حەسەکە

 

بەشداربووانی کۆنفرانس جەختیان لەوە کردەوە، کە خەباتی ژنانی سووریا بەردەوامە بۆ گەیشتن بە مافەکانیان و داڕشتنی داهاتوویەکی دیموکرایی و لامەرکەزی کە تێیدا ژنان هاوبەشن لە بڕیاردان و گەشەپێدان.

 

کۆنفرانسی "هاوپەیمانی ژنان: بناغەی بونیادنانی دادپەروەری و دیموکراتی لە سووریایەکی لامەرکەزی یەکگرتوودا"ڕۆژی ٢٠ی ئەیلوول لە شاری حەسەکە لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا دەستیپێکرد، کۆنفرانسەکە کە لەلایەن کۆنگرەی ستار و کۆمەڵەی ژنانی زەنوبیا ڕێکخرابوو، ئامادەبوونی گەورەی ژنان و بەشدارییە دەوڵەمەندەکانی تێدابوو کە دیدگا و ئەزمونی جۆراوجۆریان ڕەنگدانەوەی هەبوو.

 

"ژنان لە ئازار و بەرخۆدانی خۆیانەوە بەرامبەر بە دادپەروەری ڕەگەزی، داهاتووی سووریا لە قاڵب دەدەن"

ڕیحان لوقۆ لە وتارەکەیدا، لە کۆنفرانسەکەدا، جەختی لەوە کردەوە، کە ئەم دیدارە مێژووییە لە ساتێکی سەرەکیدا دێت، چونکە ژنان لە سووریا تووشی پێشێلکاریی سیستماتیکی و کوشتن و زیادبوونی پەراوێزخستن دەبن، بەتایبەتی لەو ناوچانەی کە بە دەسەڵاتی هێزە جیهادییەکان و پاوانخوازەکاندان، ئێمە ئەمڕۆ لە یەک سەقفدا کۆدەبینەوە، نەک بۆ ماتەمینی وێرانکارییەکان، بەڵکو بۆ دامەزراندنی سووریایەکی نوێ، سووریایەک کە لەلایەن ژنانەوە بونیاد نراوە، سیماکانی بە ئازار و خۆڕاگرییان لە قاڵب دەدرێت.

 

دووپاتی کردەوە، کە ڕووخانی ڕژێمی بەعس کۆتای ستەمکاری نەبووە، بەڵکو سەرەتای فۆرمێکی نوێیە، بە بەرهەمهێنانەوەی عەقڵییەتی پیاوانە بە دەمامکی تاکڕەوی نوێ، هەروەها ئەوەی لە کەناراوەکان و سوەیدا ڕوودەدات، و ئەوەی جیهادیەکانی هەتەشە پراکتیزەی دەکەن، تەنها بەڵگەیە لەسەر ئەوەی کە ستەم کۆتای نەهاتووە، لەگەڵیشدا ژنان ڕژێمێک قبوڵ ناکەن کە بەناوی ئایینەوە ستەمیان لێ بکات، نە دەسەڵاتێک کە بەناوی دەسەڵاتەوە بیانکوژێت.

 

پێداچوونەوەی بە مێژووی خەباتی ژنانی سووریادا کرد و ئاماژەی بە ڕۆڵی سەرەکییان کرد لە بەرەنگاربوونەوەی داگیرکاری و بەشداریکردن لە ململانێ کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان پێش ئەوەی پارتی بەعس دەست بەسەر دەسەڵاتدا بگرێت، لەگەڵ سەرهەڵدانی پارتی بەعس، دەیان ساڵ پەراوێزخستنی سیستماتیکی و قۆرخکردنی بڕیاری سیاسی و سەرکوتکردنی ئازادییەکان بە ئازادییەکانی ژنانیشەوە دەستیپێکرد، ئەمڕۆ سەرەڕای داڕمانی سیستەمی ناوەندی، ژنان هێشتا ڕووبەڕووی فۆڕمی نوێی ستەم و توندوتیژی و ئاشکراتر دەبنەوە.

 

سەبارەت بە ئەزمونی کۆنگرەی ستار کە ٢٠ ساڵ لەمەوبەر وەک دەستپێشخەرییەک بۆ ڕزگارکردنی ژنان دامەزرا، لەسەر بنەمای ئەو باوەڕەی کە ڕزگاری ژنان کلیلی ڕزگاری کۆمەڵگەیە، وتی: ئەم دەستپێشخەرییە گۆڕاوە بۆ شۆڕشێکی ژنانی ڕاستەقینە، کە لە فەلسەفەی "ژن، ژیان، ئازادی" ئیلهامی لێی وەرگیراوە، هەزاران ژن بەشدارییان لە سیاسەت و ئیدارە و بەرگری و ئابووریدا کردووە، دەستکەوتی مێژووییان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەدەستهێناوە، کە ئەمڕۆ ئەم شۆڕشە داوای ناساندنی ژنان دەکات وەک هێزێکی پێشەنگ لە بونیادنانی کۆمەڵگەدا.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کە لە دڵی ئەم شۆڕشەدا یەکینەکانی پاراستنی ژنان (یەپەژە) لە باکووور و ڕۆژهەڵاتی سووریا سەریان هەڵدا و گۆڕا بۆ سوپای خۆڕاگری ژنان کە ڕووبەڕووی تورکیای داگیرکەر و داعش و عەقڵیەتی ناسیۆنالیستی توندڕەو بووەوە، ئەم یەکانە سەلماندیان کە ژنان تەنها قوربانی نین، بەڵکو هێڵی یەکەمی بەرگرین بۆ ئازادی و دەستکەوتەکان.

 

ڕحان لوقۆ جەختی لەوە کردەوە: کە داهاتوی سووریا دەبێت سیستەمێکی دیموکراتی و لامەرکەزی و فرەی هەبێت، کە لەسەر ئیرادەی ئازادی هەموو گەلان و پێکهاتەکان بە ژنانیشەوە بونیاد بنرێت، هەر پرۆسەیەکی سیاسی کە ژنانی نەگرێتەوە بە لانیکەم لە ٥٠٪ی بەشداربووان نایاساییە، هیچ دەستورێک بەبێ ژن نانووسرێت، هیچ ئاشتییەک بەبێ دەنگی ئەوان دروست نابێت و هیچ داهاتوویەک بۆ سووریا بەبێ دادپەروەری ڕاگەزی ناتوانرێت بوونی هەبێت.

 

لە چوارچێوەی دادپەروەری ئینتقالیدا، جەختی لەوە کردەوە، کە ژنان لە پێشەنگی لیژنەکانی ڕاستی و لێپرسینەوەدا بن و هەموو پێشێلکارییەکانی دژییان بەڵگەدار بکەن و تاوانباران وەک ئەبو عەمشە و حاتەم ئەبو شەکرە و ئەوانی دیکەش لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکەن، دادپەروەری تۆڵەکردنەوە نییە، بەڵکو پارێزگارییە لە داهاتوومان و گەرەنتییە بۆ ئەوەی کارەساتەکان دووبارە نەبنەوە، ئێمە باوەڕمان بە شوناسێکی نەتەوەی فرە کولتووری و فرە نەتەوەیی هەیە کە لەسەر بنەمای فەلسەفەی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان دامەزراوە، وتی: ئازادی ژن پێوەرێکی ئازادی کۆمەڵایەتییە، ئێمە تاک نەتەوەیی و خێڵەکی و پیاوسالاری ڕەتدەکەینەوە، کە پەیکەری کۆمەڵگەکەمان پارچەدەکەن.

 

لە کۆتایی وتارەکەیدا، ئەو ئامانجە نیشتمانیانەی ڕاگەیاند کە دیدگای نان بۆ سووریایەکی نوێ بەرجەستە دەکەن، ئەم ئامانجانە بریتین لە بونیادنانی سووریایەکی دیموکراتی و فرەی و لامەرکەزی کە مافی ژنان و هەموو پێکهاتەکان بپارێزێت؛ دڵنیابوون لە نوێنەرایەتی ژنان بەلایەنی کەمەوە ٥٠% لە هەموو دامەزراوەکانی دەوڵەت و ئەنجومەنە ناوخۆییەکان؛ و داڕشتنی دەستوورێکی نوێ کە ژنان وەک یاریزانێکی سەرەکی لەخۆ بگرێت و مافە تەواوەکانیان مسۆگەر بکات و جیابوونەوەی ئایین و دەوڵەت و سەروەری یاسا مسۆگەر بکات.

 

هەروەها ئامانجی کۆنفرانسەکە بەڕێوەچوونی کۆنفرانسێکی نیشتمانی تۆکمەیە بۆ ژنانی سووریا بۆ یەکخستنی دیدگای ژنان و تەواوکردنی بونیادنانی هاوپەیمانی نیشتمانیی ژنان، هەروەها ئامانجی بەشداریکردنی ژنانە لە دادپەروەری ئینتقالی لە ڕێگەی لیژنەکانی لێکۆڵینەوە و بەڵگەنامەکردنی پێشێلکارییەکان و لێپرسینەوە لە تاوانباران، هەروەها ئامانجی هەڵوەشاندنەوەی یاسای هەڵاواردن دژی ژنان و پەسەندکردنی یاسایەک کە لە توندوتیژی دەیانپارێزێت و مافەکانیان لە هەموو بوارەکاندا دەستەبەر بکات، دەستکەوتەکانی شۆڕش لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا بپارێزێت و پشتیوانی لە ئەزمونی خۆبەڕێوبەری دیموکراتی وەک نمونەیەک بۆ ڕزگاری ژنان.

 

بەم دیدگایە، ڕیحان لوقۆ لە کۆتایی قسەکانیدا، جەختی لەوە کردەوە، کە ئەم ئامانجانە دروشم نین، بەڵکو پەپولەی ئیرادەی هاوبەشی ژنان و نەخشەڕێگایەکن بەرەو سووریایەکی ئازاد و دادپەروەر و دیموکراتی، کە تێیدا ژنان هاوبەشی سەرەکی بن لە بونیادنانی و ئاشتیدا.

 

"ژنانی سووریا: لە ئازارەوە بۆ پێشەنگایەتی بەرەو سووریایەکی دیموکراتیک"

خود عەلی بەناوی کۆمەڵەی ژنانی زەنوبیا لە وتارەکەیدا، وتی: ئەم کۆبوونەوەیە تەنها ڕووداوێکی ڕێکخراوەی نییە، بەڵکو ساتێکی سەرەکییە لە مێژووی ژنانی سووریادا، کە دیدگا و ئاواتەکان کۆدەبنەوە بۆ بونیادنانی سووریایەکی نوێ، کە بە ئیرادەی ژنان لە قاڵب دراوە و لەسەر وێرانەکانی ئازار و خۆڕاگری بونیاد نراوە.

 

جەختی لەوە کردەوە، کە ژنانی ڕەقوە و تەبقا و دێرەزوور بەرپرسیارێتییەکی مێژووی لە داڕشتنی داهاتوودا هەڵدەگرن، هەروەها باسی لەو ئازارانەی کرد کە ژنان بە کۆنترۆڵی داعشدا تووشی بوون، لەوانە کوشتن، ڕفاندن، دەستدرێژیکردن، بەردبارانکردن و فرۆشتن لە بازاڕەکانی کۆیلەدا، کە لەگەڵ ئەم تاوانانە تەنها لە ناوچەیەکدا قەتیس نەبوون، بەڵکو درێژبوونەتەوە بۆ ژنانی کەناراوەکان و سوەیدا. هەرچەندە فۆرمەکان جیاواز بوون، بەڵام بنچینەی پێشێلکارییەکە وەک خۆی مایەوە: زەلیلکردنی ژنان و هەوڵدان بۆ سڕینەوەی بوونیان.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، کە سەرەڕای ئەم تاریکییە، ژنانی سووریا خۆیان ڕادەست نەکرد، بەڵکو بۆ بەرگریکردن لە خۆیان و کۆمەڵگەکەیان هەستان، ئەوان چوونە ناو ڕیزەکانی یەکینەکانی پاراستنی ژنان (یەپەژە) و ئازایانە شەڕیان لەگەڵ ڕێکخراوە توندڕەوەکان کرد و سەلماندیان کە ژنان قوربانی نین، بەڵکو بەرخۆدانن، کەلەو چوارچێوەیەدا، خود عەلی ڕێزی لە یەکینەکانی پاراستنی ژنان (یەپەژە) و هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) گرت، پشتیوانی تەواوی کۆمەڵەی ژنانی زەنوبیای بۆ ئەوان دووپاتکردەوە لە هەوڵەکانیان بۆ سووریایەکی یەکگرتوو و دیموکراتی و لامەرکەزی کە لە ململانێ و دووبەرەکی تێپەڕێت و هەموو پێکهاتەکانی لە باوەش بگرێت: عەرەب، کورد، ئەرمەنی، سووریا، عەلەوییەکان، و دروزەکان.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، لەئێستادا سووریا قۆناغێکی گرینگ بەخۆیەوە دەبینێت کە پێویستە هەمووان، ژن و پیاو، بەرپرسیارێتی خۆیان هەڵبگرن و مێژووی خۆیان بنووسن، مێژوویەکی شایستەی قوربانیدانی شەهیدان، هەروەها ئەزموونی خۆبەڕێوبەری سەلماندی کە بەهێزکردنی ژنان دروشم نییە، بەڵکو پێویستییەکە بۆ بونیادنانی کۆمەڵگەیەکی ئاوەدان و دیموکراتی، داوای کرد ئەم مافە بەبێ جیاوازی و جیاکاری بە هەموو ژنانی سووریا بدرێت.

 

هەروەها خود عەلی دیدگای داهاتووی بۆ سووریا خستەڕوو، لەسەر بنەمای دادپەروەری و یەکسانی، مسۆگەرکردنی مافە تەواوەکانیان بۆ ژنان، پاراستن لە توندوتیژی و بەشداری چالاکانە لە ژیانی گشتی، پەروەردە، کار، پێشەنگایەتی، بڕیاردان، جەختیشی لەوە کردەوە: کە بونیادنانی سووریایەکی ئازاد و دیموکراتی کارێکی ئاسان نییە، بەڵکو بە ئیرادە و یەکڕیزی و هاوکاری ژنان دەکرێت، داوای کرد کە هەنگاوی هاوبەش بۆ بونیادنانی کۆمەڵگەیەکی مەدەنی بەهێز کە مافەکانی ژنان بپارێزێت، یاسا و یاساکان هەموار بکاتەوە بۆ ئەوەی دادپەروەرانە بێت، هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە گرنگی ڕۆڵی ژنان و پاڵپشتی ڕێکخراوەکانی ژنان کە کار بۆ بەهێزکردنی ژنان دەکەن.

 

خود عەلی، لە کۆتایی قسەکانیدا، داوای لە هەموو ژنانی سووریا کرد، کە لە هەموو پاشخان و ئاراستەیەکەوە، یەکگرتوو بن و پێکەوە کار بکەن بۆ داهاتوویەکی باشتر بۆ خۆیان و نەوەکانی داهاتوو، ئێمە قوربانی نین، بەڵکو پێشەنگ و گۆڕانخوازین، بە ئیرادەی خۆمان ئەو سووریا ئازاد و دیموکراتییە بونیاد دەنێین کە خەونی پێوە دەبینین.

 

"ژنانی سریانی لە دڵی خەبات"

حورو سیلڤا ئاسیا وتارێکی بەناوی یەکێتی ژنانی سووریا پێشکەش کرد، جەختی لەوە کردەوە، کە خەباتی ژنانی سووریا هەرگیز پەراوێز نەبووە، بەڵکو بەشێکی دانەبڕاوە لە پرۆسەی ڕزگاری نیشتمانی و کۆمەڵایەتی لە سووریا، وەک هەموو ژنانی سووریا ڕووبەڕووی هەوڵی سیستماتیک بوونەتەوە بۆ وەدەرنانی و پەراوێزخستن، بەتایبەتی لەگەڵ سەرهەڵدانی ڕژێمە پاوانخوازەکان کە قۆرخکاری بڕیاردانی سیاسییان دەکرد و سنووردارکردنیان بەسەر ئازادییەکاندا سەپاند، لەنێویاندا ئازادییەکانی ژنان، لەگەڵ داڕمانی ڕژێمی ناوەندیدا، ئەم مەینەتییە کۆتایی نەهات، بەڵکو عەقڵیەتی پیاوسالاری خۆی بە شێوەی نوێ بەرهەم هێنایەوە و پێشێلکاری ئاشکرا بەرامبەر بە ژنان سەریهەڵدا، وەک ئەوەی لە سوەیدا و کەناراوەکاندا ڕوویدا، کە جەستەی ژنان گۆڕدرا بۆ گۆڕەپانی ململانێی سیاسی و ئایدیۆلۆژی.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، کە ئیرادەی ژنانی سووریا لە ستەمکردن بەهێزترە، بەو پێیەی ئەوان بۆ بونیادنانی ئایندەیەکی دیموکراتی و لامەرکەزی هەڵساون کە مسۆگەری دادپەروەری کۆمەڵایەتی بکات و دان بە فرەچەشنی پێکهاتە کولتووری و سیاسییەکان بنێت، هەروەها ئەم پڕۆژەیە بەبێ بەشداری چالاکانەی ژنان و بەبێ داننان بە ڕۆڵی پێشەنگایەتییان لە داڕشتنی سووریای نوێدا بەدی نایەت.

 

سەبارەت بە چەمکی دادپەروەری کۆمەڵایەتی ڕوونیکردەوە، کە لەسەر بنەمای یەکسانی و دادپەروەرییە لە دابەشکردنی ماف و دەرفەت و سەرچاوەکان لە نێوان هەموو ئەندامانی کۆمەڵگەدا، بەبێ جیاکاری لەسەر بنەمای نەتەوە، ڕەگەز، ئایین، یان چینی کۆمەڵایەتی، ئەم چەمکە لە سەدەی نۆزدەهەمەوە دەستی بە ڕوون بوونەوە کردووە، کاتێک لویجی تاپارێلی، قەشە ئیتاڵییەکە لە ساڵی ١٨٤٠دا بۆ بەرگریکردن لە مافی هەژاران بەکاریهێناوە، پاشان لەگەڵ گەشەسەندنی پیشەسازی و سەرهەڵدانی تیۆرییە فەلسەفی و یاساییەکان کە باسیان لە نایەکسانی ئابووری و سیاسی دەکرد، کە ئەمەش بووە هۆی پەسەندکردنی لەلایەن ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کارەوە لە ساڵی ١٩١٩.

 

بەڵام ڕوونیکردەوە، کە ڕەگ و ڕیشەی دادپەروەری کۆمەڵایەتی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی کۆن، لەگەڵ دەرکەوتنی یەکەم چەمکەکان لە شارستانیەتەکانی میزۆپۆتامیا، لەگەڵ چاکسازییەکانی پاشای ئەکادی ئوروکاگینا لە هەزارەی سێیەمی پێش زایین، کە ئامانجی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و پاراستنی کەسانی لاواز بووە، پاشان یاساکانی ئورنامو لە ساڵی ٢٠١٠ پێش زایین و یاسای حامورابی لە ساڵی ١٧٦٠ پێش زایین هاتە ئاراوە، کە یەکەمین ڕێسای یاسایی بۆ ڕێکخستنی کۆمەڵگە دامەزراند، هەرچەندە ڕەنگدانەوەی نایەکسانی چینایەتی لە ماف و ئەرکەکانیشدا بوو.

 

حورو سیلڤای ئاسیا تیشکی خستە سەر هەندێک یاسای کۆن کە باسیان لە پێگەی ژن دەکرد، وەک سزادانی هەرکەسێک کە دەستدرێژی بکاتە سەر ژنێکی کوێر بە لێکردنەوەی پەنجەکانی، یان سەرپێچەکردنی هەر کەسێک کە ببێتە هۆی لەبارچوونی ژنێکی دووگیان، هەروەها پێدانی مافێک بە دایکێک بۆ میراتگرتنی پشکی هاوژینەکەی کە یەکسانە بە پشکی کوڕێک، و مافی بەکار‌ینانیشی هەیە تەنانەت دوای هاوسەرگیری کردنەوەی، لەگەڵ گەرەنتیکردنی مافەکانی لە ئەگەری جیابوونەوە و چاودێریکردنی منداڵ.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا، جەختی لەوە کردەوە، کە هەموو لایەک بەرپرسیارن لە گەیشتن بە دادپەروەری کۆمەڵایەتی، کە بەردی بناغەی بونیادنانی کۆمەڵگەی سەقامگیر و دادپەروەرە کە ژیانێکی شایستە بۆ هاوڵاتیان مسۆگەر بکات و گەشەی ئابووری بباتە پێشەوە لە ڕێگەی دابەشکردنی دادپەروەرانەی سەرچاوەکان و ڕێزگرتن لە کەرامەت و مافەکانی هەموو تاکێک، داوای پەسەندکردنی سیاسەت و یاسای دادپەروەرانە، پێشخستنی پەروەردە وەک دەروازەیەک بۆ دەرفەتی یەکسان، هاندانی کاری خۆبەخشانە، جێبەجێکردنی باجی پێشکەوتووانە وەک ئامرازێک بۆ دووبارە دابەشکردنەوەی سامان، هەروەها بەهێزکردنی گروپە پەراوێزخراوەکان و پشتگیریکردنی ڕێکخراوە قازانج نەویستەکان وەک بزوێنەری گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی.

 

لە کۆنفرانسەکەدا، پێشکەشکردنی کەناڵی لەلایەن کۆنگرەیی ستارەوە سەبارەت بە شۆڕشی ژنان لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا پێشکەشکرا و چالاکییەکانی کۆنفرانسەکەش بەردەوامن.