نەغم چاچان 

 

قامیشلۆ-توندوتیژی و کوشتنی ژنان لە سەرانسەری جیهاندا بە تایبەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕوو لە زیادبوون دەکات، ئەمەش یەکێکە لە دیاردە کۆمەڵایەتییە مەترسیدارەکان کە مەترسی لەسەر ژیانی ژنان و ئاسایشی کۆمەڵگدکان دروست دەکات، پێویستە بەپەلە یاسا بۆ ڕێگریکردن لێی دەربکرێت و هەنگاوی کردەیی بنرێت بۆ پاراستن و دەستەبەرکردنی مافەکانیان. لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا کە ژنان لە ڕێگەی خەباتی خۆیانەوە دەستکەوتی زۆریان بەدەستهێناوە، خەباتی ژنان بۆ  گۆڕینی بیرکردنەوەی پیاوان کە تا ئێستاش ژن قبوڵ ناکات، بەردەوامە.

 

ژنانی شاری قامیشلۆ لە کانتۆنی جزیرە سەبارەت بە کوشتنی ژنان و توندوتیژی و چەوساندنەوەی ژنان و خەباتی ژنان لە دژی ئەمە بۆ ئاژانسەکەمان قسەیان کرد.

 

بەهیە موراد، بەڕێوەبەری ماڵی ژنان لە شاری قامیشلۆ ئاماژەی بەوەدا کە بەهۆی داب و نەریتی کۆمەڵگەوە زۆرێک لە ژنان دەکوژرێن و وتی: پێویستی هەبوو ماڵی ژنان دابمەزرێندرێت، بەهۆی زۆر داب و نەریتی ناو کۆمەڵگە، توندوتیژی دژی ژنان ئەنجامدرا، وەک هاوسەرگیری منداڵ، فرەژنی، ئاڵوگۆڕی هاوسەرگیری و هاوسەرگیریی خزمایەتی. هەرچەندە... ماڵی ژنان دامەزرا، زۆرێک لە ژنان تا ئێستا شەرم دەکەن و دەترسن باسی کێشەکانیان بکەن لە دەرەوەی ماڵ زۆرێک لەو خێزانانەی کە توندوتیژییان بەرامبەر بە ژنان ئەنجامداوە، وەک ماڵی ژنان دەستوەردانمان کرد و خێزانەکانمان پەروەردە کرد.

 

"ماڵی ژنان شوێنی دادپەروەرییە"

بەهیە موراد ئاماژەی بەوەدا کە کۆمەڵگە گەیشتووەتە ئاستێک کە بزانێت ماڵی ژنان شوێنی دادپەروەری و شوێنی چارەسەرە و زانیاری گرنگی داوە. بێهیە باسی لەوەش کرد کە زۆرێک لە ژنان بەناوی شەرەف و کەرامەتەوە دەکوژرێن و وتی: کۆمەڵگەکەمان بە چەندین سەختی و سەختی تێدەپەڕێت، زۆرێک لە ژنانی ڕۆژئاوا لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە لەلایەن باندەکانەوە فریو دەدرێن، خەڵکێکی زۆر دێنە ڕۆژئاوا بۆ بڵاوکردنەوەی بیرۆکەی هەڵە لەناو خەڵکدا.

 

"ڕۆڵی میدیا لە کۆمەڵگەدا گرنگە"

بەهیە موراد ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە بەرنامەی تایبەت بۆ ژنان پێشکەش بکرێت و دەشڵێت: “زۆرێک لە ژنانی گەنج لە تەمەنێکی بچووکدا بەلاڕێدا دەبرێن، ڕۆڵی میدیا لە کۆمەڵگەدا گرنگە، پێویستە بەرنامە و چیرۆکەکان لە تەلەفزیۆن پێشکەش بە کۆمەڵگە بکرێن، کۆمەڵگەیەکی سینەما هەیە، کە لە ڕێگەیەوە دەتوانین کێشە کۆمەڵایەتییەکان پێشکەش بکەین و چارەسەری بکەین، زۆرێک لە کێشە کۆمەڵایەتییەکان پێمان دەگەیەنرێت، لە ڕێگەی پەروەردە و بەرنامەی تایبەت بۆ ژنان، پێویستە ڕێگری لە بکوژانی کۆمەڵگر بکرێت. هەموو شتێک خێزان بەرپرسیارە لە منداڵەکانی.

 

"ژن بەناوی ئاینەوە دەکوژرێن"

مەریەم محەمەد، ئەندامی ئەنجومەنی ژنان لە کۆنگرەی ئیسلامی دیموکراتیک ڕایگەیاند کە ژمارەیەکی زۆر لە ژنان بەناوی ئاینەوە دەکوژرێن و وتی: لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ژمارەیەکی زۆر لە ژنان بە ناوی ئاینەوە دەکوژرێن، لە ئایینەکاندا، بە تایبەت لە ئیسلامدا کوشتنی ژن نییە، یەکسانی لە نێوان ژن و پیاودا هەیە، بەڵام زۆرێک لە شێخەکان قورئان بە پێی بەرژەوەندی ئەوانەی دەسەڵاتدارن لێکدەدەنەوە و دەقەکان دەشێوێنن و بەپێی ئارەزووی خۆیان بەکاریان دەهێنن. بۆ ئەوەی ژنان لەناو کۆمەڵگەدا بشکێنن، دەڵێن ئایین دەڵێت پێویستە ژن بکوژرێت. تادێت ژنان بە ناوی شەرەفەوە دەکوژرێن. چونکە لەکۆمەڵگەدا تەنها بەرپرسی شەرەف لە خێزاندا ژنن. چارەسەریش ڕاستکردنەوەی ئەو دەقە هەڵانەیە کە لە کۆمەڵگەدا بڵاوبوونەتەوە و لێکدانەوە دروستەکان بۆ ئەو دەقانە بخەنەڕوو. هەروەک چۆن ئایینەکان بە ئاشتیانە هاتوونەتە ناو کۆمەڵگەوە، ئێستا دەبێت بە هەمان شێوە ڕاستییەکانیان لێکبدرێتەوە. ژنان پێویستیان بەوەیە زیاتر هۆشیاری خۆیان قووڵتر بکەنەوە.

 

"پێویستە سنوورێک بۆ توندوتیژی دابنرێت"

ئارزۆ تدمۆ، بەڕێوەبەری ڕێکخراوی سارا بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا ڕایگەیاند، سەرەڕای دەرچوونی زۆر یاسا بۆ پاراستنی ژنان، هێشتا ژنان دەکوژرێن و وتی: لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کوشتنی ژنان بە ناوی شەرەفەوە ڕوو لە زیادبوونە، خۆبەڕێوەبەری چەندین یاسای بۆ پاراستنی ژنان دەرکردووە و سزای زۆری بۆ ئەو کەسانە جێبەجێکردووە کە ژنان دەکوژن یاساکان، کاتێک ژنێک کوژرا، ڕێککەوتنێک لە نێوان دوو خێزاندا ئەنجامدرا لە بەرامبەر بڕە پارەیەکدا، بە بڕیاری ئەنجومەنی یاسادانان، پێویستە ڕێکخراوی سارا ببێتە لایەنێک لە دۆسیەکانی کوشتندا، کۆمەڵگەی ئێمە شەرەف و کەرامەتی بە ژنانەوە دەبەستێتەوە، دەبێت سنوورێک بۆ توندوتیژی دابنرێت.