لە نێوان حکومەتی نوێی سووریا و کورددا واژۆ کراوە، گرنگییەکی زۆری هەیە ،سووریای نوێ نەدەبوو ئیتر هیچ بیانوویەک بۆ ئەردۆغان نەمابوو تا ئەمڕۆ پەکەکە وەک بزووتنەوەیەکی شەیتانی وێنا دەکرا ئێستا ئەردۆغان چیتر ناتوانێت هێرش بکاتە سەر کورد.

 

لەم بڕیارەدا داواکارییەکان خراونەتەڕوو:

- ڕاگرتنی هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر باکووری سووریا و هەرێمی کوردستانی عێراق کە پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکانە.

 

- کۆتاییهێنان بە شێوازەکانی سەرپەرشتیکردن - گرتنەبەری ڕێوشوێنی سیاسی و یاسایی دەستبەجێ بۆ پێشخستنی ئەو پرۆسەیەی کە دەستیپێکردووە.

 

- دەستەبەرکردنی ئازادی عەبدوڵا ئۆجالان بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەر ڕۆڵی خۆی بگێڕێت، شتێکی بنەڕەتییە.